Un mes plan emplegat

Julhet 1948

R. Lamaignère
Curè de St-Aubin, de l'Escòla Gaston Fèbus.

[Sommaire Doazit]
[Raphaël Lamaignère]
[Endic de las poesias deu R.Lamanhèra]

2 de julhet - Mailís

Qu'i a de 'quò trenta-sèt ans... Dens la glèisa de Pojana, pr'ua bèra matiada de julhet, Monsenhor Gieure, avesque de Baiona, parat de cap a pè com un prince, que'm hesè prestre dab tres auts camaradas.

Los ans qu'an passat... E, uei, que'm senti lèu vielhòt, patraque, fatigat a la mendre. "Junior fui, etenim senui" ç'a dit lo rei David, qui coneishè la vita deu monde... Totun, n'èi pas qu'a remerciar lo bon Diu de m'aver, dunc adara, conservat tots los òs. Quan espii darrèr jo, que m'apercebi que la mort qu'a hèit de tarriblas esclaridas... E que soi tostemps aquí, quan poirí, com tan d'auts, estar devath la mata...

2 de julhet 1948... Que'm tròbi suu pitèr de Mailís, dens la blanca capèra, on Monsenhor Matiu vien ordonar dus prestres : lo Pair Emmanuel, d'Urgons, lo Pair Gabriel, de Peirigús, e un sous-Diacre, deu Hâvre.

Urós aniversari entà jo, gràcia a l'envit amistós deu Priur, -(Lo Gòrce de d'auts còps)- qui prenó l'escampet en 1936, entà's har olivetènh delà los monts, dens la bròja Italia...

Canonges e curès que son aquí dens las stalas, e la glèisa que's plenha chic a chic de parents, d'amics, e de monde, possat preu curiosèr, deu vesiat de Mailís... Las lampas que s'alucan, e las òrgues austanlèu que's hican a bornir com s'i passava ua boherada de vent de montanha... Coda-li-coda, los moines que s'avançan, tots de blanc apelhats, seguits preus ordinants e los ajudèrs de l'avesque, vestits de capas e d'ornaments qui ne mèrcan misèria.

La missa qu'es cantada per Monsenhor, e teishuda de melodias gregorianas, on lo Pair Fulgence qui n'aurí jamei credut tà bon mèste musicaire, e ns'a portats au cèu... Ne son pas, ací, aqueths còps de ganurra deus chantres de per noste, qui nhaspan escauton per devant lo pepitre, urós quan ne hèn pas virabòc a la fin de l'antiène ! Ací, que jumpan la nòta, parelh com ua canta leugèra, qui monta e qui descend a plaser ; e l'amna que's deishuda, entà víver un moment en companhia deus Anjos, fatigada jamei d'enténer l'echo deu Paradís...

Un còp la missa dita, los navèths prestres que s'en van benedíser las familhas, qui'us atenden dehòra... E jo, com los qui an la larma a la perpèra, que'm senti un truc au clòt de l'estomac... Qu'i a trenta sèt ans , que hesí parièr... Qu'aví, ajulhats devant jo, monde vienuts d'un chic pertot : la mamà, urosa de'm véder arribar au cap de las estúdias ; la sòr, lo hrair enqüèra tot joenòt, dont la potica èra tant amistosa ; los dus oncles curès, dont prení la seguida ; los parents, e tan d'auts, dont sentivi lo còr, bàter hòrt com lo menh...

Que'm sembla qu'es un rèbe !... Mes, dempuish, que n'èi vist de totas ; e n'èi pas lhèu tot jorn minjat tanpauc bon pan de noça... Lo monde qu'a chanjat, e lo diable que'u menha.

Mes, de'm trobar, uei, a Mailís, que m'a hèit benh ; e de tornar víver las òras de julhet 1911, qu'èi sentit rajoení'm lo coratge entà tornà'm gahar lo mange au servici de Diu.

 

Ua camada au Bascoat

8 de julhet 1948

De Havars abans, que parti dab las chantrusas dont lo hrair curè e content, har ua petita escapada au País Basque. Que sòrti de la tuta e deus meishants èrts qui bohan sus Sent-Aubin ; la montanha e la mar, qu'ac espèri, que barejaràn tot aquò.

L'auba qu'a caçat los trumòts de la nueit, e que trauca, lusenta, per delà las estelas. L'arrós deu matin qu'es cadut com un cadò deu cèu suus casaus e suus camps ; tot que s'arreviscla au piulet deu pinçan qui lhèva lo cap per dessús la pleishauga ; e lo só que pintra dejà las huelhas deus bòscs, l'èrba deus prats, los milhòcs qui verdejan e los hroments aclucats en garbas a travèrs la campanha... Tot qu'anonça ua plasenta sortida...

Pèirahorada... Entà jo, que'm rapèla los jorns urós dont i èri vecari, qu'i a trenta cinc ans...Brave monde, e bon doyèn... La vila qu'es tostemps a la medisha plaça, un chic escuranhosa, dab lo vielh castèth escaishalat d'Aspremont qui's miralha dens las aigas deu gave corrediu...Que'm hè gai de tornar véder lo cluchèr qui punteja, e la glèisa grandosa on tan bròi hesí cantar ; e que pensi en tots aqueths qu'i èi coneishuts e qui dròmen, uei, dens l'arrèga, au calme cemitèri...

Que pójam de cap entà Bidache, on salúdam lo castèth, dont lo temps a arroganhat las murralhas, entau bonur de las cagècas deu país ; Bardòs, lusent com un sòu nau ; lo Monastère d'Urt, suu penent de las còstas, e La Bastida Clarença qui pòrta bròi lo son nom, dab las maisons passadas au blanc, e las flors deus partèrras, qui human los parfums, com aus jorns primtanèrs.

Qu'éntram au Bascoat... Que dirén que las Hadas qu'i an esbarrejat çò qu'avèn de mei bèth : un cèu blu com ua cinta de vierge ; montanhas amistosas on pitsautan los anherons preu miei de la verdura ; cluchèrs, glèisas, castèths, vielhs sovent de paret, mes lustrós de tot cap ; maisons apioladas preus borgs, esbarridas tanbenh, on los flòcs pendrilhan aus balcons, e qui mèrcan l'aisença.

Dens los camps, los òmis qu'en·hèishan los hroments e qu'apitan las garbas. Ne cranhen pas lo só, e n'an, suu cap qu'un semblanç de berret. Qu'es vertat qu'un Basque shens berret, ne seré pas mei un Basque...

E, tostemps virolant, qu'arríbam a Hasparren, suu pic de ueit òras. Lo monde, dejà, que tira camas dens las arruas ; e qu'i védem caps de tots, e totas colors de pelha... Òmis, gojats, hemnas, joenessa, que parten au trabalh dens las fabricas de la vila, lo crostic a la man, e en devisant dens un chapatoère on n'enténem arren. S'èri estat pintre com l'aut Rafaël dont jo pòrti lo nom, qu'aurí hèit un portrèit de tot aquò beròi.

