Aus Seminaris d'Aire
Au Castèth Seminari de Pojana
Au Colèdge de Dacs

R. Lamaignère (1500 v.) - Hèit en 1946.

[Sommaire Doazit]
[Endic de las poesias deu R.Lamanhèra]

Quaranta ans en arrèr.

Que'm hèi un punt d'aunor - preus ans benlèu blasit -
De'm díser qu'èi bequiat preu país de Doasit :
Tèrra aimada deu Cèu, on possan per flocadas,
Aberòts e curès com huelha a las brancadas.
Trenta que n'èi comptat
S'èi plan arrecaptat.

A noste, qu'èram sheis, plan sarcits dens la garba
Lo Firmènh, lo Felix, vaduts en çò deu "Barbe" ; (1)
L'Isidòr, lo Simeon, (2) tau trabalh plan camats,
Lo Rafaël, lo Loís, (3) com eths desembrumats.

Que'm volí har curè... Mes, on trobar moneda ?
Portèva pas mamà lo moshoère de seda.
En atendent, tot còishe, e shens vira-varar
Que cantèvi solet "Sanctus" e "Libera".
Que hesí l'aprentís en prechant dens ua caissa ;
E qu'èran tots aquí : l'Elèna (4) dab la tressa,
Lo hrair dab lo pelhon, e tots los auts coishòts
Qui vienèn tots en rond ajulhà's suus planshòts.

Au latin, tà benlèu, que'm hicàn dab Lapègue (5)
Qui e'm hesó mei d'un an marchar dret dens l'arrèga.
Mes, viste que partí... Lavetz lo Brun (6) curè
Que'm tirà d'embarràs e de tot macorrèr.

(1) Firmin, jésuite, mort a Madagascar, en 1883. Son frère, Félix, ancien curé de Montaut, mort curé de Tilh en 1875.
(2) Isidore, supérieur de Maylis, mort en 1918. Siméon, curé de Luxey, mort en 1946.
(3) Raphaël, curé de St-Aubin. Louis, curé de Habas.
(4) Ma soeur.
(5) L'abbé Lapègue, le vicaire, mort curé de Lüe.
(6) L'abbé Brun, curé de Doazit, ancien professeur de seconde au vieux collège d'Aire, mort a Maylis où il avait été prendre sa retraite.

2 d'abriu 1948
Quaranta-ueit som estats

Qu'èi podut recaptà'm los noms deus escolièrs
Qui, per Aire e Pojana, aus mèmes ratalièrs
Dab jo pendent onze ans minjant mèma civada,
Tirant au mème jun, hesón mèma corvada.
Mes, sus quaranta-ueit dont èi lista preu cap,
Trenta-sèt, un per un, qu'an pres lo son escap.
Onze som arribats, prauba petita coada,
Obrèrs deu Mèste Diu, l'amna plan agulhoada.
Ne som pas mei que quate... Es pena de'n parlar ?
La mort que se'us a pres, e que n'a hèit pielar...

On ètz donc, Dagouassat, perdut dens la mitralha,
Salles e Lacrotzet qui atz seguit la soa tralha ?
Oficièrs dont lo nom de glòria ribantat
N'èra pas qu'ua eslor de charmanta amistat...
On ètz, tu, lo Lasserre, e tu brave Daunesse,
Dont l'esp'rit e lo còr n'èran pas que finessa ?
Dab l'amic Lamarcade e l'aimable Gerbet,
V'atz hèit dejà lo nid dens lo monde navèth...
Deu cèu pensatz a nos qui carréjam misèra,
Au miei d'òmis meishants minjats de gelosèra.
Quate que som... Qui donc, partirà lo permèr ?
Que védem, tot matin, descénder lo brumèr
Suus nostes soassanta ans, signe de vielheria...
La vita entà nos auts n'es mei qu'ua reberia !
Òc be, que partiram ; e benlèu que serà...
Volha Diu, sulement, recaptà'ns... acerà !
*
*   *
Lanusquet de Saunhac, dab l'Estiène BOIRIA
De pelòta qu'avèm lo champion en seria.

Lo Felix BONAVATH e lo Roger BINQUET
Bròi que hesèn lo par : l'un, gran, l'aut pachoquet.

Hilh com jo de Doasit qu'èra lo BÒRDALANA
Lo mei gran Arpagon de Shalòssa e de Lana.

Lo CHARP, praube innocent, qu'anèva au ralentit
Dab, lo dimenge après, un zèro garantit.

Medecin com son pair, lo BRUS qu'èra a la cola
Entà's virar lo mau... L'aperèvam "la pola".

Noste gran DABADIA, un bravolàs de gus
Entà jogar lo torn n'atendè pas Sanctus.

DAGUASSAT, lo "calhau" vienut deus Lazaristes,
En setmana, permèr que sortiva de listas.

Lo DAUNESSA, com eth, ne perdè nhac de temps
Valent com l'auseron qui nideja au primtemps.

Hicat com damisèla e sabent de cabonha
Qu'èra lo DARROZÈS, un chic fièr shens vergonha.

Magre com un secalh, bravolòt, bon copènh,
De libres ahamiat qu'èra l'Ernest DAUBENH.

Lo DESCÒRPS, lo "Mulet", talhat com un ercule
De sciença n'avè pas gran pes sus bassacula.

Tot matin, lo DEGEORGE, un sire mau-aprés
Au Laglé que serviva un compliment deus frescs.

Vienut deus bòrds d'Ador, lo "Poton", lo DESQUIBAS
Au Mibièle, au Clavè, guardèva las shalivas.

Apitats suu lutrènh, cantant baish, miei o haut,
Que hesèm lo "Dixit" bornir dab DESTRUHAUT.

E, dens lo bèth tropèth, obrèr chapeletaire
Lo DESSARPS, chic pertot, qu'èra lo chahutaire.

Descendut de Morlana e, plegat au dever,
Lo DEIRES que tienè l'aunor de Sent-Sever.

Peu de dret, decidat, tostemps fresc com ua ròsa
Qu'avèm lo DUMORAR, qui chafrèvam "Grandiose".

Lo nas esplatuishat e l'uelh a l'abandon
Tostemps en esgremint, atau hesè DUDON.

Unh'aut gran valentàs, shens parelh com memòria
Qu'èra lo DUPEIRON, famús tà l'escritòri.

Vente eslat en abans, qu'anèva lo GADO,
Arrossèc au trabalh e meishant tirador.

Un frut de Sarbazan, un bèth diablàs, lo GAUBA
Deus libres que sabè segotir lo micròbe.

De filò, lo GERBET, eslhève de Sent-Pè,
Qu'èra vienut dab nos, un jorn, har lo vrespèr

Un coishart d'Orléans, lo HAGET, se-m rapèla,
Deus sermons deu Laglé qu'arparèva la grèla.

Va donc, lo LABADIA, un deu Mont, plan vadut
Hesè com can e gat dab eth, a temps perdut.

Narcisse LABARRÈRA, un bohart shens scrupule
Dab Mibielle tot jorn que partiva a la hula.

Petit e magrichòt, mes l'arrit au muset,
Tirant tostemps au jun, qu'èra lo LACROTZET.

De Heugars on lo Lui preus bòscs e's destormèra
Bon com lo paninon qu'avèm lo LACOMMÈRA

Moret, tot mau fichut, mosquiu per suu marcat
Dejà lo LADOUSSEUR parlèva en avocat.

Au pepitre sedut shens lhevar la corpièra,
Borrèu deu son mestí tostemps qu'estó LAGIÈRA.

Au LALANA, un gojat sortit de Sent-Perdon
Jamei n'avón besonh de hicar lo bridon.

Un hilh de Miramont, lo Louis deu LAMARCADA
Dab "Virgile" tot còp que prenè l'esbrecada.

Com gent plan eslhevat de JO ne voi parlar ;
Ací, per lo moment, qu'èi pro de batalar.

Mèstes acodilhant, gran flatur, lo LASSERRA,
De "chavèca" au panat que portèva la sèra.

Lo LOBÈRA, un mostifle, un gran feniant tanben,
Au carret ne voló jamei arren saber.

Moricot, l'uelh pendard, lo LOUGE dab Mibièle
De mots de fina flor que virèva la vièla...

Lo MAGNES, tot croishit, dejà mostacha au nas,
Dab los mèstes tanben hesè lo coquinàs.

Escrèpi de Pissòs, lo MARTENH, hart de vàder,
Que's disè fatigat, tot jorn, a la lhevada.

De Bigòrra sortit, lo celèbre MANDRET
Preus brancards n'assajà jamei de marchar dret.

Lo MOMÀS de Bahús, noste petit "Menique"
Shens har semblanç, beròi que sabè dà'ns la nica.

Hilh d'un marchand de vin, qu'avèm lo Jan MORARS
Qui patz e bravolèr portèva a chaque braç.

Dab l'Enri DU MOLÈGN qu'èra la diableria,
E dab eth que vedèm tot jorn la pitreria.

Amatur de "gourrè", de pauma, bon gusard,
Qu'avèm tots com amic, l'Enri, lo SALAZARD.

De Pontens, lo SALÍS, un miopàs a luneta,
Los timbres, com trabalh, hiquèva en plaça neta.

Lo SALAS, de Sostons, un gran "martèth" fenit,
Hami qu'auré passat, de tant qu'èra vernit.

Lo SOUARD, hilh de regent, plan tienut de soa casa,
A tots, grans e petits, que serquèva a complàser.

Petit damiselet, Neneta TAMBORIN
Suus caièrs ne hesè tendent que deperir.

E lo brave TAUZIET, entà nos lo bon tipe,
Darrèr deu batalhon, que feniva l'esquipa.

-------------------------

En acapant açò qu'èi credut rajoenir
E mila sovenirs qu'èi sentit retrenir.
Cinquanta ans son passats... On son, los cameradas ?
Jo, n'ac sèi... Mes, tot jorn, la mort a punheradas
Esbarrejats que'us a, com huelhas per lo vent.
Dab l'un, dab l'aut, dab tots, que'm rencontri sovent ;
E dab los tres amics qui'm damoran enqüèra
Que'm hè gai, quan jo poish, de tirar quauque istoèra...
Ací, volhi lo Cèu balhà'ns vita e santat,
E bona plaça, un jorn, quan síim de l'aut costat !

Jo que'm sovieni...

Dens la capèra
Lusenta e bèra,
Preguèvam Diu
L'èrt aimadiu.

Quan avèm l'amna mau plasenta
O dens lo còr pena escosenta,
Atau, qu'anèvam a l'autar
Hiu de coratge arrecaptar...
Dens la capèra
Lusenta e bèra,
Preguèvam Diu
L'èrt aimadiu.

Quan entenèm las armonias
Bornir, parelh com litanias,
Sus nos passèva, en virolís,
Com un semblanç de Paradís...
Dens la capèra
Lusenta e bèra,
Preguèvam Diu
L'èrt aimadiu.

Quan per Nadau, temps de mitana,
Joens aberòts prenèm sotana,
Tirèvam len a tot ecò,
Urós com reis au hons deu còr.
Dens la capèra
Lusenta e bèra,
Preguèvam Diu
L'èrt aimadiu.

Quan, a genós, devant la Vierge
Preguèvam a la lutz deu cierje,
Dejà hesèm tot retrenir
Deus nostes rèbes d'avenir...
Dens la capèra
Lusenta e bèra,
Preguèvam Diu
L'èrt aimadiu.

E quan, ajulhats sus la pèira,
Anèvam cantar la Quitèira,
Tornèvam gaujós, en maison,
Dab las vertuts de l'oreson...
Dens la capèra
Lusenta e bèra,
Preguèvam Diu
L'èrt aimadiu.

Quan per la procession deu "Sacre"
Portèvam crotz d'aur e de nacra,
Devath lo cèu blurós e lis,
Hesèm parada en blancs surplís...
Dens la capèra
Lusenta e bèra,
Preguèvam Diu
L'èrt aimadiu.