Que pàssam per la glèisa, on se ditz un servici. Ací, ne manca pas, suus murs, mesclanha de colors ; los Basques, pareish, qu'aiman aquò... Au país on som, qu'i a tribunas entaus òmis, dont assistan a la missa. Per noste, qu'am pro de las cadèiras ; e n'es pas mélher, segur... Urós, mème, si podèn usar los barclons ! Que vam, en vagants, duncò la capèra deus missionaris, on an pintrat, tanben, per dessús la paret, tota ua piòla de sents, dab lo noste Vincenç, de Poi, l'apòste de la caritat. N'an pas oblidat los Landés.

Qu'arríbam a Cambò, charmant coenh dens las ompras tenhèras, e dont se veid colar la Niva, preu miei d'ua contrada qui pòrta abondença e richèr... Aquí, que'ns tíram la hami deu vente, en har dus istoeròts, devath las platanas qui jumpan la huelha a l'arrisolet deu vent.

Atau acivadats, que tórnam atalar...Espeleta, vilatge de partèrras on flòcan los ortensiàs ; Ainhoà, Sare, lo país on atrapan las palomas a braçats, quan hugen la montanha... E que son tostemps camins d'escana-crabas, viraplecs dangerós, que lo chaufur monta a halets de motur, fièr de'ns har véder qu'a lo punh solide e que coneish los torns.

Qu'arríbam com aquò au Col de Sent-Ignace, a 179 mètres, dens un panorama deus mei bèths, e au pè de la Rhune costuda, servida per un funiculari qui aten de tirar hum dab la carca de monde.

Duncò Ascain, la gran voatura ne hè pas que descénder ; e dejà, devant nos, s'esten la mar ; blua com lo cèu, on lo só s'es haut aporicat. Que hèm len a Ascain, e que ns'arrèstam devant la maison on lo Lotí escrivó lo son roman de "Ramuntcho". Mei lonh, ua coada de còishes que jògan a la pelòta ; e n'an pas las ahromigas aus dits... Qu'an dètz o dotze ans ; me que hèn dejà deus òmis , en bons Basques qui son.

Urrunha... L'arrelòtge que mèrca l'òra deu truc de la gaha. Que cau totun anar véder lo pont d'Hendaia, abans de nhaspar lo bocin.

E, vira, vira-tu, qu'arríbam a la Bidassoà e a la doana, on las autòs francesas o estrangèras atenden de passar... Qu'am en fàcia Irun e Fontarrabia, bròjas vilas bastidas a dòs de montanha, e apelhadas com reinas qui's tienen per la man. L'Espanha n'es pas, segur, pertot, la tèrra deus Bohèmis.

D'un torn d'arròda, que fílam entà la mar ; e que'ns cercam un cuenh, devath los tamarís, dab lo desir d'i préner fòrças...Quenh bon disnar n'i am pas, nos hèit ! Se la dauna cosinèra de Havars e ns'avè vists au trabalh, qu'auré segurament regretat d'aver hèit lo paquet tròp petit !...

Qu'am aquí lo gran pesquèr devant nos, tot lis com un miralh, e pigalhat, suus bòrds, d'ua leugèra dentèla d'escuma. Non, n'a pas arren de meishant, ni de la holia qui l'estòrç a bèths còps, quan vien hular, possat preus vents qui s'acapan au large... E que pensi en aqueras aigas eishentadas, qui hèn virebocar tant de navius, dont los òmis s'ahonan per tostemps. Que pensi tanben aus tresaurs englotits per la guèrra, e a tant de marins qui ne son pas tornats. La mar, qu'a bèra poesia, mes n'es pas shens tristessas...

Passan estrangèrs, qui an sentit la calor. Que se'n van, mieitat nuds, eslasà's suu sable pèhorit, e hà's tanir la pèth preu só borent de mijorn. Que disen qu'es la mòda... Dròlla de mòda, totun ! N'es pas mei lo temps, on las daunetas gausavan a penas lhevar lo pelhon per dessús la botina, entà pojar suu marcha-pè de las voaturas, o quan montavan au trènh... Uei, qu'ac muishan benlèu tot, e shens nada vergonha... Ne sèi pas, jo, quan siin acerà suu pihorc deu Lucifèr, se ne's planheràn pas d'estar tròp près deu carmalh... Tant pis pr'eras ! E que'us en poirà saber mau... Parièr entaus messiurs...

Benlèu tres òras... Un còp de shiulet, e que tórnam aviar... Lo só que petrilha ; mes un bon èrt que passa, tot lo long de la rota on víram, de cap entà Sent-Joan-de-Lus e Baiona. Qu'am pres lo camin qui codeja la mar, ua mar qui monta e s'esbarreja a travèrs las rocalhas. Quant d'aiga devant nos ! E aquera aiga que hè, adara, borits d'argent ; que viròla, que's boca, en deishant pendents d'escuma coloriada a las pèiras deu bòrd... E aquera cançon de la mar, que dura dempuish que lo monde qu'es monde.

Los Alemands, pendent la guèrra, qu'avèn bastit aquí tarriblas posicions d'artilheria, entà dar la caça aus batèus qui ronlavan sus mar ; mes, uei, tot aquò qu'es despitat, e n'i veden mei que ferralha torçuda, blòcs de ciment desjuntats, aparelhs en brigalhas. Praubes Bòches ! Mes, tanben, praubes diables de Francés qui avèn hèit los frès de totas aqueras maniclas, entà l'Hitler quan pensava aver tot maserat !...

Qu'am ací lo Fòrt de Socoà qui s'avança com un caishau dens la mar holejanta ; Cibora, dont lo cemitèri s'espia entà las aigas, e on dròm, tranquilla suus ciprès, l'anciènta bòna deu menh hrair, ua charmanta hemna se n'èra, Jana St-Jean... Sent Joan de Lus, la vila richa e clareta, flocada de bèths casaus, plenha de monde sus las arruas e las plaças... Qu'èm envitats a descénder, tot un torn de cadran.

Permèra visita entà la glèisa... Ne pensi pas que lo Bon Diu qu'i senti l'anugèr, dab las dètz-e-ueit estatuas pitadas sus l'autar ; e que cau créder que las gents de pr'ací ne son pas corts de devocion, puishque pòden causir la qui mei e'us agrada... Qu'es tanben dens aquesta glèisa on cantan tan beròi, e on la Schola s'a trescat de tan bèras coronas. N'èi pas jamei oblidat un concèrt qui's balhà a la "Feria" de Baiona, en 1913, quan èri vecari de Pèirahorada. Que'n damorai esmiraglat pendent ueit jorns, e que'n rebavi la nueit...

A Sent Joan com a Hendaia, que som au país deus canaques on marchan shens panèth... Los uns shens pantalons, las autas shens culòtas, ne pòden pas har de mens de vàder riches, sus l'artigle de l'abilhament e de la toilette.

Cinc òras... Haut ! Que'ns tórnam apiolar ; e per Guetarí e Vidart, per camins d'on montan au nas los perhums de las flors tan plan suenhadas a l'envan de las maisons ; per camins, on defilan còishes e coishardas qui van banhà's las puç dehens l'aiga salada, e juste nuds com pasturas, lo car que'ns descend a Biàrritz. Lo só que s'a benlèu perdut tota aujor ; e, de la mar abans, qu'arriba ua frescura qui trauca los paumons.

La vila qu'a sofèrt de la guèrra. La glèisa de Senta-Ugenia e las maisons vesias, que'n pòrtan enqüèra las mèrcas aparentas. Mes, qu'es tot un quartièr qui es estat esbrigalhat ; qu'i avó 125 morts, e los Bòches qu'i amassàn 40 sordats. Que s'ac guardàn entà d'eths ; e, au rai de la lua, que partín enclotar los cerculhs au cemitèri de Sent-Esprit de Baiona. Qu'èran passats sus Sent-Aubin aqueths sheissanta-dotze avions trucassèrs, retorn de Pau ; l'endoman, qu'aprenèm la hèita de Biàrritz.

Mes, de mei en mei, lo temps que se ns'abraca ; e, aus darrèrs arrajolets deu só, que cúram los cabàs, que vuéitam las botelhas, en espiant entà la mar, qui's jumpa en gramejant suu peirís e los sables. Sus las aigas, benlèu, la nueit serà clavada ; e nos que heram camas de cap entà Baiona.

Mieja òra entà bohar...Au moment de partir, que védem arribar musicièns, dab l'utís a la man, - "Tè, ce disi au hrair, parii qu'am un concèrt !" Que m'i èri escadut... Las lutz que s'alucan, monde qu'arriba de pertot ; e qu'enténem benlèu ua aubada, on los coires bohan a plenh tuth, abans de passar la nòta aus viulons e a las clarinetas qui desgrilhan melodias de velós, en trenh de morir sus l'Ador qui húit entau Bocau.

Mes, que ns'atenden a Havars. E, au virolís de l'autobús qui tira tant que pòt, que hícam pè a tèrra, au moment on l'arrelòtge anonça las onze òras.

"Au revéder, a doman !" ce hèn las gojatinas.

E jo, sus lo cochin, qu'arremercii Diu e la bona Senta Vierge d'ua tant agradiva sortida.

Qu'èi comprés que s'i devèm tornar... Mes, duncò lavetz, mantua craba qu'aurà, benlhèu, perdut los còrns...

 

Torn de França pietadós

15-21 julhet 1948

-"Qu'èi decidat de menhar las gojatas de Mailís, a París, Lisieux, e mei lonh enqüèra" ce'm ditz un jorn, lo Pair Fulgence, en desplegant la servieta au disnar de la nosta adoracion.

-"Ah ! se'u responoi... i herí, jo, poishiu ?"

-"Vòletz arríder" ce'm torna díser... S'ètz dispausat, qu'i aurà ua plaça entà vos."

E, dempuish lo quatorze d'abriu duncò'u quinze de julhet, n'èi pas hèit que pensar en aqueth famús viatge. Viatge d'agrement, mes pelerinatge tanben, puishque dévem visitar Tors, Chartres, París, Lisieux, Lo Mont de Sent Miquèu, Sent Laurenç en Vendea.

Lo hrair que vien dab jo. Lo trabalh en aquesta seson ne'ns tuba pas ; e puish, ne vam pas espiar quauques bilhets de mila. A noste, los nabots ne'n ploraràn pas. -"Profitatz donc, ce ns'an dit los amics. e banitz pr'aquí tot copament de cap !"

Que'us am pres au mot, e que pàrtem.

15 julhet - Pr'ua matiada hèita sus comanda, que ns'apítam sus un bèth autocar de Sent-Sever. Los de Mailís que son dejà aquí : lo P. Fulgence, com mèste en pè de la coada, dus moines com vailets, un abè deu seminari. Mes, n'es pas tot : lo Morar, de Buglòsa, e lo Brètes, de Montgalhard, que hèn sortida dab nos ; e que ménham monde de Magesc, regentas en èrba, daunas d'escòla. Los chivaus de mossur Claveria, lo noste chaufur, que heràn tot seguir.

Que ns'a calut portar la biaça, pr'amor, en camin, ne viven pas de l'èrt deu temps. Lo qui n'a de son, que n'a de bon, ditz lo proverbe. Un bèth barricòt de vin blanc qu'es quilhat en un cuenh. Los moines ne's vorràn pas deishar morir de set.

E que hícam la rota per devath las arròdas, entà ronlar d'ua tròta duncò Basats, on coparam la crosta. La fresca deu matin que ns'a obèrt l'erbèr, e l'èrt deus pins, per delà Rocahòrt, que ns'a tarriblament crusats. -"A vos rangs !" ce ditz quauqu'un... E qu'en·hórnam lo noste permèr dejunar.

Un vecari que sòrt de la catedrala ; e dab amistosèr, que se'n vien har dab nos ua petita parlòta. Qu'i a pertot de brave monde.

D'un revèrs de man que ns'eishúgam los pòts, e, viste, que'ns tórnam aporar. Lo só, a penas se muisha los còrns, un petit ventòt que boha per dessús las campanhas ; e tots que càntam lo bonur de víver, devant lo país on passa la Garona, en obrint lo còr a la loanja de Diu... Ne ns'a pas tanpauc calut long temps, entà véder que ne hèm dejà tots amassas, qu'ua mèma familha. E aquò, que serà lo charme deu viatge, e de las nostas rencontras.

Bordèu. Lo monde que troteja capvath las arruas, e las autos que viròlan a tota alura, en un crotzadís qui ns'eishenta. Que som, qu'es vertat, au sègle de la vitessa. Angolèsma. Ua error de virada que'ns balha l'ocasion de monta a la vila, e d'i saludar dab la lustrosa catedrala, los monuments ancians esbarrejats çi-pro-là.

Peitius, on las bombas de la guèrra an shisclat preus quartièrs.

Austan lonh que pòrtan los uelhs, que védem camps de hroment e de civada, dont l'abondança e ns'esmiragla. Ne som pas portant enqüèra aus país on se'n remuda, e qui hèn víver la França. Totun, ne comprénem pas que'ns balhin a minjar ua mesclanha de harias on hican de tot, sonque hroment, e qui destraca los estomacs deu praube monde ! Quan donc e'u tornaram véder lo pan blanc de d'auts còps !

Mes, mijorn qu'a sonat... Qu'i a bèra pausa qu'am deversut lo crostic de Basats, e que'm senti tot flac... -"Halta !" ce hè lo P. Fulgence... E, sus l'èrba, que'ns desclúisham los caishaus, entà har passar lo morron e lo polet, portats de noste, abans d'avalar duas tartinas d'un gateau a la confitura, aufertas a chacun pr'ua pastissèra diplomada de Magèsc. Sent Gormandèr, pregatz per nos !... Tot d'un còp, lo cèu que s'entruma, e ua ploja d'auratge que'ns vien rafresquir los esprits, abans mème d'aver podut acapar la vaishèra. Aquò, n'èra pas... dens lo programa...