Quan per tostemps, au seminari
Hesèm l'"Adiu", deu pensionari,
Un darrèr còp tau vielh larèr
S'arrevirèvam dab tendrèr...
Dens la capèra
Lusenta e bèra,
Preguèvam Diu
L'èrt aimadiu.

Quan, capvath Aire e'ns tornèm véder
Los tots barrats darrèr la cleda,
De vàder vielhs mei n'am lo temps :
Que'ns sembla víver lo primtemps...
Dens la capèra
Lusenta e bèra,
Preguèvam Diu
L'èrt aimadiu.

olim meminisse juvabit...

Dens la blanca Chapèla, au seminari d'Aire,
Que-m sovién de 'queth temps on, petit latinaire,
Anèvi com tant d'auts, lonh deu só, de l'arrós,
Urós.

Quan avèm l'amna mau-plasenta
O, dens lo còr, pena escosenta,
Los tos qu'anèvam, per l'autar,
Hiu de coratge arrecaptar

Quan entenèm las armonias

Bornir, parelh com litanias
Sur nos passèva en virolant
Un èrt deu Cèu esmiraglant.

Quan, per Nadau, temps de mitana,
Joens aberòts, prenèm sotana,
Tirèvam len a tot ecò,
Urós com reis, au hons deu còr.

Quan a genós devant la Vierge
Preguèvam a la lutz deu cierje,
Dejà hesèm tot retrenir
Deus nostes rèbes d'avenir.

E quan, ajulhats sus la pèira,
Au Mas, cantèvam la Quitèira,
Tornats gaujós a la maison
Au còr guardèvam l'oreson.

Quan per la procession deu "Sacre",
Seguívam crotz d'aur e de nacra,
Preu miei de l'encens e deus lis
Hesèm parada en blancs surplís.

Quan, per tostemps au seminari
Disèm l'adiu deu pensionari,
De cap au haut e vielh larèr,
S'arrevirèvam dab tendrèr.

Quan, capvath Aire e'ns tornèm véder
Nos auts, barrats darrèr la cleda
De vàder vielhs mei n'am lo temps,
Que'ns sembla víver lo primtemps.

Dens la blanca chapèla
Au seminari d'Aire,
Que'm sovién d'aqueth temps
On petit latinaire,
Anèvi tot docet,
Lonh deu só, de l'arrós,
Urós.

R. Lamainhère, Curè d'Herm, de l'Escòla Gaston Fébus, lo 8 d'aost 1950.

Au Petit Seminari d'Aire
* * *

1900 - 1901

En l'an mila nau cents hesoi camin ent'Aire,
E qu'entrai en cinquième. - Un mèste musicaire
A quaranta preu mens que hesè la lecçon :
Laglé (1) que s'aperèva. Un tarrible ariçon !
Quan eth de cornaclin jumpèva la barreta.
-"Jà ! se'ns disèm atau, qu'am uei la vinagreta !
E qu'èra com aquò... Podèm plan recitar,
Qu'arparèvam lo "tòps" dab lo duplicatà.
M'avè hicat au chant. Entà senta Quitèira,
Entà Pascas, Nadau, com regent en cadèira
Mesclanha de musique a tots que ns'aprenè,
En har lo sarmonèr.

(1) Laglaye, mort à Maylis, chanoine titulaire.

Com èra bèth totun, tot aqueth esquipatge
De canonges, d'abès, de tot peu, de tot atge.
Devant lo Delannoy (2) qui seguiva, apelhat,
Dab la traina suu pè, tostemps plan estrilhat !
E quan lo Puig (3), a l'òrgue, avièva la pedala,
Sèi pas, jo, com tienè, la vielha catedrala !...

(2) l'ancien évêque d'Aire
(3) L'organiste, habitant St-Agnet.

Lo Callède (4) aqueth an qu'estó lo noste pion :
Un tipe qui sabè segotí's lo corpion.
Eth, qu'èra de Sopròssa,
Lo país de la ròssa. (5)
Bèth gojatàs guarrut,
Cap de marre, borrut...

(4) Quitta plus tard le G and Séminaire de Poyanne.
(5) A Souprosse se tient chaque année, la foire des ânes.

En classa de dessènh, com ua damiseleta,
Los peus tirats de dret, tinglat dens la dolheta,
Qu'avèm lo Pédebucq (6), un petit chauchucòt
Qui auré volut menhar tot lo monde au licòth.
A tot vira-codet, deu sièti qu'esgremiva,
E, çi preu-là, cap baish, l'un e l'aut qu'escarniva.
Un jorn, totun, vadut bernic
Que'ns passà lo penhic.
Lo praube Du Molènh (7), qu'i gahà la pilula,
E los dus, a de bon, que hesón a la hula.
-"Là ! Vous me copierez... voyons... cent vers français
"Et d'un zéro pommé vous ferez tous les frais !..."
-"Monsieur, ce'u disó l'aut, je me f... de l'étude ;
"D'un zéro plus ou moins, moi j'ai pris l'habitude !"

(6) Depuis longtemps retiré a Lescar (B.Pyr.) Il punissait par plaisir.
(7) Il était de Pontenx. Mort a l'asile des aliénés a Mont-de-Marsan ; un paresseux s'il en fut.

A Sent-Vincenç (8), com professur tanben,
Ns'avèn balhat, lo "Pigòt", lo Clavè (9).
-"Que sòrti, ce disè, com gema de la cara,
"Deu cròish deus ancièns reis de França e de Navarra !"
Mes, qu'avè bèth eslà's... Lo famús pretendut
D'arreish n'èra credut.

(8) La maison annexe du Petit Séminaire.
(9) Natif de Grenade, curé de Thétieu.

Lo Deyres (10), a costat, qu'èra d'unh'auta soca ;
Un tarrible entau chant quan obriva la boca.
Tenheràs com l'arrós, broncut e bèth cabelh,
Que'u cranhèm en preus "tòps", quan hesè lusir l'uelh.
L'aperèvam "La Coana"
Dimenge e sus setmana.

(10) Ancien doyen d'Amou. "Basse" magnifique.

Chic après, qu'arribà dab la mala suu còth
Lo Larrieu (11) de Lucsèi, tà mèste suu bancòt.
Qu'arrenguèva d'aplom en dar lo còp de piente,
Tostemps shens nat ahic tinhassa dab peu hente ;
Mantolet sus l'esquia, n'impòrta la seson,
Que calè véder aquò com hesè deu pretzon !
Quan parlèva, jamei de travèrs n'escopiva,
Mes, nòtas de mau-trum aus pelièrs qu'escarpiva.

(11) Doyen de Sabres.

Tot aut qu'èra Lafargue (12), un "haget" de bon tint,
Qui portèva aus petits la bequiada en latin.
Sotana arrevirada,
Devant lo but, hesè parada,
Va donc entau gorrèr
N'èra pas lo darrèr.

(12) Curé de Retjons.

Deu joenòt aus mei grans, arrident, tot esb'rit,
Mossur Castèts (13) qu'èra lo favorit.
Qu'avè, pareish, moneda... E mèmes, per Laluca,
Qu'apiolèva bilhets e gema tot en cluca.
Deus nos pecats, darrèr lo frinestòt,
Que recebè lo paquetòt.
Au "Cavè"(14), com Lafargue eth jamei n'èra amorre
Tà perseguir la gorra.(15)
Mes, quan èra, au hriston, suu libis tot sancèr
Crostics e trafalhants qui hiquèva au capcèr.(16)

(13) Supérieur de Buglose.
(14) La maison de campagne du Petit Séminaire.
(15) Notre jeu favori, les jours de promenade au "Cabé".
(16) Au lit, en punition.

Lo noste superiur qu'èra mossur Barrèra (17)
Acodilhat preu hrair, un agaçat se n'èra.
Com ua pluma leugèr, magre com un secalh,
Que portèva sus eth, amistós, lo moscalh
Tranquilles que'ns deishèva,
E nat, totun, mau ne floishèva.
En setmana, dus còps, deu bec deus escalièrs
Qu'ensenhèva l'anglés en çò deus bachelièrs.
E puish, dijaus matin, praube vielh cançonaire,
Que'ns hesè lo sermon, peta-sec o chinaire.
E tots, bròi sajolòts, en lo clinhant de l'uelh,
Qu'arrapièvam en l'èrt l'avís o lo conselh.

(17) Retiré et mort a St-Savin-Larrivière, a l'âge de 95 ans.

Qu'èram aquí dus cents, quan balhèva las nòtas,
Dus cents, chaque dimenge, a's tiéner las culòtas... (18)
Lanusquets, Maransins,
Shalossés e Biarnés, joenòts o vielhs rossins.

(18) Celui qui avait "2", recevait le "galop"

N'avèm pas, de 'queth temps, gormandèr ni bonissas,
Paquetòts deu país, ni minjalhas sanissas.
E totun que vivèm, dab pan, aiga au tuton,
Shens har tringlerejar au pochet l'escuton.
Los jorns de promenada
Que prenèm, per dus sòus, fruts a la cassonada, (19)
Dus petits peishigòts, un punh de caguilhòts,
Ua culhera de pasta o quauques esquilhòts...

(19) Nous n'avions pas le droit de dépenser davantage.

Un còp tot anidats, adiu-tu las sortidas,
E las pòrtas, nau mes, qu'èran plan estretidas.
Òc be ! nau mes de l'an
En cauja, qu'atendèm de húger en guimbolant.
E la nosta chicalha
N'èra que perrecalha.
Dab ua saussèra clara e dus nhacs de borit,
Dab tres tecons au jus o ris tot eslorit,
Que hesèm, un disnar... Puish, com lausèrps, en fila
Qu'anèvam arrajà'ns, shens nse har mei de bila
Mes, quan un goludàs au plat gahèva tròp
Que'u muishèvam lo punh o lo nas de l'esclòp...

Parli pas de l'ivèrn, dab lo hred, la ventada,
Ni de l'estiu tanpauc, on prenèm la tostada.
Quan nse calè, la nueit, har viatge entaus parís,
Que corrèm a bel èrt, tà mélher escalorí'ns.
Mème, un còp que'm perdoi ; contre un banc qu'anai càder
On mancai esmusà'm, en dar la patracada.

Lo qui avè quauque mau que se'u devè bohar,
A mens que huec de fièbre e'u vienossi cauhar.
Se per malur, lavetz, passèva lo Darblade (20)
Pr'un pic o pr'ua pelada,
Que lampèvam ua purga... E, quan avè borit,
Que'ns dèvan un ueu frit,
Bolhon d'èrba e hromatge...
E puish, lo lheit , shens har tapatge !

(20) Le docteur. Le médecin "tant mieux" par excellence. Pour l'ordinaire, nos vivions a la petite infirmerie, où nous n'avions aucune distraction. Castera, aujourd'hui, personnage ecclésiastique en vue en Algérie, en était le directeur.

Lo jorn de la Sent Joan, hèsta deu nos patron,
Qu'èram dejà holiòts au saut deu capceron.
Compliments a paladas,
Hartèra, viroladas,
Atau tot an... E lo ser, tà finir
Declams hesèn bornir (21).

(21) On y déclama l'Aiglon, les Enfants d'Edoard, le Pater (de Coppée).

D'autes còps, suu bèth temps, qu'anèvan au Barrèra
Demandà'u de passar tot lo jorn a l'omprèra.
E lavetz au "Cabé" partivam pitsautar
O córrer preus camins, manièra de'ns ventar.


E que finí l'annada.
E com lo peish qui nada
Jo, tot urós, au país que tornai
Près de mamà, la sòr, lo hrair.
Mes, la maison que s'esbrequèva :
Portat au clòt, papà manquèva.(22)

(22) Il était mort en 1898.