Foeta, cochet !... E, dempuish Ruffec duncò Tors, que seràn los mèmes camps de hroment qui vam enqüèra tornar véder ; planas dauradas on lo cabelh baisha lo cap, de tant que pòrta gron ; camps, tanben, on tiran huelha las bletarrabas e las pomas de tèrra ; pacatges, on las vacas, arregoladas de pèisher, hèn semblanç de dromir, en arromegant lo bocin de verdura ; aulhas, motons e crabas, guardats pr'un coishòt o ua vielha mameta, e qui hèn a la hula a l'entorn deus varats.

Sus aquera rota n°10, qui menha a París, e tostemps dreta com un riban qui's desplega en devath las arròdas, passan e repassan autos de tot calibre, qui an la chança de non pas har moleta, de tant que volan com hòlas per dessús lo gondron.

E quenhs bròis punts de vista n'am pas, nos, rencontrats ! Bèra, qu'es, la Shalòssa ; mes, ací, que dirén que lo cèu qu'es mei large, e que jamei los orizonts ne s'aprèssan. A quant de quilomètres veden a la ronda ? Jo n'ac sèi, e lo mei abinle, tanpauc, n'ac poiré díser. Mes, ne'm tromparèi pas en afirmar qu'es bròja, la França, e que lo Mèste Creator que l'a guastada, quan hesó la distribucion.

Que travèrsam Chinon, gloriosa tostemps deu son castèth, on Jana d'Arc, enviada per Diu, entà sauvar lo país, reconeishó lo rei qui s'èra estujat au miei deus cortisans.

E, tot tranquillament, qu'arríbam a Tors, hardits e gaujós, entà passar la nueit e descroishí'ns los òs. Las damisèlas que van lotjar en vila, nosatis en un colèdge de Jesuitas, delà lo pont de la Loire. Bèra maison, mes monde chic aimable... Que pójam en un dortoèr on, escanats de hami, avàlam los rèstes de mijorn, abans d'assajar de poder cluishar l'uelh.

Díser qu'am dromit, n'ac gausarí preténder !

D'abòrd, los arroncaires que ns'an podut har passar l'enveja d'un concèrt d'orquèstra tirat au diapason ; e puish, lo maçon de Mailís qui èra dab nos dens la piòla, qu'es partit passejà's dens los colidors com s'èra sonambule, en demandant a sèi pas jo quenh cliant, de reglar los comptes dab eth...

16 julhet - La frimosa lavada, que vam díser la missa a la Basilica de Sent Martin... Los Bòches qu'an hèit sautar lo pont, a penas tornat apitar dempuish, e abladat tot los quartièrs vesins, dab las bombas getadas deu cèu. Quant de misèra, la guèrra ! La de 14 qu'avè hèit parlar d'era ; mes, la de 44 qu'a ganhat lo pompom !

Bèra glèisa, la de Sent Martin ! Que disi la missa dens la cripta, on me torna lo sovenir de 'queth ancian sordat, devienut mei tard avesque de Tors, e apòste de la Gàllia, qui balhà la mieitat deu son mante a un praube, juste perit de hred... Dens aquera sombra capèra, on tot parla de patz, que'm sembla qu'èi potejat ua pro bona pregària.

Ueit òras !... Lo Claveria que hè bornir lo motur, e lo Pair Fulgence que s'arrecapta lo son monde entau viatge de Chartres. Tostemps bèra qu'es la campanha on tíram camas : mes, ací, qu'èm dens la Beauce, lo grèr a provisions de la França qui minja... De 'ci, de 'quí, tropèths de vacas, vente plenh, que dròmen devath los pomèrs, a l'endòs de las maisons. Tot qu'es tendre, tot qu'es verd en aqueste país : e las tèrras ne son pas, com per noste, aostadas preu só. Que déut estar pr'ací un primtemps qui dura tot l'an...

Qu'arriban a Vendôme, aus partèrras en flors ; Châteaudun, on trabàlham lo cuer, e on s'arrèstam entà dejunar... Ua joena madama qu'envita los qui vòlen, a entrar a soa casa. La França qu'es lo país de la caritat, e tots qu'i viven en hrairs.

Entà benlèu, dens lo cèu embrumat, que védem puntejar las tors de la catedrala de Chartres. Lo còr que'ns hè tip-tap. Enqüèra ua petita mieja òra, e que seram aus pès de la Vierge Nega, dens un deus mei vielhs e magnifiques santuaris de França.

Que hícam cama a tèrra... Quenha mervelha devant nos ! L'òmi que pareish petitòt quan l'espian de tan haut ! E portant, que son los òmis qui l'an bastida aquera glèisa en l'aunor de la Vierge, dab un saber-har e ua perfeccion qui estonan los de uei. Tant de causas que's son despitadas, ací, dessús la nosta tèrra... La catedrala, era, qu'es com lo ròc, qui dèisha passar vents e auratges. Tot qu'i es gran com la fe, haut com lo cèu, doç com la patz ; e tot qu'i parla au còr, dab los vitraus, las estatuas, las colonas, las pèiras... Richessa, elegança, tot qu'i es, tot a sa plaça... Enqüèra un còp, mervelha de Diu, e mervelha deus òmis.

Que ns'ajúlham a l'autar de la Vierge. Quant de cierges qui bruslan ! quant d'ex-vòto penuts lo long de las murralhas ! Dab lo Pair Fulgence que prègam entà nos, entà las familhas de noste, entà la França ; quan, tot d'un còp, las òrgues que's hican a jogar, doças d'abòrd com un rèbe qui passa, e puish a tot copar com ua molenda tarribla. Agrament entaus uelhs, plaser entà las aurelhas, que som servits a sohèt.

 

Qu'arriba l'òra de minjar un nhac ; e dab lo Loís, a l'acès d'un vent qui boha com s'èram en ivèrn, qu'escàrram tot çò que damora d'un piocard qui ns'a dat la Marià, e d'un bèth pastís-borit hèit exprès entà nos. A cinc cents quilomètres deu país, qu'an un gost sèi pas com.

A duas òras d'arrelòtge, que tórnam demarrar de cap entà Versailles. Tots, qu'am plan devut disnar, a enténer retrenir per la voatura, las cantas gasconas de Shalòssa : Bèth cèu de Pau... Los esclòps... Estela de la mar... Non, non ; arreish ne's hè meishant sang.

Qu'èm a Rambouillet ; e que pàssam preu castèth e per devant los bòscs, on los presidents de la Republica, harts de víver a la vila, prenen lo fesilh, manièra de córrer après la lèbe. Aqueths messiurs, qu'an tots los plasers ; e lo noste pòrtamoneda que paga tot aquò.

Versailles... Que visítam lo Palai deus ancians reis de França. Aqueths, qu'avèn sabut har-s'i un beròi nid, on arren ne mancava. Tapisserias, portrèits, lustres daurats, crampas, mubles, dessús de chaminèia, tot qu'i proclama la richessa e la majestat deus mèstes de d'auts còps. Se la misèria trucava a la pòrta deus praubes, ací qu'ac avèn tot en abonda ; urós, quan aqueras hastialas de cortisanas ne hesèn pas parlar d'eras !

Que dam un torn dens lo parc, on se tròban las "Granas Aigas", e piòlas d'estatuas qui n'an pas paur de muishar las vergonhas... Quant d'arbres de tot nom e de tot païs ! Quant de partèrras e de flors ! Quenhs bèths casaus, qui aulorejan lo sent deus irangèrs ! Tot aquò qu'es un monde, e que n'i a entà s'i pèrder...

En sortint deu castèth, que tròbam l'Abé Lassabe e lo son nabot, tots los dus de Mugron, qui'ns vienen cercar entà mià'ns a París, on som atenduts abans boca de nueit.

París !... Au miei d'un monde qui s'agita e d'autos qui s'acossan, que dam ua halta devant l'Arc de Triomfe, on es la tomba deu Sordat shens nom. Que hèm córrer l'uelh, com de praubes esbarrits ; e que ns'aprèssam, entà pregar, près de la flama qui brusla, au miei deus boquets qui flairan los parfums.

Au passatge, que védem avenuas, maisons, ponts, plaças, glèisas ; e que destàlam on èra convienut : au n°8 de la Rua Jausèp Barà, on las surs aimablas e polidas, e ns'òrben la gran pòrta.

Lo hrair, com jo escanat de hami e de set, que destrossa lo sac ; e puish, sus un bon plumard, que nse'n vam har la plancha, pendent qu'au cèu s'alucan las estelas.

 

17 julhet - Qu'èm donc a París, e qu'i am plan dromit après la virolèra qui am hèit dempuish dus jorns. Mes, que som lonh de casa, tanben.

Dus còps que soi anat a Roma ; qu'èi vist Genes, Naples, Florença, Milan, e la mar bluosa de la bèra Italia ; qu'èi humat las flors de Niça e de la "Riviera" ; e que'm semblava qu'èra, aquí, tot çò que lo cèu podè balhar de mei bròi a la tèrra. E m'èri jo trompat ! Per dessús tot aquò, qu'i a París ; un París mei lusent, un París mei plasent, on passa com l'amna de tot un país, tostemps vitèca maugrè los èrts de desolèr qui tan sovent l'an segotida. Lo Papa Pia X, qu'avè dit, un jorn : "Lo monde shens la França, ne seré pas mei lo monde !"

Un còp missas ditas en çò de las Surs, que pàrtem a pè, per las arruas enqüèra tranquillas, duncò la capèra de las Surs de Caritat, a la Rua deu Bac. Un landés qui's respècta, a París, n'oblida pas aquera sortida, pr'amor qu'es lo país on Sent Vincenç, hesó tan bon trabalh, en tirant los praubes de la misèria de 'queth temps. La soa glòria qu'i joeneja tostemps.

En trotant com arrats, que prénem lo camin deus Invalides, a travèrs la vila qui comença a bornir com ua bossaloèra, o com las aigas de la mar, a Mamisan o Capbreton. En aqueth bastiment, son ajaçats dens tombèus magnifics, los grans generaus qui an aunorat la França, e los militaris dont lo nom rapèla quauque glòria. Qu'i visítam los musèus e los sovenirs de d'auts còps : sala deus drapèus, de las armuras de guèrra, deus canons gahats a l'enemic ; que'ns carré tot un jorn ent'ac poder tot passar en revista. Mes, çò que ns'a hòrt interessats, qu'es lo chivau blanc e lo can deu Napoleon, empalhats dens un cuenh, e qui dirén enqüèra en vita.

Qu'espiam las montras : benlèu mijorn, l'òra d'anar hicar los pès devath la taula, e de har dançar las forchetas. Lavetz, en har petar la semèla suus trotoèrs, qu'arríbam pro a temps, entà avalar lo bolhon qui huma enqüèra dens las sopièras, e desglosir lo fricò per dehens las assietas. Atau, qu'auram fòrças entà passar lo vèspe.

Que coménçam per Montmartre. Ne sauram jamès pro aplaudir lo chaufur, qui, shens nat enterbuc, e nse n'a hèit montar la còsta... Mes, malur aus praubes boha-bracs ! Lo camin qui menha au Sacré-còr, n'es pas deus mei plasents, e n'es pas shens merite que's van ajulhar dens la gran basilica. Qu'éntram. Monde pertot ; que hèm a las possadas entà poder véder l'autar on lustreja l'ostensoèr, dessús lo tabernacle. Totun, au menh avís, lo dehens ne vau pas lo dehòra, e que m'atendí a auta causa. Çò que tòca, qu'es d'enténer la pregària de 'queras assembladas qui, shens paur, carrejan ací la tralha, entà demandar l'ajuda deu cèu, e qui proclaman que la fe n'es pas enqüèra tot a fèit estarida. E a Montmartre com a Lordas, que senten la man de Diu per dessús nosta França.

Deu bèc deus escalièrs, París que's hè de mei en mei gran e que s'eslarja de pertot ; domatge que lo cèu qu'estossi brumacós, e que n'àgim podut mei plan profitar deu moment.

- "En avant pour le Musée Grévin !" E dab Roger Lassabe, que pàrtem visitar vitrinas, paradas de bèras monacas, aplaudir un charlatan apitat sus un tiatre, e gahar l'arrit-peguèr dens ua crampa tota plenha de miralhs, on tot e's desconha, com s'i avè lo diable... Mes, en sortir de 'quí, lo hrair e jo ne tròbam pas mei l'autobús deu Claveria ; que som anats mei lonh qui ne calè, e que'ns som esbarrits. Mes, ne's pèrden pas a París ; e, preu metro, que tórnam a la pension, dab duas autas gojatinas en penas suus camins. -"Tout est bien qui finit bien !" ce'ns dit lo Fulgence, quan se veid los revenants devant eth. "Totun, que ns'atz hèit aténder tres quarts d'òras !"

Atau feneish lo dissabte dens la capitala. E, contents, un còp sopat, que'ns vam esténer sus las arrodetas.

 

18 julhet - Qu'es uei dimenge. Missa dita au convent, que vam a pè duncò Nosta-Dama, preu Luxembourg, lo palai deus senaturs qui s'apèran adara los Conselhèrs de la Republica. Que disen que lo parc e los casaus que son la mervelha de París ; e que crei qu'es la vertat. Deven pas anujà's, aqueths messiurs, devant aqueras flors tan bèras e tan frescas ; mes, qu'aiman mélher har politica; e lo temps que'us passa com aquò.

N'èi pas a parlar de Nosta-Dama, on tot es gran e bèth en un còp... Ua missa que s'i ditz darrèr l'autar permèr ; que pàssam sus la punta deus pès, en hant ua petita pregària.