1901 - 1902

Lo Mibielle (1) dab nos que's trobà l'an d'après.
Aqueth, de'u mosquejar qu'esvitèvam los frès...
Qu'èra entà nos "lo Boc" -un shafre- quan puniva ;
E poishiu ne'u hesèm quan l'escòla feniva.
En francés, en latin, en grec, shens alentar
Dab eth qu'avèm lecçons, com ases, a portar.
-"Lamarcade ! voyons... Récitez-moi Virgile !"(2)
E lo Loís, chaque còp qu'arparèva la pila.
Un jorn, au Dumora (3) qui l'espièva ahurit,
"Baissez-moi, ce'u disó, ces yeux de poisson fritt !"
Qu'avèm bèth que de har, que'u cranhèm com la pèsta,
E lhèu pr'amor de 'quò jamei ne'u tienèm tèsta.
Totun que ns'entenèm entà'u tóner de ras
Dab lo Charp, lo Dessarps, lo Brus e lo Moras.(4)
Mes, lo mei pendardàs, qu'èra un certènh Narcisse (5)
Qui'u hesè, tot matin, préner hum de jaunissa.

(1) De Coudures.
(2) De Miramont, mort curé de St-Agnet. Il ne pouvait rien retenir...
(3) Maurice Dumora, capitaine en retraite.
(4) Charp, de Labastide d'Armagnac ; Dessarps, de Mouscardès ; Brus, de Conchez-de-Béarn ; Moras, de Dax.
(5) Labarrère, de soustons; un type à part.

A l'estuda deus grans de haut aporicat,
Qu'avèm com survelhant lo mèste Filhocat.(6)
Ancièn sos-oficièr, qu'èra un turc, un esturre,
Qui jamei n'esloishèva un plec de la ganurra.
Los valarriens, los escarniós,
Los grans pendards, los maliciós,
Tots, a "l'Inhominia" (7)
Que'us barejèva en companhia.
E lo dimenge après, au caièr qu'avèn "dus" (8)
Dab sovent deu Barrèra un compliment suu mus.

(6) De Doazit, mort curé de Saubion.
(7) C'était une table branlante, sans pupitre, réservée aux plus dissipés de l'étude, sans distinction de personnes.
(8) C'était la plus mauvaise note, figurant sur celles de la semaine, comme conduite générale à l'étude.

Que ns'arribàn lavetz, pr'un matin de brumèra,
Deu "Glanè" de Heugars lo brave Lacomèra,
E Jan Deyres tanben
Deu tuc de Sent-Sever ;
E, de Pontens, magròt, preu miei de la dronlalha,
Felicien Lacrotzet, bluhat com la shigalha. (9)

(9) Neveu du curé. Il avait son frère Jean, en 2ème. Tous les deux, tués au front pendant la guerre 14-18.

1902 - 1903

En octobre, qu'avóm cauçura au noste pè
Dab lo mèste Coumbès, hilh d'un petit tripèr.(1)
Que'ns hesó trabalhar... Dab eth que prenom pena,
Mes, dab eth, de segur tots que'ns podom enténer.
N'i avè portant de tots en preu miei deus brancards,
De sages, de feniants, de valents, de moscards :
Lo Salazar, lo Dabadie
Lo Bonnebaigt, lo gran Boirie,
Lo Darrozès e lo Binquet,
Lo Destruhaut e lo Tauziet. (2)
Mes, a bèths còps totun entà'u har quauque crassa
Qu'èram de bona raça.
Pr'aquò ne'n perdè pas, a taula, l'apetit,
Quan lo passèva au nas la saussa o lo rostit ;
Mes, mei que mens shens travas
Qu'en·hornèva las havas... (3)
Suu capuish que portèva un bonet aplatit,
Halhassat, arronhós, de quate còrns bastit.
E com se n'arridèm, quan deu bèc deu pepitre
En desconhà's la hèrra e'ns hesè lo chapitre !
"Si ou plait, si ou plait !..." Mes devant lo dangèr
Ns'espièvam viste entau caièr.

(1) Combès, de Grenade, fils d'un charcutier. Mort curé de Saubrigues.
(2) Salazar, de Parleboscq ; Dabadie, de Castets ; Darrozès, de Mézos ; Binquet, de St-Paul-lès-Dax ; Destruhaut, de Sabres ; Tauziet, de St-Loubouer.
(3) Il aimait les haricots a la folie, et nous le surveillions quand arrivait le plat ...

Lo Barrèra "minor" qu'ensenhèva l'istoèra,
Ua mesclanha shens cap, ua tarribla bolhoèra.
Aus anglés que'n volè pr'amor de'ns har despieit,
E dab eths, chaque còp, que n'avè d'arrecueit.
Au diable que'us envièva,
E, dab huec d'escopit, furiós, que'us en·hastièva.
Ivèrn, estiu, dab mante, e tostemps au galòp,
Com arrat emposoat qu'arrolhèva l'esclòp.
Los uelhs per suu lornhon de cap nos que lutzèva,
E puish, moment vienut, que nse verbalizèva.
Que'm rapèla qu'un jorn, en tornant de disnar,
Shens briga badinar,
Au Cami (4), quauque part, que largà l'esclopeta...
L'aut que parà lo còp ; e lo noste papete
Que se n'anà preus murs esbrigalhà's los dits,
E, tòrt que'n damorà tres jorns preus arredits.

(4) De Soustons. Neveu de l'ancien curé du Mas. C'était assurément le roi des dissipés ; et Barrère "minor" en avait toujours contre lui.

En medish temps, a la rentrada,
Que'ns hicàn sus l'estrada
Com pion a l'estanquet
L'aberòt Dubrasquet.(5)
Com l'ancièn Filhocat plan que'ns tienè la brida,
E jamei ne'u vedom un mendrament arríder.
Mes, nat n'èra en·holiat ; qu'èram pro sajolòts
E de braves dronlòts.
A l'òra deus avís, abans, qu'arroganhèva
E puish, que s'entonhèva...
L'an d'après, que partí,
Hart com l'aut, deu mestí.

(5) De pouillon ; mort curé d'Arsague.

1903 - 1904

En mila nau cent tres, l'annada de segonda
Que tornam vint-e-nau... Qu'èram enqüèra monde ;
E que'ns trobam dab lo Clabé (1)
Un hilh, que crei, de Sent-Sever.

Nse'n hasèm pas dab eth !... Amics de l'òbra hèita,
D'escríver e d'estudiar, que v'ac dic, n'avèm hrèita.
D'alhors, entau trabalh lo "Piton" (2) chic valent
Matin, mijorn o ser que manquèva de len.
-"Bras croisés ! ce'ns disè... Lisons le "Petit Chose",
"O "Quo Vadis" encor, pour faire un peu la pause !"
E nosatis, gaujós, qu'espièvam per delà
L'agulha de la montra e l'òra virolar.

Mes, quan avè la mosca, ah! quenh un pet d'auratge !
Lavetz, hesèm obratge !...
E, tà'ns punir de pos, dunc au truc de batalh
Que'ns dèva a recitar, shens gràcia d'un artalh.
Virgile com Boileau, Horace com Racine, (3)
Que'n prenèn preu lor rumé au tòc de la hossina...

(1) Léon Clavé, mort doyen de Geaune.
(2) Son sobriquet : il n'était pas manqué par le nez.
(3) Nos auteurs de classe.

Quan èram dab Mathiu (4), l'algèbra devath braç
Nat ne hesè lo holastràs.
Dab jo, praube aganit
Qu'avè viste finit.
-"Au tableau ! ce disè... Voyons !" E dab tremblèra,
Qu'anèvam a la mort, la man en pindolèra.
"Au suivant !" Bèth profit... Aqueth, com lo permèr,
Hesè lo virolet, perdut dens lo brumèr.
Lavetz, dens un boetòt, deu bot de la manòta
Que tirèva un crejon entà'ns mercar la nòta ;
E lo dimenge après, deus petits e deus gròs,
Plan hesè los zeròs.
Quan sentívam preus èrts quauque maishant problèma
O quan vedèm lo hum d'un tilhut teorèma,
Lo matin -tant de bon !- que ns'anèvam purgar
Tà tornar, l'endejorn, hardits arrossegar.

(4) Le chanoine Maisonnave, mort chanoine titulaire.

1904 - 1905

Quan amasses montam tà la darrèra annada
Barrèra que partí... Qu'estó l'espatarnada !
Que trobam com patron, deu colètge de Dacs
Lo Dulucq, gran prefet deus trucs e deus patacs. (1)
Vente es·hlat, nas agut, e perpèra estopuda,
Que passà l'escobet quan avó honta buda.
Mes, qu'aprenom nos auts çò que'ns devè costar
D'obeïr dab la trica, e de trava portar.
Que sentim la priglada,
E quate deus mei grans que prenón la volada.
E devant lo borrèu,
Los auts que's tienón a carrèu.
Mes, per bonur, maugrè la vencilhada
Qu'avèm au còs l'amna plan cavilhada...

(1) Prefet de discipline au collège de Dax. Nous n'avions pas a lui parler de M. Barrère, qui, pour lui, ne comptait plus. Mort vicaire général.

Professur de silence, un praube fantomàs
Dab nos auts que pojà lo costicòt deu Mas.
Que s'aperèva Bòp, de Cledes, se'm rapèla :
Un còth long, petits uelhs, chic timbrat de cervèla
Sèi pas se lo Dulucq l'avè pres a credit,
Mes, viste, tots nos auts que l'avom espudit.

Un jorn -lo malurós !- que'u gahà la holia
Com un gran istorièn de'ns prechar l'omelia :
-"Avis ! On a trouvé, quelque part, dans la cour
"Des clés avec l'anneau autour ! (2)"
Qu'estó pro... Per los bancs, pendent près d'un quart d'òra,
Qu'avom l'arrit-peguèr qui traucà per dehòra.
Lo Dulucq que'ns arriba :"Eh bien ! C'est foire, ici ?"
-"Nani, ce'u ditz lo Bòp ; éloignez ce souci.
-"Mais alors ?"  -"N'èra pas qu'un avís qui balhèvi,
"Mes que's f.... de jo pr'amor que bafolhèvi..."

En bassacula, un ser, que l'apitam lo lheit,
E que's f... de parts, benlèu, en plenha nueit...
Quan las clòchas deu Mas hesèn la jumpadera,
Nos, au pos deu batalh, prenèm la bornidèra.
E lo praube "J. Bòp" (3)
Qu'arparèva lo còp.

(2) Textuel.
(3) Nous l'appelions ainsi régulièrement.

Mèste Quillacq, un sabent en caujòla,
Com lo Mathiu que'ns dèva la torniòla.
Rasat de fresc, tostemps cauçat,
Ni pedolhós, ni pedaçat
Quenh qu'estossin los jorns que vivè dens la lua,
E, dab nos, lo trabalh que'u dèva la berlua.

Un dissabte matin, on calè pleitejar
Après "Veni, sancte" chacun que s'estujà.
-"Monsieur Salles ! Voyons... Votre littérature..."
E tots, de devath banc que'ns lhevam dab alura.
Mes, praubòts ! Quenh chapitre entenom, aqueth jorn !
Que'n perdom l'apetit quan arribà mijorn...
Per bonur que's calmà sonque atau en lo díser :
-"Il est finaud, Quillacq !" E que'u passà la crisa.

Finart ? Pas tant qu'aquò... Mème, per devant nas
Que'u penèm la lecçon sus las lampas deu gas ;
E puish, los braç crotzats en guinhant tà l'estrada,
Shens ua fauta e seriós que legèm la tirada...
Mes, se per cas èram gahats
Qu'èram de tira espeluhats.
======

E qu'arribà lo temps fixat entà descénder
Près deu Gieure (4) on, pareish, devèm trobar molenda.
Saussa de lenca e meishantèr
Que van pertot shens carretèr...

(4) Le supérieur du Grand Séminaire.