Dab lo metro, que fílam entà on son totas las bèstias e tot l'aujami deu monde : singes grimassèrs, lions qui borneishen dens las caujas, perroquets clacassèrs, elefants pachocàs, guits marins, crabas, e ne sèi pas mei qué... Que n'am avut preu noste argent, e qu'am podut arríder bona pausa.

Après ua visita au Palai de Chaillot; monument moderne on arren ne manca de bròi, entà plàser au qui passa, que vam, a travèrs la vila en pipiatge, duncò la Basilica Sent Denís, on se tròban las tombas deus ancians reis de França. Los còs, n'i son pas mei, dempuish que los revolucionaris de 1793, en hesón sacriledge e hontosa profanacion. Mes, çò que damora de 'queths tombèus, qu'es magnific, hòrt mei que n'ac saurí díser, e que vau que'n hecin lo viatge. Ne carré pas sonque, entà-n parlar, qu'un guide mei seriós que lo qui am avut, e qui, un còp ganhat la pèça, s'es hicat a díser com açò : "Et c'est pour ces salauds, que j'emploie ma salive !" Que l'aurem podut respóner : -"Salòps, los reis qui't hèn ganhar los sòus... o los passants qui t'aidan a crompar lo pan ? Lo mei salòp, n'es pas lhèu lo qui pensas... e lo son escopit ne vau pas mei qu'eth..."

Qu'am plan passat lo noste vèspe, e que tórnam a la rua Barà, entà ueit òras...mes, lo Claveria que déut aver lo punh fatigat, e que va plan dromir, segur !

19 julhet - -"Benedicamus Domino !" Haut ! Per tèrra ! tres òras e mieja qu'an sonat ! ... Lo só qu'es enqüèra au jaç per delà los trums, e nos que pàrtem entà Lisieux... Tot qu'anonça bèra jornada. Los auseròts, bròis chantres deu bon Diu, que'ns saludan au passatge, en aperant tots los auts musicaires deu país, a'ns har parelha aubada... La campanha, un còp sortits de París, qu'es charmanta e minharda ; e quan l'aubeta agi desclaverat las pòrtas deu cèu, tot que serà banhat de lutz, de 'quera lutz qui ne veden qu'ací, au pos deu jorn, suus camps e sus las planas de la Normandia... Beròia Normandia, país deus pomèrs e de la richa verdura ; país deus bèths chivaus e de las vacas au peu lusent com la seda ; país on los hroments adara cabelhats, e's balançan com l'aiga de la mar, en escobant la bruma deu matin... Beròia Normandia, on los òmis e los gojats guarruts, se'n van, lo dalh suu còth, copar l'estrami entà las bèstias ; on, suu caminòt leugèr, las daunetas hèn, lo punh sarcit, dejunar la poralha... E tot aquò qu'es tan plasent, que la nosta joenessa, que's hica d'era-mèma a cantar, com rochinons aporats suu brancòt :

Las arròdas que viran tostemps ; e benlèu que'ns tròbam devant lo monastère deu Bec -Helloin, près de Brione, on deven arribar los Olivetenhs de París. Lo Pair Fulgence qu'es curiós de saber çò que s'i passa, e se los confrairs a pelha blanca, i seràn mèstes, au lòc deus gahús qui i nidejan dempuish long temps... Que pòt estar tranquille : los murs ne'n son pas enqüèra cussoats, e los moines que pòden viéner.

De cap entà dètz òras, qu'arríbam a Lisieux ; e shens pèrder temps que vam díser las missas dens la capèra deu Carmel. Au hrair e a jo, que'ns balhan un autar a costat d'on son las relicas de la Senta ; e qu'am pena a passar preu miei deu monde apiolat, qui prèga, shens s'ocupar deu reste.

Qu'i a, aquí, pelerins de França, de Belgica, d'Anglatèrra, de Holanda. Lisieux que sembla un petit Lordas, on vienen arrecomandà's en aquera Sur-Terèsa qui, abans de morir, avè prometut de passar lo son cèu, a portar ajuda aus òmis dessús tèrra... Non, lo monde ne sap pas çò que's torneja de vertuts darrèr los murs de 'queths convents, dont se trufa a bèths còps. Aquí, òmis e hemnas que's caran, que hèn penitença, que pòrtan la crotz, entaus qui n'ac hèn pas... Aquí, Diu que pleiteja dab los amics : "E cau punir lo monde pr'amor deus sons pecats ?" -"Nani, Senhor, nani ! N'oblíditz pas qu'ètz pair !..." E la colèra deu cèu que passa shens fracàs...

Mes, l'òra que s'avança, e qu'am l'estomac vueit. Que pójam de cap entà la navèra basilica, e, seduts sus l'èrba, faça a la vila dont las maisons ne son que roinas tarriblas, que'ns hèm passar la hami.

Un bròi minon, qui cèrca fortuna, que's vien amassar las brigalhas ; e jo, qui amistosi las bèstias, que'u dau de qué lecà's los pòts... Que'm paguè d'un "credo" qui n'es pas hèit per fòrça.

Après aquò, que vam dar un tornòt aus "Buissonnets, la maison on vadó Senta Terèsa, e d'on partí entau convent... Que's creirén ací dens unh'aut monde, e qu'i senten passar un hum de paradís. Tot qu'i parla au còr : dempuish la crampa on estó guarida per la Vierge, quan n'avè que ueit ans, duncò las amusetas de mainada, los autars qui montava, las poupées au barsò, qui an conservat per darrèr las vitrinas. Ne parli pas deu grope en marbre blanc, on la muishan, berogina com un anjo, demandant au son pair de la deishar har sur... N'èi pas honta de díser, que m'i soi sentit lo virabòc a l'uelh, e lo plec au menton.

Lo Pair Fulgence que'ns dèisha "quartièr libre", pendent que's da la pena de'ns cercar, a l'espitau, lo lòtge entà la nueit. N'es pas estat sarra-licòth duncò adara ; mes, que'ns hè gai totun d'estar, un còp, los nostes mèstes. E lavetz, dab lo hrair, que monti a la Basilica, en pelerin e en curiós. Com es bèth tot aquò ! E quant d'argent n'a pas calut, entà n'apitar los murs ! Los obrèrs qu'i trabalhan enqüèra, e n'es pas que dens dus ans que serà tot finit. Los bombardaments qu'an hicat a tròç los vitraus, mes tot lo rèste, per miracle, n'a pas avut ua esgraushada. La cripte, on hèn dejà los ofices, qu'es tot çò qu'i a de mei bròi, dab los autars e las mosaïcas, qui plastran tots los murs e las vòutas. Aquí tanben, quant de moneda ne s'i es pas remudat !

Que tórnam, après ua visita au Calvère, ajulhà'ns au Carmel, e portar a l'autar de Terèsa, las nostas intencions. Qu'i som au large, mei qu'aqueste matin (Qu'i tròbi mème lo mojen d'i har ua petita poesia en l'aunor de la Senta, dont poirèi, se's presenta lo cas, tirar un jorn profit. Ne crei pas qu'agi mau hèit.)