Au Gran Seminari d'Aire
* * *

Octobre 1905 - Mes mort 1906

Lonh deu Dulucq e de la soa volièra
Qu'arribam donc, lo sac en bandolièra,
E que'ns trobam pro viste desvesats,
Pas un moment despeïsats.
Quatorze en enfilada
A la mèma taulada
Bròi la man dens la man que ns'anam asseitar,
En aténder los jorns on poirem vareitar...

Com èram plan dens la nosta crampeta
Fernèsta hauta, alustrada e propeta ;
On, en ivèrn, suu tisòc brasoquèr
Au huec metèm tot hum de calanquèr ;
On, en estiu, quan au só tot s'escalha
Mieja òra au jaç deversèm la clacalha
Qu'èra aquò lo bèth temps, noste temps de joenèr...
Que n'am vist passar d'aut, dempuish, preu colanèr...
Cadun sa plaça a la capèra blanca
Com l'auseron anidat sus la branca.
Pregar tot ser qu'anèvam agunhós,
Gemir tanben quan èram laganhós.
Qu'aimèvi tant, quan l'òrgue en haut borniva,
Quan suus carbons lo blu d'encens feniva,
Jo com los auts, au soquet ajulhat,
Sentí'm lo còr sus tèrra ensorelhat !


Mingèvam plan dab Biès e Pontarasse (1)
E de tot plat qu'escarrèvam la crassa.
Pan, vin e carn tot jorn dus còps servits
Per suu taulèr que'ns passèvan preus dits
Deus imprimurs tota la banda.
Los jardinièrs tots de comanda,
De bons gatòs, lo punh au plat,
Hesèn lo trip arregolat. (2)
Tot dijaus a Pordic (3) a la permèra brosta
Dab lo sacòt portat de noste,
Qu'anèvam tots en cur esventà'ns suu pitèr,
E córrer shens trebucs capvath lo forrastèr.
L'un qu'i hesè musica
E l'aut de la borrica.
E, l'endoman divés,
Entau trabalh arreish ne's muishèva arrenvèrs.

(1) Anciens économes du séminaire.
(2) Le supérieur, chaque jeudi, leur payait des gâteaux achetés chez Daugé le pâtissier. Le tout agrémenté de pain et de fromage, et arrosé de bon vin blanc du terroir.
(3) La maison de campagne, sur le côteau dominant la plaine de l'Adour.

Dens la gran' catedrala au truc de l'arrelòtge
Nos, lo dimenge ser, qu'anèvam préner lòtge ;
Har bornir lo "Dixit", de blancs surplís parats,
E descluishar l'antièna aus canonges titrats.

Lo dojèn Lostalot hèit a la gran' mesura,
Ne vedè pas que huec per devant la tesura.

Petit musicalhòt, l'ancièn mèste Dasquet,
De cantar que grasiva, en dant lo tossiquet.

Lo Casenava enlà, dab ua vutz de crabòta
Lo menton en dus plecs que jumpèva la nòta.

Parli pas deu Larriu qui, com un hèit exprès
Jamei tau "Laudate" ne podó har progrès.

Lo curè Sobiran passat au gran calibre
Que turèva l'"Amen", lo nas pitat suu libre.

Òr donc, dab lo Dudon n'èra pas mei aisit
De'u claverar lo ton, de tant qu'èra enlusit.

Lo Vièla per bonur tà l'aunor deu "Chapitre"
De chantre plan capçat qu'emportèva lo titre.

Dab lo Gieure (4), aus brancards que calè tirar dret
Sinon dens un sermon que'ns hiquèva a l'estret.
Quan èra tròp picat de la mosca d'estrilha
Podèm estar segurs de dançar lo quadrilhe.
Mes, quan virèva plan, lavetz, tot a laser
Que'ns hesé d'istoeròts lo conde dab plaser.
E n'avèm pas la frèbe
Quan los desgusmerèva.

(4) né a Castets.

Pr'un matin de heurèr l'escampet que prenó ;
Que'u pretendèn malaut, d'auts que disèn que non ;
E, barrada tostemps qu'èra la soa fernèsta,
E jamei, mort o viu, n'apercebèm lo mèste.
Un jorn, que ns'arribà de Roma un papèr blu :
"Mes bons amis, je ne suis pas perdu.
"Voici pour vous nouvelle bonne :
"Je suis évêque de Bayonne !..."
De crits e de bravòs n'estó pas qu'un concèrt,
E tot Aire dab nos que hicà nas en l'èrt.

Viste après que tornà dab la pelha viuleta ;
De'u véder, que ploram... Mes, tots, dab ua corbeta
Que'u hesom demandar de renviar l'examen.
-"Mon Dieu, ça vaut bien ça... je vous réponds : Amen !"


Lo Bréthes (1) en segond que tienè la padèra.
Que l'avèm en filò, la sciénça vertadèra
On nse hesè tot jorn ua òra esbadalhar
Quan deu son escopit e'ns vienè fusilhar.
Ne vedèm pas que bruma en lo son shapatoère,
Sustot quan en latin e l'apuntèva enqüèra.
"Bén !. Vous, monsieur Momas (2), qu'est-c' que vous comprenez ?"
E com nos que'u disè : "Moi ? J'en ai plein le nez !"
Oh ! qu'èra mei expèrt tau "londrès" qui fumèva
Quan per lo "Paradís" tot mijorn s'escamèva, (3)
O mème entau veiròt d'"Onhoàs" plan arrasèr,(4)
Qui lampèva, au crampòt, d'un èrt d'amistosèr.

(1) Né à Coudures ; mort chanoine titulaire.
(2) De Bahus-Juzanx ; mort notre 2ème année de philosophie, dans sa famille.
(3) Le Paradis, promenade des directeurs dans l'enclos du séminaire. Il y allait tous les jours.
(4) la propriété du Grand Séminaire à Arthez.

Lo Dasquet (5) que'ns hesè lecçon de musiqueta,
Dab ua vutz de cloqueta.
Diapason a la man que's tinglèva lo front,
E puish que ns'envitèva a repréner adarron.
Quan lo hesèm biscar largant la paperalha
-"Las brutas !.. ce disè.. La trista chamorralha !"
E lavetz, en·holiat, darrèr lo ferneston
Qu'envièva passejà's musicas e baston...

Lo cisèus dens lo punh, que vienè preus partèrras,
Arrident a las flors tirar las mosquitèras
E puish, mot après mot, dens lo libre piauquèr (6)
Que s'adressèva a Diu contre ploja e sequèr.

(5) Né a Œyre-gave, mort chanoine titulaire.
(6) Le bréviaire, appelé "piauquèr" parce qu'il procure des poulets aux curés...

*
*    *
Un jorn, sus lo país qu'estó la boherada, (7)
E puish après, la tarribla borrada.
Lonh deu noste ostalet on èram tots urós
Que nse'n devom anar, com praubes moquirós. (8)
Lo Combes d'ara enlà que volè har la halha
Deus monges, deus curès e de la clericalha.
Mes, lo Touzet (9) en s'espiant entau cèu
Que'ns trobà lo tinèu ;
E, tots a l'ajudèra, au castèth de Pojana
Qu'anam, un mes après, ardossà'ns (10) la sotana.

(7) La guerre religieuse de 1906, préludant aux expulsions.
(8) C'était le 14 décembre 1906, sous une pluie battante.
(9) L'évêque de l'époque, mort des suites d'un accident, dans l'escalier du château.
(10) S'abriter.

Au Castèth-Seminari de Pojana
* * *

Janvièr 1907 - Julhet 1911

D'Aire a Pojana, shens languir
Tot qu'avèm hèit seguir.
Lo superiur Lafargue (1), eth portant l'agulhada
Tostemps prèst a balhar lo chac e l'estrilhada ;
A l'asta deu carret, lo "bohardàs" Clavièr (2)
Lahiton lo sapient e, Dumàs lo guerrièr.
Dab eths, le "plus anchien", lo Poisegur Batite, (3)
E puish lo Pecastènh, passat de mort a vita. (4)
Bonafemna e Pontneau (5) vienuts de lonh abans,
Dab Gajan, Ducastènh, viste après qu'arribàn.

(1) De Horsarrieu. Très dur pour les élèves, austère pour lui-même. Vicaire Général de 4 évêques : Mgr Delannoy, Touzet, de Cormont et Mathieu.
(2) De Soustons, donc un "bohart". Mort aumonier des dominicaines cloîtrées de Dax.
(3) Lahitton et Dumas, tous deux de Hagetmau. Pouysegur, de St-Aubin, le "plus anchien", ce mot, rappelle les incidents de l'Inventaire de 1905 au Grand Séminaire d'Aire, quand, répondant à M. Brèthes, il commença ainsi : "Comme je suis le plus ancien..." Et le mot fit fortune.
(4) Pécastaing, de Saubrigues; maladif.
(5) Bonnefemne, de Gibret, venait du Séminaire Français de Rome ; et le R.P. Pontneau S.J. de Soustons, arrivait d'une résidence lointaine.

Au grèr, preus colidors, lo gahús que coquèva,
E preus teits desconhats lo vent que malhuquèva ;
Sègas e bròcs pertot, tarlacas au plafon,
Lo castèth deus marquís mei n'èra qu'un chifon.
E nos, los esbarrits, un matin de plogèra
Qu'arribam, còr clavat, e minjats d'anugèra.
Que ns'avèn dit, un jorn, qu'aurem crotz a portar :
Aquesta, hòu ! que ns'eishentà...
Jamei, nos en ivèrn ne vedèm mendre eslama,
E lavetz, tip e tap, que tirèvam la cama ;
Mème, que ns'arribèva, au matin, deu crampòt
De sortir shens aver dromit un horrupòt.
---------------------
Qu'avèm cadun sa sala, e cadun son pepitre,
On l'un tirèva ua blaga, on l'aut hesè deu pitre.
Se, jamei lo Lafarga èra pojat au tròt
Que ns'auré cabestrats com gahan l'anheròt.
Lo nabot Poisegur (1) suu sièti deu Labòrda (2)
Qu'aluquèva petards estacats en ua còrda ;
Que devinatz, lavetz, quenh trabalh podèm har
E s'avèm aus devers agunha de'ns gahar...

(1) Curé actuel d'Uchacq.
(2) Curé de Renung. Aimant tous deux a se jouer des tours.

Un jorn, que suspenom dab un vielh par de bòtas
Suu cap de la "Titina", un paquet de culòtas.
-"Qu'est-ce que c'est ?" ce disó Bonafemna en passar... (3)
E lo noste Lagièra (4) en per nos qu'amassà...

(3) C'était son mot, quand il nous abordait.
(4) De Mézos ; notre condisciple, mort dans sa famille après nous avoir quittés.

Hardits, nse n'arridèm, disnar hèit, per dehòra
Tots a ns'estòrcer mei d'ua òra.
Bucau, Dutilh, Polet, de cap au Ducastènh (5)
Que hesèn lo potènh...

(5) Bucau, archiprêtre de St-Sever. Dutilh, vicaire de Mt-de-Marsan, tombé a l'ennemi pendant la guerre 14-18. Lannefranque, dit Poulet, ancien curé de Miramont. Ducastaing, de Lacrabe, bétharramite.

Poirí shens tròp sudar, sonque a l'escarradura,
Escrivé'n un roman shens nada forçadura.
S'amusan pas uei com aquò ;
Los joens que vòlen d'aut fricò.

Tot dijaus per Onard au temps de la shigalha
Qu'anèvam dens lo bòscs córrer la botigalha.
E suu bòrd de l'Ador
Cadun hesè lo pescador.
E puish, un còp sopat, gormands de boca fina,
Que'ns minjèvam los peishs cueit per la Madelina. (6)

(6) La fille de la cuisinière.

Sotana arrevirada e l'aiga suu molet
Que'ns banhèvam las puç dens lo briu clarolet.
E los auts, -los pendards !- a granas trumeladas
En arríder, a tarròcs que ns'envièvan shiscladas.
Ah ! com èram urós, un còp tot setmanèr,
Atau d'arreguisnar lonh deu nos pijonèr !...



Au Lafarga-Sorbèr ham d'abòrd reverença,
E com patron dam-lo la deferença

A la plaça deu còr, disèn los meishants gus,
N'avè pas qu'un calhau, mens que n'avossi dus...

Per un còp que'u servim bèra pinta de bila,
Quan decidam la grèva ua setmana de fila.
Qu'èra lo temps on Daguassat (1)
Dab Laforcada estó caçat.
Mantun curè dens lo vesiatge,
L'un en·holiat, l'aut en pipiatge,
L'un arraujós, l'aut trufandèr
Bròi que'u passà preu bugadèr.
Malivolent, deu lheit que s'eslurrèva,
E, tot lo jorn, borrut que'n damorèva.
Se per malur alonquèva lo pòt
Podèm tracar, cadun au son crampòt.

(1) Dagoassat, de St-Vincent-de-Paul, et Laforcade, de Léon, furent chassés comme étant "sillonnistes". Nos primes fait et cause pour eux, et pendant huit jours ce fut, au Séminaire, une véritable révolution. L'affaire fit grand bruit.

Atau pendent sheis ans, com hèn aus cans de caça
En preu còth que'ns passà lo nod e la ligassa.
Me tanben quenha hèsta e quenh bèth "Te Deum"
Quan lo dèvam, en julh, lo darrèr "Pax tecum !"
S'a bèths còps per ahars tornèvam per Pojana,
Nat, credetz-me, ne'u cerquèva chicana.


Bròi que changèva lo chantièr
Quan nse trobèvam dab Clavièr.
Lo qui'u copà lo hiu que s'i ganhà la paga,
De tant qu'avè la blaga,
E "bohart" que'n sortí,
Permèr prètz au mestí.
E la soa bohardisa
Com plan la sabè díser !...
N'envièva pas jamei sonque ua craca per còp,
A laser preparada o hèita a tot galòp.
E nos, shens har semblanç, tot viste, e plan usclada
Suu libre qu'escrivèm l'istoèra o l'asolada.
Ne sèi pas on lo diable e podè deu perrac
Tirar tant d'arríder shens estar boha-brac.

A tot azard presas dens la morale,
-Shens pojar per l'escala-
Que ve'n vau díser dus
Cueitas au mème jus.
S'aví mei de babiòla
Que ve'n derí, gran com ua piòla.

A Sent-Pierre deu Mont
Dus joens espós que se n'avón.
-"A tu, ce disè l'un, hontosa, gran' pelièra !
"E't careràs, benlèu, hastiala, gran' sorcièra ?..."
-"E tu, ce disè l'auta, ah ! qu'ès un bròi carcan,
"Arsolhe, pedolhós, vau-arren, gran manhan..."
-"Salut ! ce ditz Clavièr, com va la companhia !
"Lavetz, ací tostemps que hèn bona armonia ?"
-"Enfènh ! mossur l'abè...
"Dab jo que se n'avè...
"Mes, quan vos ètz entrat qu'atz vist que plasentèvam,
"E com aus permèrs jorns bestiessas que'ns condèvam..."
----------------
A la glèisa, un matin,
De cap a Pojartin,
Qu'arriba ua gojatrassa.
-"Pregàrias entà tu ? Huit-me lonh, pelierassa"
Ce te'u ditz lo curè...  -"Hècitz pas tant de trènh
Se'u respon, arrident, lo Loís, lo sacristènh,
"Que deut avè'i pr'aquí, segur, quauque prièra..."
Que's pren lo rituel, qu'òrb lo libi, tot' fièra,
E que ditz au curè :" Tot, plan que's va finir...
"Aquí, là, dens lo cuenh, qu'avetz lo... putei..."

Après aquò viram la paja....
Tot bon curè deut estar sage...
V'ac aví dit shens tracanard,
Noste Clavièr qu'èra un bohart.

Suu fautulh de fisica, e bien praube ensenhaire
Qu'èra lo Poisegur, gran mèste maquinhaire.
Que'u disèn un "calhau". Sèi pas s'èra vertat.
Çò que sèi, que dab eth jamei n'èi profitat.
Lo trabalh, que's pareish, de lonh que l'eishentèva,
E sus lo Sent-Esp'rit mei sovent que comptèva.

Quant de còps, suus camins,de Sent-Aubin abans
A tres òras mens cinc arribèva en sudant ! (1)
Lavetz, a la lecçon se hesèm la grimaisha
Que'ns disè ploricós e parelh com qui e's facha :
-"Pourtant, messieurs, c'est assez clair !
"Vous n'avez pas de flair..."
Quan de cap la chimia acapèva las drògas
Que podèm atendé'ns en 'questes monològues
-"Regardez par ici... Ça va devenir bleu..."
E que vadè tot roi...  -"Je n'y vois que du feu !"
A bèths còps, un bocal, un veiròt, que'u petèva,
E com aquò tot qu'aortèva :
-"Ah ! pour le coup messieurs, c'est un précipité,
"J'en suis tout épaté..."

(1) Il arrivait tout juste pour sa classe du soir. Celle-ci se ressentait de la course et surtout de sa non préparation.

Qu'arrangèva au "Marcon" (2) totas las manivèlas
Dab puntas o ficèlas.
Lunetas e lornhons, pendulas e revelhs,
Culheras o gahons, e cent auts aparelhs,
Tot que l'èra de bon, e que rendè service
Shens jamei mendre sòu guardà's tà benefice.
N'empeisha qu'en retard,
Lhèu sonque entau plumart,
Trista e meishanta lèbe
Eth tostemps qu'arribèva.
A taula qu'èra enqüèra en trènh d'arromegar
Quan nos, martèth trucat, avèm hèit de pregar.
Dab tot aquò, qu'èra l'òmi bonasse,
Serviciau, pietadós, bon prêtre tot amasse ;
E n'avè pas, que crei, sonque pertot amics
Shens recéber d'arreish nhacadas o penhics.

(2) L'homme de confiance du supérieur Lafargue.

Lo Pecastènh, de la Senta Escritura
Que'ns hesè la lecçon shens plec e shens costura ;
Mes, ne'n balhèva pas qu'un bocinòt au còp,
Tà'n mélher profitar, com hèn d'un bon siròp.

Eth, qu'èra fatigat, ce disè, per avança
E qu'avè la "migrana" o quauque manigança.
Lavetz, entà regal
Que'ns legè lo jornal.
-"Nous allons, chers messieurs, comme l'heure s'envole,
"Passer, quelques instants, a Drumont la parole." (3)
Qu'èra aquò demandar lo gat se volè lèit...
E noste shoès, -pensatz !- tot viste qu'èra hèit.
E lo temps que passèva
Pendent que suu cadran l'òra que ns'acossèva.
Mèmes, qu'i prenèm gost : "Si licet ! Si licet !"
E que'ns tornèva dar dus auts tròç de mosset...
Tan plan que com aquò, que'n soi tot roi de honta,
Jamei deus examens ne'm tirai a bon conte.

(3) Son journal "La Libre Parole".

Au dògme plan sedut qu'èra lo Lahiton
Qui, de Roma doctur, dret tienè lo baston.
Qu'ac sèi : m'aimèva pas ; ua idea com unh' auta,
Mes, que'n portèva d'auts com jo dens la soa hauta.

Pr'aquò, tà ns'ensenhar qu'èra lonh d'estar pèc
(E mens enqüèra au plat per devant lo biftèc).(4)
Qu'èra un chic mélher, de segur,
Que lo fatràs deu Poisegur.
Qu'avè hèit parlar d'eth, un jorn, dab lo son libre (5)
Quan dab lo Daguassat e's perdó l'equilibre ;
Que's seré mème a Roma escornat bròi lo mus
Se n'avè preu camin hèit la man au Lemius (6)
Pelissa sus l'esquia, amic de la cadèira,

Sermonaires com eth ne'n trobèvan pas güèire ;
Qu'auré parlat d'aviada un jorn, e shens lo gron,
Rapòrt aus shucaders deu Duzer (7) de Mugron.

(4) Il aimait le bifteack à la folie.
(5) La Vocation Sacerdotale, qui avait été déférée a l'Index.
(6) Le R.P. Lemius, oblat de Marie, ancien supérieur de Montmartre, très en vue au Vatican.
(7) Le pharmacien de Mugron.

Lo petit "Calhebet", Dumas, ta mélher díser, (8)
Hesè tots los mestís, tot doç, shens vantardisa.
Istoèra com filò, lectura, dret canon,
Morala o liturgia, ad eth lo paninon !
Quan èram a nharrar, los pès per devath taula,
Lo bocin a la dent que prenè la paraula :
-"Bien ! monsieur le lecteur, reprenez, s'il vous plaît !
"Ne dites pas "Dumas". (9) Ça fait drôle d'effet.
"Mais : Guerrier de Dumas, sans faire sentir l'esse".
E l'aut, "mea culpa" hesè com a confessa.
Dab nos au son riston que's ganhèva los sòus,
E que'ns dèva a shuca Sent Thomàs dunc a l'òs.
De saussas en latin eth que ns'arrepastèva,
E lo nos praube cap tot jorn que s'esmostèva.
Que sortívam de 'quí, variats, tots estordits,
Aus tres quarts ahonats, las garrampas aus dits.

Mes, deus condes tanben que'ns portèva la biaça,
E dab nos que hesè deu chavec com l'agaça :
Bestiessas, istoeròts,
E deu quartièr los aharòts
Tot atau qu'i passèva ;
E plan qu'apedacèva.

(8) Calhebet, sa maison natale, a Hagetmau.
(9) Un général du Second Empire

Puish, un jorn, que'ns balhàn,
Tèrra e cèu forilhant,
Sortit d'ua jesuitièra
Un mèste de prièra.
S'aperèva Pontneau, Clement, deu petit nom,
Un tipe, ce disèn, qui avè quauque renom.
Mes, n'èra pas comòde,
Mens enqüèra a la mòda.
Que ganhèvam dab eth merites e vertuts
Quan tot ser, braç crotzats, au rebat de la lutz,
E'ns legè, mème ton, Rodriguez o Sent-Jure,
Shens un plec de figura.
Un chic abans mijorn,
Tots, chacun a l'entorn,
Que devèm, au crejon, en cercant las esquilhas,
Mercar suu carnetòt las mendras pecadilhas (1)
Per un vespe de julh, on tot a la calor
S'estariva dehòra, e la huelha e la flor,
Que'ns legè la cançon, e mantun que cluishèva
En hant un petit rèbe.
Tot d'un còp, esmalit, e nhacat deu tarèu
Que mancà dab lo punh despitar, lo burèu.
Que tressautam de tira... E qu'estó la rostida,
Aqueth jorn plan prestida...

(1) A l'examen particulier de midi. Cette exhibition de carnets, était pour nous une nouveauté.

Partit lo Pecastènh, que'ns vienó de Gibret
Mes, d'esp'rit bien estret,
Un professur calat, qui e'ns hesó tirar pena
Shens lo poder compréner.
E qu'èra bien fachós, d'auts com jo v'ac diràn,
De'ns har pèrder papèr, d'un cap a l'aut de l'an.

Bonafemna dab nos, suus bancs deu seminari,
Com gran ceremoniari,
Qu'avè hèit l'avisat,
Mes, tanben, l'empesat.

Tan lèu vienut, que ns'avè pres en grinha
E shens en aver l'èrt que'ns portèva la guinha.
Qu'èra deu Lafargàs lo gran excusa-pet,
E ne manquèva pas d'aplom ni de topet.
-"Qu'est c' que c'est ?.." ce disè...  com qui nat mau ne pensa,
Nos auts, au pion valent que hesèm confidença ;
E puish, cadut deus trums, que recebèm un "tòps"
Arribat shens esclòps.