Lo só, chic a chic, que s'ahona, e que nse'n vam har coneishença dab l'espitau, on benlèu, s'estiraram las camas dens de bròjas crampetas.

20 julhet -Que disi la missa aus "Buissonets", dens la crampa de Terèsa ; abans jo, las nostas gojatas qu'i an comuniat e cantat, urosas de tornar víver un moment, en aquera senta maison. L'abè Brèthes qu'a hèit, dab eras, bon mèste de lutrènh.

Mes, n'am pas temps a revéner, puishqu'a ueit òras lo Claveria que cauha lo motur, entà tornar partir. Ueit òras, com arriba sovent, qu'auràn trucat dempuish long temps, e que seram enqüèra aquí. Tant de bon ! Un fotografe que'ns tira lo portrèt, qui serà lo sovenir deu noste passatge en aqueste lòc.

Retorn deus "Buissonets", que passi per la vila. Los bombardaments que l'an juste tota esbrigalhada, e n'es pas que desolacion, on, d'auts còps, tot èra charmant a véder, e on vivèn tots dens la patz e l'aisença. A la glèisa Sent-Jaques, teit e cluchèr qu'an hèit la piroeta, e çò que'n damora que crèba lo còr... Los obrèrs pala a la man, qu'amassan los peirís esbolats de las maisons, qu'aplaneischen, que crusan, en aténder que's basteishi ua vila navèra. Lo praube monde qu'a enqüèra de qué har ; e qu'es a's demandar on troberà pro d'ardits. Ua madama que sòrt de la catedrala, e que'u demandi çò que's passà a Lisieux, quan estó la liberacion. E que'm raconta, que las bombas, samiadas au petit bonur, preus ameriquènhs e los anglés, qu'avèn hèit tres mila morts, e qu'estó miracle que lo Carmel e la Basilica n'estossin pas despitats. -"Triste chose que la guerre, monsieur l'abbé !" ce'm ditz, "et moi j'ai tout perdu, mon mari et mon enfant, tués dans la cave où nous nous étions réfugiés..."

Que'n sèi pro ; e que'u viri los talons, entà'm boishar la perpèra... Non, n'es pas bròja la guèrra ! Mes quant de francés qui ne n'an pas sofèrt, l'an dejà oblidada ! Que s'amusan, que dançan, e tot benlèu que'us es bon ! La dignitat, que la horan aus pès ; e qu'an espudit tot çò que hè l'amna grana, e la noblessa deu còr...

Adiu, Lisieux, adiu ! ... E, a cinquanta a l'òra, que hèm còrda de cap au Mont Sent Miquèu, a 190 quilomètres en abans... Salut tanben, país de Normandia, qui tórnam véder, dab los tons pomèrs, los tons hroments granhius, lo ton cèu alustrat ; qu'as plorat, qu'as vist colar lo sang, tu qu'as portat la crotz ; mes, bèra qu'ès damorada ; e la França, quate ans oprimada pr'un enemic qui ne coneishè que la fòrça deu punh, que't déut d'aver podut tornar revíver. Que'us as vist passar, los sordats qui an sonat la victòria ; e tu, d'ara-enlà, que pòts lhevar lo cap : que't dévem d'estar libres, e de véder la patz clarejar dens lo cèu !... Tu, que damoraràs lo païs de la liberacion.

En passant preus camins, que'ns tròbam devant un palhat de "tanks" abandonats dens ua lana. Que descéndem de curiosèr, entà espiar de mei près aqueras bròjas tesuras, hèitas entà tubar los òmis...

E, uei, tot aquò, qui a costat milas a piòlas, n'es pas mei qu'ua miserabla ferralha dont ne saben qué har.

Las vilas de Falaise e de Sent-Hilàri que'ns rapèlan, mei lonh, los meishants jorns de 1944 : la guèrra, ací, qu'ac a juste tot aneantit ; pas ua maison n'es damorada sus pè ; monde que trabalha a acapar las pèiras, qui serviràn mei tard a navèras bastissas. Los bombardaments e los combats que devón estar tarribles, en aqueste país.

A halets de motur, qu'avànçam tostemps ; mes lo flaquèr que ns'estòrç l'estomac. Au borg de Sent Mars d'Egrenne, pròche de Domfront, que ns'arréstam entà espiar los peiròus. Aquí, lo "Hromenton" qui avè pres los devants dempuish París, entà tornar véder los amics on trabalhà quan èra presonèr deus bòches, que ns'a hèit preparar de qué béver, e cafè entaus gormands. A jo, ne'm ditz pas arren... Tà benlèu, lo curè qu'arriba e que ns'envita a passar per soa casa. Aqueth que se'n pòt arríder ! Presbitèri, bròi com un castèth, au miei de la fresca verdura ; glèisa, tienuda com papèr de musica, e lustrosa com ua catedrala...Parlatz-me de 'quò... Los confrairs que lampan un veiròt de "Calvadòs", qui brusla la ganurra ; jo que'us espii har...

E que tórnam partir, en saludar lo maire de la comuna vienut disé'ns bon jorn. Puish, per manièras d'adishatz, que'ns hícam a turar un "Estela de la mar", qui hè sortir de la tuta, tots los gahús deu cluchèr,e las gents sus las pòrtas.

Virant, virant tostemps, que vam véder, benlèu, lo Mont de Sent-Miquèu, traucar per devath cèu. Tots, que ns'esmiràglam dejà, e qu'am lo nas a las portièras... Enqüèra quauques torns d'arròda, e qu'i som...

La mar que s'es arreculada, entà deishar plaça aus sables blancós, on s'eslasan las mouétes abans de partir holejar per dessús lo Couesnon. Autos, mòtos, cars, cicletas, qu'aprigan la rota qui hè cap a la passerèla ; com nos, los toristas que's crotzan de tot costat, entà gahar lo caminòt estret qui poja a l'abbaye. Los magazins n'i mancan pas, e que vòlen véner ; que viven de 'quò.

Dab un guide, qui n'èra pas lo hrair deu famús citoyen de Sent-Denís, que visítam lo monument : tot çò que los moines de d'auts còps, an bastit de mei bròi, que's tròba ací ; e ne saurí díser çò que m'a lo mei plasut, deus cloîtres, deu refectoire, de las galerias qui dominan la mar, de las terrassas qui'vs balhan la torbèra ; chaque pèira, chaque sculpture que parla aus uelhs, e tot qu'i proclama lo génie deus òmis bastissurs. Los de uei que s'avalarén los punhs, permèr que d'apitar mervelhas de 'quera traca.