Lo Poisegur d'Uishac, enqüèra que'm rapèla,
Qu'èra entau son malur de 'quera clientèla.
Quan se hesè bazar,
Tostemps com per azard,
Shens pensar que'u guinhèva
En preus auts que paguèva.


En plaça deu Dumàs en grade haut montat,
Lusent com un sòu nau, de dret tostemps pientat,
Que ns'arribà d'Onessa
Ua navèra joenessa...
S'aperèva Gajan qui, mème ent'acerà (2)
Trobèva pas, pareish, lo temps de devarar...
Quan, en léger au perchoèr, manquèvam ua cedilha
Que prenèm l'estampilha.
Òr donc, entau sermon dab lo son diseder
Que'ns hesè vàder pècs com l'ase au peisheder.

Libres, encra, crejons, tot qu'èra a l'arrengada,
Pr'un proberòt d'arren que hesè la bugada :
Qu'ac portèva sus eth
Dunc au cim deu plumet.

(1) Il était réglé comme un papier de musique.

Qu'avèm com econòme, e lonh de tota trava,
Un tipe de Lacraba :
Lo Jausep Ducastènh
Lo noste ancièn copènh.
Que l'aperèvam tots, cort e bon : lo Ministre.(2)
Agaçat com un crin, arrenvèrs com un cuistre,
Qu'ac hesè tot bornir, bèstias e poricon,
Mèmes lo superiur, shens parlar deu Marcon.
Atau que se n'avè dab tots, lo fenomène,
E dab los baqueròts e dab la Filomène, (3)
Dab lo mèste de chai, com dab lo portieròt,
Dab los de la cosina e dab lo Jantiròt.
Quan devèm putzar l'aiga e har virar la pompa
Qu'entenèn de pertot lo siulet e la trompa ;
Mes, tots, preu-ci preu-là
Que'u deishèvam piular.

(2) Dejà élève, il avait la confiance du supérieur qui lui avait confié plusieurs offices dans la maison.
(3) La lingère.

Tant de jorn que de nueit, hardit, que caminèva,
E dab la soa "Keops" en pojant que frenèva ; (4)
De tant que los messiurs que'u hesón ua cançon.
Apresa shens lecçon :
-"A Lacrabe, ô bonheur,
"Je vais en moins d'une heur'
"Si je vais a "Corrams" (5)
"Il me faut moins de temps..."

(4) Sa bicyclette, la sans-pareille, disait-il.
(5) La maison où sa soeur était mariée, à Doazit.

De Lacraba, un dijaus, en rentrant a Pojana
Que's trobà l'arditòt en mens dens la sotana (6)
Qu'èra de promenada... E que calè donc har ?
Lavetz, a fons de trènh, eth que torna cauhar,
E hala, hala-tu, que devara a soa casa.
Que cèrca e que forilha uncò la cort de l'ase
E, per bonur, que tròba, en sortint deus parís
Pòrtafulha e bilhets en çò de las garias...
E puish, que balha bòi... que hùit a triple cròcha
E qu'arriba pro lèu, quan tringlèva la clòcha.
Mes, com aquò, que's guastà lo mestí
E puish, que'u pregàn de sortir.
E que partí ronlar
per Mant (7) o per çaulà...

(6) Il y avait l'argent de l'économat, plusieurs milliers de francs.
(7) Il aurait voulu être missionnaire de Maylis. En désespoir de cause, il vint me demander de le recevoir a Peyre où j'étais curé, d'où il desservit Mant. Mais vite après il reprit sa liberté... pour rejoindre plus tard Betharram.

----------
Òh ! praube temps passat... Ne't torneram pas véder...
Barrada qu'es la cleda !...
Qu'èra lo temps, lo temps deus escolièrs
On metèm los socís per devath los solièrs.

Dempuish, tot qu'a chanjat, e qu'èi perdut la pluma,
E deu vielhèr sus jo la misèra que huma.
Los uns que son partits d'on ne tornan bilhet,
Deu dever tots los auts que van au tenelhet.

Mes, d'Aire e de Pojana au còr qu'am lo soviéner
E maugrè los malurs que l'i vòlem sustiéner
Aquí, qu'avèm la patz,
Ací, qu'am los combats.

*
*   *

Un jorn, abans l'escòla

Un jorn, lo Poisegur qu'èra... on baishan culòta,
Suu sièti bròi sedut, en léger lo jornal.
Qu'atendè lo present en retiéner la nòta
Com hèn tots per respect dens aqueth arsenal.

Arriban dus abès, dont l'un lo Bordanava (1).
Qu'entran chacun son lòc shens har mei de faiçon ;
E puish, dens lo horat que's hican a har plàver
D'aviada, tots los dus, en tirar çò de son.

Au noste Bordanava, un brut lèu que l'escapa.
"E be hòu, ce'u dit l'aut, aqueth qu'es plan farcit !
-"Hè'n austant ! ce'u respon, tu, per devath la capa."
E, còp sec, que l'envia un pet mei plan sarcit.

Lavetz, quauqu'un pr'aquí, qu'esgremí per la pòrta :
-"Vous me prenez, messieurs, pour un juge de... pèts ?"
Que coneishón la vutz... E, viste, shens escòrta
Lo panèth en penent que hujón a tot pè...

(1) Curé de Bénesse-Maremne

Sas pas perqué ?

Au seminari d'Aire un farsuròt d'abè
Tostemps lo mot pr'arríder au hons deu sac qu'avè.
Valent qu'èra entau lheit, jamei feniant a taula,
E de dret qu'escopiva en préner la paraula.
Un jorn, que ditz en un copènh :
-"Sas pas perqué, parii, aquí lo gran fusènh
"Es vadut com aquò, bèth e fresc, preu partèrra ?"
-"Non pas, au doble ban !  -"E donc, a la gotèra,
"Que'u fresqueji tot ser quan passi preu coloèr,
"E lo Biès (2) ne sap pas on preni l'arrosoèr."

(2) L'économe.

Heureux mortel !

Lo Dasquet aus parís que's trobèva ocupat...
Dempuish mieja òra qu'i gemiva.
E possa ! Possa-tu ! Qu'èra bien mau campat.
Lo trauc benlèu se l'adromiva...

-"Je vous l'offre, mon Dieu !" ce disè tot sedut ;
"Honni le mal qui me constipe !"
E qu'atendè, pacient, qu'avossi descendut
La marchandisse per la tripa.
------------------
En frauda, dus abès shuquèvan au crampòt
Ústris navèths, bona piqueta.
E quan avón nharrat, e but lo gorrupòt,
Hicàn los cròishs en ua saqueta.

E que partín jetà'us, d'un èrt tot alitrat
Dens los tuièus on se'n barreja.
Puish, en tot carrascant l'alentorn deu horat
Que posnhàn tot dab la bareja.

Lavetz, noste Dasquet, tostemps aporicat
Que ditz tot hòrt, dab gelosia :
-"Heureux mortel ! Aqueth que l'a plan aclucat
"Mélher que jo, shens manhesia !..."

Un istoeròt de Pojana

A Pojana, nos auts que'ns sabèm amusar
Shens arreish mespresar.

A l'endòst deu castèth, un còp copat la crosta,
Jasuts de long suu fresquèr de la brosta,
Aquí nse n'arridèm aus despens deu "Polet",
Parelh com lo dronlet.

Lo Binquet (1), lo Bucau (2) qu'i hesèn ua partida
E dab lo Ducastènh (3) per temps ua segotida.
Qu'èran los jorns urós
On ne vedèm sonque clarors...

(1) Curé de Heugas.
(2) Archiprêtre de St-Sever.
(3) Dejà nommé ; Père de Betharram.

Lo Polet !. Parlam-ne... Dab plec o shens costura
Mei ne'n hè lo bon Diu dab la soa signatura.
Qu'èra vadut en çò deu "Colomat"
Per Estivaus, un matin embrumat :
Un bèth tipe guarrut, espés, de bona hèrra,
Lo peu frisat, la pèth tenhèra.
-"Quenh bròi garçon, ce disèn tots ;
"E mei qu'aquò, ne's minja pas los mots
"Ne herà pas l'arnòpi
"Quan eth sii en parròpia !..."

Ne calè pas totun tròp mosquejà'u lo mus
Pr'amor qu'aurén sabut on nhaquèvan las puç.
Que l'avèn dat pr'arríder un quirielon de shafres
Tant vau vienuts d'en çò deus Cafres :
Gran poletàs,
Hromatge gras,
Vercostre, cachalèu, crin frisat, lo bèth negue,
"Lo Colomat", entà finir la plega.
Atau, bròi que podèm
Quan nos tròp ac volèm
Dimenge e jorns de hèsta
D'arríder hà'ns un plat : la saussa qu'èra prèsta.

Lo Lanafranca donc, pr'un mijorn de hredura
Qu'anèva en batalar, shens har d'abracadura.
Estujat preus bambós
Noste Bucau que'u guinhèva de pos.
De pintrar lo Polet au hum de chaminèia
Bèth temps a que cerquèva a hà's passar l'enveja,
-"Si licet ?" ce disó... "Licet !" disón los auts :
E qu'arriba en dus sauts.
E puish, hardit, dab lo son saber-díser
Que'us conde a tots ua balordisa.
E lo "Cachau" hòrt qu'aplaudí,
E tot qu'ac eishordí.
Lavetz Bucau que s'arrevira,
Sus los pedits haut que s'estira,
E puish, a revèrs man, suu portret deu "Polet"
Que hè deu pintre en dant lo virolet.

Tot austanlèu crits e tapatge
Hicàn en l'èrt tot lo vesiatge,
E los chimbards
Mancàn getar castèth de parts.
Mes, lo "Bernard" (4) la cama destravada
Seguit per lo "Negús" que prenó la virada...
E, suus esquilhotèrs
Com preu miei deus brostèrs,
Aqués còp shens fotesa,
Mieja òra que's hulàn com en corsa landesa.
-"A tu, Bernard ! gahé'u !"
-"A tu, Polet ! coeifé'u !"

(4) Sobriquet de Bucau

Los mèstes espaurits, lo Pontnau, lo Dumàs,
Au frinestòt lèu que hicàn lo nas
E lo Lafarga en crampa
Que deishà la garrampa.
-"Parii que me'n hèn ua, aqueths gus, los vagants !
Ce's disó com aquò... Vam !. On son, los brrigands ?"
E quan vedó lo negue
Córrer com qui bolega,
E lo blanc perseguit, escamà's, cort de len,
Pareish que's desbotoà darrèr lo contravent...
Shens lo truc de batalh, lhèu qu'i serem enqüèra...
Lo Polet que partí sabonà's la carboèra,
E nos au chapelet
Que dom mantun sisclet.
*
N'am pas jamei sabut, còp hèita l'asolada
Se's balhàn l'acolada.
_______________

A Pojana, nos auts que'ns sabèm amusar ;
Que n'oblídam los ans, uei, sonque d'i pensar...

Lo Colètge de Dacs
* * *

L'arribada

Vau ganhà'm lo milion,
Dab lo titre de pion...
A penas desnidat, shens nada arrevirada
Que'm vieni trabucar suu pitèr d'ua estrada.
-"Prenez billet d'aller, ce m'avè dit Duluc,
"Et d'un troupeau charmant vous serez le grand duc :
"Dax vos attend..."  Per chic que n'avoi la rogiòla,
En tot cas, quate jorns, que'm gahà la torniòla
E, mèmes, preu vesiat
Que m'i perdoi lo "suscipiat".
"Ne pleurez pas, ma mère,
Ce disoi a mamà..... N'àgitz pas la bramèra...
"Voyez, je pars sans nul effroi ;
"Et sens pousser des cris d'orfroi..."
N'ampèisha qu'eishugam ua petita larmòta,
En se dar lo potic : -"Au revéder, maiòta !"
-"Au revéder, praubòt !"  E que gahai lo trènh.
Qu'arribi sus mijorn, esbarrit, incertènh.
-"Entrez, ce'm ditz l'Auguste... (1) Ici, c'est le collège."
-"Je suis le nouveau pion..."  -"Ah !... que Dieu vous protège !
"Montez voir le patron..."  -"Tà har de l'insolent
Que'm sembla, hòu, garçon, que n'ès pas cort de len.
"Pr'amor que n'èi jamei ganhat quauque peluisha,
"Que't trufas deu public ?... E tu, prauba capuisha ?

(1) Le portier de la Maison.

"Pam ! pam! ce hèi en çò deu mèste Lahargo.
-"Entrez ! Prenez un siège..." austalèu ce'm digó
"Vous voudrez bien, Monsieur, professer le silence ;
"Mais, pas de pétulance !"

Atau, tè, se'm pensai, que'm passa lo mairam !
-"Mossur, ce'u responoi, preu mélher que heram"
-"Tel un grand général commandant a sa troupe
"Toujours sans peur des coups, vous monterez en croupe.
"Soyez bon apprenti !"
-"Lavetz donc, s'èi comprés, que'm bàlhatz per mestí,
"Com disen preu peís de har carar los còishes ?"
-"Un excellent metier... N'usez pas de taloches,
"Mais, que l'on vous respecte !"  -"Òh ! pr'aquò, nom d'un sòrt,
"Se'm marchan tròp suus pès, que criderèi pro hòrt
"E que m'enteneràn !"  Que quitai la crampeta
Shens tambor ni trompeta.
L'endejorn, gran matièr,
Arribat suu chantièr,
Lo mèste Lamanhèra
Shens la mosca canhèra,
A tot lo peloton
Qu'obriva lo hriston.
*

*   *
Professurs, aberòts, ns'entenèm tots en banda,
E qu'èram tad arríder, amasses, agunhós ;
Preus "vielhs" qu'èram espiats com gents de contrabanda,
Mes, qu'avèn bèth que har : n'èram pas laganhós.

Aquí, dab Gabarrar, Lesgorgas, lo Lamarca (1)
Hesèm en bons amics cordet au voituròt ;
E shens bàter enter nos jamei de l'aliròt
Dab Dicharri, Lespiauc, que finívam la carca.

(1) Devenu curé de Clédes, tué a Verdun pendant la guerre 14-18.

Mèste en pè, Lahargo qu'èra lo gran sabent
Devant qui tots devèn portar candela dreta ;
Dab eth, qu'ac disi plan, ne hesí punhereta,
E quan deví parlà'u que m'èra un gran torment.

Entà pair naurissèr qu'avèm lo Max Rabie, (2)
Un hastialàs finit, un famús arrenvèrs.
Que traquèvam de pos s'espièva de travèrs
E que hesèm los muts quan avè la lubia.

Au "cafè" (3) tot dijaus, dab ua tronha de turc
Que tienè los pendards dab lo foet o lo burc.
Aquí, petits e grans cap baish que grifonhèvan
Pendent qu'en s'amusant los auts s'escarronhèvan.

(2) Mort secrétaire-adjoint de l'évêché.
(3) C'était la salle des retenus, où chaque jeudi a 11 leit. il venait faire la surveillance.

Com qui geta au canhòt un òs a nharrotar
Que balhèva un crostic aus punits de la velha ;
E que'ns henè lo còr de véder minjotar
A genós, aqueth monde, autorn de la soa pelha.


Au vielh mossur Tonnenx, brave òmi deu bon Diu
Qu'aurén devut tot an har dus còps la sangnia :
Qu'avè preu son malur ua tarribla mania :
La de véder pertot lo diable hà'u poishiu.
Que l'aví per vesin au cantèr de la taula,
On, atau, l'entení bramar la soa cançon :
"Va-t-en, Satan ! Va-t-en !" E lo praube garçon
Que'n perdè los esprits, lo cap e la paraula.
Los coishes qu'ac sabèn ; e, com de malandrènhs
Que l'anèvan per temps au tablèu hà'u pantènhs.
E lavetz, colerós, que's tirèva la posca
En gulant com un hòu quan lo gaha la mosca.


Lo Boin (4) entà nos auts qu'èra lo bon amic,
Qui, tostemps tota alianta, e ns'obriva la pòrta.
Qu'i podèm pelucar, parelh com l'ahromic,
Avís e bons conselhs, jamei paraula tòrta.
En un convent de Roma, un bèth jorn, que partí
Pregar Diu de mei près, har tanben penitença.
Mes, caupit de boheta (5), enlà, shens resistença,
La mort, deu malandrèr chic après que'u sortí.

(4) Professeur de philosophie, prêtre dans toute l'acception du mot.
(5) Il avait l'asthme.

En aloncant lo pòt, en clinhant la perpèra,
Salette (6) que portèva un petit èrt grandós.
Calè pas mosquejà'u ni trabucà'u de pos :
Qu'aurem, au nos despens, sabut benlhèu d'on èra

(6) Professor de lère, Prefet de discipline.

Tot a la politica eth dab lo son "Silhon"
Qu'avèm en lo Lalana (7) un famús seguilhon.
E lo qui, de 'queth temps, legè lo "Novelista"(8)
N'avè pas sonque a har, com jo, lo vira-viste.

(7) Prof. de seconde.
(8) Le journal royaliste de Bordeaux.

Gran miopàs, cap pelat, mes glòria de Haget
Lo Lespiauc (9), dempuish ans, au trabalh que halèva.
Quan avèm besonh d'eth, shens plec e shens surget,
Que'ns rendè lo service, e jamei ne's dolèva.

(9) De Hagetmau, Prof. d'allemand.

Deu hons de Sent-Vincenç, e tirat a dret hiu,
Montèva har l'anglés lo petit Guichemerre (10).
N'èra pas, credetz-me, deus qui cèrcan la guèrra,
Mes, un confrair aimable e tostemps agradiu.

(10) Il venait faire son cours, de St-Vincent.

N'èra pas emparlit noste mossur Labrossa (11)
Vadut de cap Pontens preus brucs e per la brossa.
Mes, qu'avè d'escutòts tota eslada la bossa
E que's trufèva bròi de gelada o lua rossa.

(11) Prof. de 5ème et d'espagnol

N'avèm pas dab Laviela (12), un bohart de Sostons
A viéner har bornir ni cantas ni cançons.
Hòra deu son emplec e de las soas lecçons,
Tostemps qu'èra ariçat com un punh de cardons.

(12) Prof. de physique.

Lo Dicharry (13), 'ntà tots qu'èra lo charmant tipe
Qui sabè, dreta o gaucha, a tots balhar la man ;
Aquò qu'èra l'amic, e bon com lo bon pan,
E deu club deus valents lo brilhant chef d'esquipa.

(13) Prof. de 3ème.

Lo Lesgorga (14) au batiòu qu'èra passat "Lulú",
E desempuish un an un pion sortit deu blu.
Deus valarriens com nos eth qu'èra de la clica,
E, tà tot, lo pendard, que trobèva replica.

(14) Prof. de 6ème et d'anglais.

Petits professuròts, Cazòta (15) e lo Berard
Qu'èran dus moinilhòts qui avèn quitat la pelha.
S'entenèn pas entre eths ; tirèvan au renard
E per los mèmes sòus qu'aurén lhèu trobat mélher.

(15) Prof. de 5ème et de Préparatoire.

Òr donc, lo Bonicart (16), un petit mossuròt
Dab un èrt de dus èrts ad arreish n'agradèva.
Temps a dab lo patron eth mei ne s'acordèva
Tan plan que de partir que'u don lo paperòt.

(16) Prof. de 5ème.

Deus piatars de Buglòsa, e dejà musicaire
Que ns'enviàn, l'an d'après, permèr pion lo Duluc.(17)
L'avèn dat un mairam, arraujós, traficaire,
Qui'u dèva deu posoèr tot matin lo peluc.

(17) Organiste, maître d'étude n°l.

Hà's curè tà guardar tostemps mèma poralha
Ne'm plasè pas de tròp... Que'm voloi divertir...
D'avança n'aví pas l'escut entà'm vestir,
E tostemps qu'aví gai de sautar la murralha.
Lavetz, lo de Cormont dab l'esclòp a pè tòrt
Signat per lo Duluc que'm dó lo passapòrt,
E vecari m'envià tà Pèir'horada mème
On me hesón chapar mens que de bona crèma...
Aquò, pendent tres mes... Puish, que morí Thibert... (18)
Que'm deishà, lo praubàs, tres mes crebar de hami,
Dab l'illustre Alidà (19), shens jamei chanjar d'èrt.

Mes, qu'arribà Dubois... Qu'estó tot aut aujami.
Que ns'entenom hòrt plan ; urós qu'estom tots dus.
E quan mossur l'avesque a Pèira e'm do l'estrena,
Que'ns quitam, còr petit, au mes mort, e dab pena,
Shens arren podé'ns díser, e la larmòta au mus...

(18) Le doyen.
(19) Sa soeur, le torment des vicaires.

Un istoeròt deu Colètge.
-----------
Au menh crampòt, la corvada finida
Lonh deu mèste patron,
Los joens deu club, chacun suu cadeiron,
Que vienèn suu taulòt assajar d'ua partida.
Quan los coishòts e s'èran adromits
Lo cotelòt de pòcha que's tirèvan,
E puish, dab dus gemits
De cap au cabinet, arridents, que s'espièvan.
Lavetz, jo shens esclat,
Com heré la daunéta,
Parat tà la dineta
Que portèvi lo plat.
Après, podèm dromir... Qu'avèm la tripa cauta;
Qu'avèm passat un bon moment;
E, l'endoman, shens nat desguisament
Tots, au noste trabalh que portèvam la hauta.


Farças e torns que sabèm punherar,
Sustot lo Gabarrar.
Un ser, que'n lo servim ua bròja ;
E, paquet devath l'òia
Lo Lamarca qu'anà dens lo pòt pisharnèr
Saussissas destornà'u... Puish, sus la marchandisa
D'un jus passat au colanèr
Que serví d'arrosoèr en lhevant la camisa ;
E que's sauvà...
L'aut dens la nueit sentint molenda,
Deu jaç devó descénder.
Que tasta... Arren... Totun, que finí per trobar.
-"Ah ! les salauds !" E lo nas dens la coèta
Longtemps que reflechí com l'ac heré pagar.
Au petit jorn, que partí horugar
Per dehens ua gran' boèta.
Puish, au galòp, shens cercar d'auts aprèsts
Que montà tot exprès
Entau Lamarca esténer, en har bona mesura
Preu-ci preu-là la famusa tesura (1)
L'Auguste (2), sopar hèit, que monta guilheret
De cap entà la crampa
-"Cochon !" ce ditz... cochon !..." E, sol, en gran secret
Que s'aluca la lampa...
Deu pastís que n'i avè duncò suu bèc de gas
Per los flisquets e la sarralha,
Capvath tanben la paperalha...
E, quinze jorns de reng, que l'avom dens lo nas.

(1) Cette mixture infecte, fut appelée par le fabricant lui-même, "la m...erde synthétique".
(2) Le prénom de Lamarque.

Noste pion, viste après, que'u preparà la nòta
En l'estacant un cordon au linçòu.
Eth e jo que devèm, un còp hèit lo gansòu
Preu lheit deu Gabarrar tirar la ficelòta.
De cap a mieja nueit
Que hesom lo despieit.
Mes, lo pendard, qu'avè vist la combina,
E d'aiga fresca a travèrs la bobina
Que ns'envia un tarrin en sautant deu somièr.
Ne'u cercam pas chicana,
Que prenom lo galòp... Mes, capvath l'escalièr
Que'ns trobem lo patron, espaurit, shens sotana...
-"Bon !" ce'm disoi... Garçon, adara qu'ès f...tut !
Que't pòts juntar la mala,
E d'un còp de pedala
Entà casa partir shens har sonar lo tuth.
-------------
Mes, per bonur çò que nos podèm crànher
Jamei ne ns'arribà.
E, d'ara enlà, mei ne'ns hesom mascanha,
E que deisham cubar.