Qu'am hèit len duas bonas òras de temps ; e qu'am 95 quilomètres a méter per devath las arròdas, abans de destalar a Laval, au convent de las surs trapistinas, que ns'arrevíram donc un darrèr còp entà tornar véder lo rochèr istoric, e saludar l'arcanjo qui, a 157 mètres de haut, estén las alas com ua benediccion per dessús lo païs. E per la Normandia, tostemps bèra e agradiva, au rebat deu só qui hica pintruras suus camps de hroment, e parfums suus pomèrs e las flors, qu'éntram en vila de cap entà ueit òras. La trapa qu'es en dehòra ; e, a tastas, qu'arríbam lèu devant los portaus. Permèra visita entà la capèra on, darrèr las grilhas las surs legen l'ofice, entà fenir preu chant deu "Salve Regina". Qu'es com aquò, probable, que cantan dens lo cèu a l'entorn de la Vierge... La mair abessa que'ns balha ua petita audiença ; e puish, las gojatas en vila e nos dens lo convent, que pàrtem entau jaç sajar de'ns repausar, e devèrser lo bon hromatge deu país ofèrt, dab la pinta de cidre, per las surs complasentas.

21 julhet - Qu'am avut la nueit esbrecada, a tres òras, preu P. Fulgence qui manda lo depart ; e que'm hè dòu de deishar lo cochin. Pensatz donc ! Que ns'avèn hicats, lo hrair e jo, dens la crampa de l'avesque ; e arren, que vs'asseguri, n'i pudiva a l'ompra... Quate òras ! Lo Claveria que balha los gas ; e que nse'n vam, com bohons dens l'escurada, en cèrcas deus camins. Los anjos que'ns tiran d'embarràs, e benlèu l'aubeta que punteja, pendent que tot, per planas e per bòscs, que's para de lutz e de charmanta poesia. Los trums, acossats preu só qui dejà se n'arrit sus l'arrós deu matin, que fonden chic a chic dens lo cèu alustrat. Tot qu'anonça bèth temps, entaus 580 quilomètres qui vam har, en 'queste darrèr jorn.

Après Angèrs e los ponts de la Loire, que prénem la direccion de Sent-Laurenç-sus-Sèvra, on am convienut d'anar díser las missas. A travèrs vilas e vilatges, lusents e pertot plan arrengats, qu'arríbam dens lo Bocatge Vendéen, on los royalistes e los revolucionaris de 1793, hesón a la hula, entà defénder la Religion persecutada. Que disen que las gents de 'queth país qu'an enqüèra sang dens las venhas, e que ne cau pas tròp mosquejà'us quan parlan de'us har misèrias...L'avesque de Luçon, un landés de bon corau, que muisha çò que n'es.

Après las nostas pregàrias e un torn dens la vilòta, que dèisham lo país, e, a mijorn, que ns'arréstam a Fontenay lo Comte, manièra d'acivadar los estomacs. Pr'aquò, las provisions que s'esclareishen, urosament, que tórnam entà casa.

Niòrt...Saintes... Bordèu... Pertot, que pàssam shens tirar lo chapèu... Lo só que's minja a petits chics la goha deu vèspe, e que pèrd de la soa vertut... Suu cim deus pins de las lanas de Rocahòrt, que dèisha los darrèrs arrajòus... Shens anar mei lonh, que descéndem entà curar tistèths e tisterons, e hà'ns los adishatz...Tot qu'a ua fin, mème las bonas causas, sus tèrra... Lo noste viatge, tanben, que's va finir ; e doman, qu'auram tornat gahar lo mange.

Lo Pair Fulgence qui sap lo víver deu monde, e qui a la pèça aisida, que ns'ofreish a tots un arresca-còth de vin boçat, e que'm demanda de parlar...en gascon. Tot honta buda dab lo darrèr gorrup deu Sauternes, que'us disi com açò :

"Amics e brave monde,
Qu'am caminat dempuish ueit jorns, e qu'an virat, las arrodetas. Que tórnam shens trebucs, au país on ns'atenden. Que n'arremerciaram lo bon Diu, lo Fulgence qui s'es escadut a hà'ns plaser a tots, mossur Claveria, dont ne vantaram jamei pro, lo punh solide e l'èrt tan complasent... L'òra n'es pas aus discors. Totun, que vorrí har saber au noste chaufur, qu'èi pensat ad eth, entau temps on Sent Pierre e'm signi lo passapòrt. Que'u herèi un siulet, entà que'm vieni cuélher, dab los menhs parropians de Sent-Aubin e de Larbèi : que soi segur, dab eth, que montaram mei adaisa, en shens destornar, lo costicòt deu cèu...
Los ancians gronhards de l'Empire, que tiravan glòria d'aver seguit Napoleon a Marengo, Iena, Austerlitz ; e quan parlavan de 'quò, que disèn : "Jo, qu'i èri dab eth !" Amics, en pensant a la camada qui viénem de har, e aus jorns urós qui am passat dab lo noste directur, que diram tanben : "Jo, qu'èri deu pelerinatge de 1948, e dab lo Pair Fulgence !..." E que soi segur qu'aqueth sovenir, que'u guardaram au còr, mèmes quan síim tots vaduts vielhs, e tan vielhs, que n'auram mei nat caishau quan nse pòrtin au clòt !"

E, entà fenir lo devís, que tiri de la pòcha un paperòt, en demandant au menh monde la permission de'u léger. Que'm disen qui-òc. Qu'es ua poesia qui jo èi acapada a Lisieux, un còp hèitas las mias devocions dens la capèra deu Carmel.

En passant per Lisieux

Nosta amna ací que's sent urosa
Com l'auseròt dens lo son nid ;
Que sii en patz o proverosa,
Hatz-lo, Terèsa, un bròi arrit.
A Lisieux - la tant vantada -
On vòste còr truca entà nos,
Que viénem dar ua alentada
Dab duas pregàrias a genós;

Au Shalossés croishit en tèrra
Suu hred d'ivèrn, au só d'estiu,
Balhatz, quan es temps de batèra
Deu cabelh d'aur hroment granhiu.
Caçatz deu cèu vents e priglada.
Hicatz pendrilhas a la vit ;
E, preus larèrs, en apiolada,
De bròis ninins hatz lo debit.

Enter francés dab complasença
Getatz la patz a plenha man ;
De 'quera patz en tota aisença
Viratz lo trum uei com doman.
Dus còps, qu'am vist guèrra e sangnèras,
Morts a palhats tròp qu'am plorat ;
Passatz aus meishants las anèras
Lo mau serà viste acorat.

Petita Senta Bienheitosa
Nos qu'am Buglòsa e qu'am Mailís,
Me, vos, ací qu'ètz amistosa
Hòrt mei qu'enlòc arreish n'a vist.
Velhatz sus nos, datz-nse coratge
Quan noste còr cèrca lo bèth ;
E puishqu'au Cèu qu'am lo garatge
N'oblíditz pas de'ns har cordet !

 

Ueit òras a Sent-Aubin... Que descendi dab lo hrair ; e las gojatas, tot deçoment, com un planh dens la nueit qui auré paur de troblar las estelas, que cantan :

Ce n'est qu'un au revoir, mes frères,
Ce n'est qu'un au revoir !

R. Lamaignère

[Sommaire Doazit]
[Raphaël Lamaignère]
[Endic de las poesias deu R.Lamanhèra]