L'avesque e lo curè (1)

Per Buglòsa, un abè hart d'estar missionari,
Tot vente crus e magrichòt,
Sonque dab pan a minjar suu planshòt,
Que's montà lo tinèu shens passar per vecari.

D'Aire, un matin, que reçeut deu Paulènh, (2)
Susprés, ua petita letròta.
-"E donc, ce ditz, çò que lo diable e'u tròta ?
"Çò que'm vòu donc, aqueth matènh ?..."

L'avesque Delannoi, gaujós, que l'avertiva
Que'u vienè véder un mes après,
Mes de'u recéber shens aprèst
Pr'amor que'n taula que pativa.

-"Aquí que l'èi, lo bocinon !
E qu'apèra austanlèu la vielha Catinon.
-"Un bròi ahar ! ce'u ditz... L'avesque
Lèu que ns'arriba s'èi comprés :
"Que som parats !.. Ni piòcs, ni topin, ni vendresca...
"Gran doble ban ! Ah ! que soi fresc !"
-"Ne'vs dòlitz pas ! que'u herèi la garbura
"E puish après quauque tesura.
"Deuré portant saber qu'un petit curelòt
"Senhor, com vos, de bossa plata,
"N'a pas gran' causa au casalòt...
"Serà punit se tròp eth e s'i flata !..."
-"Qu'ac dísetz vos ! E se'm hesè lo mus !
"Se'm cerquèva d'istoèras !
-"Deishatz-lo har dab los sons chapatoères ;
"Qu'ètz mèste ací dab los vòs oremus !..."

(1) Authentique.
(2) Victor-Paulin Delannoy, ancien évêque d'Aire.

-"Hei, Catinon, sarta e coloères
"Que'vs va caler hrobir de pos.
"Tà la setmana, i pénsatz vos ?
"Qu'am lo Victòr dens la parròpia
"E ne voi pas passar pr'arnòpi.(3)
-"Plan qu'atz reson, mossur curè.
"Mes, qu'èi pensat que poirem, shens despéner,
"Dab mus de pòrc e dab codena,
"Hà'u los aunors devant lo vaisherèr
"Shens tirà'ns en arrèr..."
-"Sonque un sol plat ? Vau paréisher bien maque !"
-"Nani, nani ! Mus e coana mesclats
"Veiratz aquò, que heràn los tres plats.
"Ne soi pas ua chabraca
"E qu'èi secrets en saca..."

(3) Désagréable.

Au hèst'ennau, camin plenh de palhat
Lo Delannoi plan apelhat,
Qu'entrà dens la glèisa parada
Dab lo Moton (4) per sus l'estrada.
Tot arrident, esb'rit, lo noste curelòt
Hesó sermon, de l'escalòt ;
E Monsenhur, pitat haut dens la prechedera
Aus parropians disó vertat sincèra.
Qu'estó gran' hèsta preus autars ;
E puish, las clòchas suus piatars
En carrilhons hesón la jumpadera.

(4) Son Vicaire Général, comme lui originaire du Nord.

Mijorn que sonà tà benlèu.
Lavetz, a l'aram deu fornèu
Los envitats devant la taula,
En se senhant dessús lo front
Que s'assietàn tots adarron.
Puish, atau lo curè que prenó la paraule :
-"Là, monsenhur, tròp joen vadut,
"Perdonatz-me se n'èi podut
"Serví'vs ací sonque godonha.
"N'auram qu'un plat qui e'n herà tres
"V'ac disi shens vergonha ;
"Permèr plat, lo dessèrt... Mes, ne'n síitz pas susprés"
-"Mais, c'est parfait, ce'u ditz l'avesque.
"A çò que sèrv de tant minjar,
"De tant gormandejar ?
"Heram, qu'ac sèi, dab vos, ua bona pesca."
-"Haut ! A la sopa ! A vos, mossur Moton !"
E, desplegant lo servieton
Los tres amasse, en tot arríder,
Au vermissel hesón bona esclarida.
-"Vam ! permèr plat ! Qui e vòu muset ?"
"Minjatz, bevetz ; hatz-ve passar la set !"
E qu'arrapiàn tot, dab alura.
-"Au segond plat ! Codena au jus !"
E Monsenhur, shens un plec de figura :
-''N'es pas, ce disó, de refús !"
Enfènh, lo tresau plat dab tota la mesclanha
Lo nos curè que ten a tota man.
-"Messiurs, ce ditz, açò serà passat doman,
Coana e muset minjatz shens crànher !"
E los dus d'aplaudir
Dunc'a tot eishordir.
-"Bravò, mossur curè ! Bravo, la cosinèra !
"Dab tant de plats que'ns vatz engormandir !
"E que poiram, a nueit, dromir shens cochinèra..."
E com aquò, dunc au vespòt,
Plat après plat, veire sus veire,
Marcuu sus la cadèira,
Bon moment que passàn a l'ompra deu crampòt.
Lavetz, lo Delannoi, còp hèita la pregària
Que ditz au son vecari :
-"Ah ! ce jeune curé
"Il s'en est bien tiré !
"Du succulent dîner que nous venons de faire
"Vous voudrez bien, mon cher Mouton,
"Retenir l'inventaire,
"Car, chez nous, dans le Nord, on n'est pas si gascon !"

Lo sermon deu curè de Pèira.

Qu'anèva tot matin en léger lo brevière,
Lo barròt a la man, lo sac en bandolièra,
Per suus camins guardar los aucatòts
E los petits guitòts.
"Ven-te ganhar lo pan, tant que heci la sopa !"
Ce'u disè la Joannà (1), la soa sòr, shens estopa.
-"E tu, hòu, entertant, qu'aneràs per darrèr
"Batalar preus vesins, lo huec mort au larèr !"
E lo praube Silvènh, bravolàs, que partiva,
Tà tornar per mijorn dab la gent eishentiva.
Beròi, los dus hesèn lo par
Quan se hiquèvan a glaupar...

(1) Sa soeur.

"Sèi pas jo, mes chers hrairs, t'on se vira lo monde ;
La molenda s'enten dètz lègas a la ronda ;
Lo monde que croisheish com un teit descavat,
E Satan que's desconha a menhar lo combat.
Los òmis, las fumèlas,
E tots los auts en pièlas,
Que beven lo pecat com jo l'aiga au tuton ;
Meishantèr, sauvatgèr, tot benlèu que'us es bon...
A Bordèu, per Haget, qu'èi hèit quate ans de guèrra
Shens jamei deu canon véder pet ni tonèrre.
Sordat per proteccion dens los mèmes brancards,
Que'vs torni, quan ací tot e's boca de parts.
La joenessa, m'an dit, qu'es shens plec, shens tienuda ;
Que se'n va suus camins com la pola còth-nuda,
E que vien holejar, hà's segotir las puç,
Pertot esparvolada, a l'òra deu gahús.
Shens hicar nas a l'èrt que sèi tot çò que's passa,
E mème, -açò de tròp- que hètz tots la vitassa...
Tant pis per vos se ve'n hèi parlament !
Mes, qu'atz aquí lo vòste pagament.
Là, credetz-me, que n'èi l'amna dolenta,
Tot aquò que'm hè mau, que'm crusa e que'm tormenta.
Ne'vs vòletz pas, quan v'ac dic, convertir ?
E donc, au huec qu'aneratz, tots, rostir...

N'es pas tot... A Monget que'm cèrcan de chicanas.
Quauques esparvolats, preu Lui o per las lanas,
Que m'an anat getar
L'esquiron de l'autar.
Ah! polissons ! prenetz-v'i garda !
Pr'amor, se'm pica la mostarda,
Que largui dus shiulets aus flics de Samadet,
E qu'arriban, de tira, aidà'vs a har cordet.
Praubes escarranshits, que'vs sarreràn la brida,
E qu'auratz, se n'èi paur, viste fenit d'arríder !...
Mes, ne serà pas dit que ne'vs voi perdonar,
E qu'auram per Nadau -que'vs vau tots estonar-
Dus Pères de Mailís qui vieneràn, a l'òra,
A Pèira barejar çò que put per dehòra.
Lo Destribats que'm ditz
Que m'envia a credit
Un bèth par de vetèths : lo Dupoi, lo Labòrda,
Qui saben au mestí de dret tirar la còrda.
E, pendent la mission,
Qu'auratz tots l'ocasion
De har deus vòs pecats dab eths la sabonada
E de tot pendardèr, tanben, la ramonada.
Se'm vòletz har plaser,
Que vieneratz tot ser...
Mes, voilà !... De pèças e d'escuts n'èi pas la bossa plenha,
E lo horn, mes chers hrairs, ne's cauha pas shens lenha.
Ne'n disi pas de mei...
Que conéishetz la lei...
A noste, la Joannà que v'obrirà la pòrta
E, mèmes, los portaus, se la carca es tròp hòrta.
Vienetz, vienetz... Ne'vs heram pas lo mus,
En pagas, que'vs diram un petit oremus.
Alòm ! Viram la paja dimenge, shens fauta ;
Enqüèra d'istoeròts qu'aurèi ua plenha hauta.
Síitz, braves parropians,
Tostemps de bons cliants.
Banitz deu còr tota maliça,
E deu pecat la cascantissa.
Un jorn, que me'n diratz mercí.
Hatz tots plan... Atau sii !"

Los tistèths deu curè.

Los ancièns n'avèn pas besonh de l'ancrièr
Ni, tà saber lo jorn, de nat calandrièr.
Portant, regent, curè, vailet o cosinèra
Podè dissabte ser, fòrt plan díser en que n'èra...

Un brave curelòt, de misèra vanit,
N'avè pas nada goja entau tiéner lo nid ;
La podè pas pagar... Que's hesè, shens vergonha,
Lo casau, la brasada, e la sopa a l'ivronhe ;
Mes, víver que calè...  Son pair, de cap Mugron,
Qu'apitèva tistèths, peiròus e cadeiron.
E lo noste curè, quan èra au Seminari
Que l'aidèva au mestí, shens tòrcer a la pregària.
-"Lo bon Diu, ce'ns disè, qu'èra bien charpantièr,
Que malhuquèva au bòi, e qu'anèva au chantier.
Perqué donc, jo com eth, tà sortir de misèra,
Un còp dita la messa, e passat lo rosère,
Com lo praube papà ne'm herí tisterèr ?
Atau, lhèu que poirí minjar pan au larèr...
Que'm fichi bròi deus auts, se's pagan la mia fiòla !...
E, quan agi montat sheis tistèras en piòla,
Que saurèi en que'n soi, e que'm rapelerà
L'endoman qu'es dimenge... e, n'aurèi qu'a barrar."

Pr'un matin de plogèr, devòtas a confèssa
Qu'atendèn près deu bòi, com hèn, abans la messa.
E l'òra que passèva...  "On es donc, lo curè ?"
Ce ditz la Janeton... Uei, que tira en arrèr..."
-"Que vòs ?" ce hè la Joana, unh'auta fina lama,
"Lhèu que's cauha los pès, bròi sedut a l'eslama..."
-"E se l'avèm malaut", ce ditz la Margoton,
"Mens que ne hèci còser au topin, lo coston !..."
Lo benedit qu'arriba, en har petar la bòta.
-"Qu'es dròlle, tot açò", ce'u ditz la mei devòta,
"S'anèvas véder, un chic ?"  E que part, austanlèu.
Que possa lo flisquet ; e que veid, com tablèu,
Mon curè bracejant de cap en ua panièra,
En recitant per còr, la lecçon deu brevière.
-"Que cranhèm un malur... pensèvam qu'èratz mort...
"Qu'èi sonat, carrilhoat... Ètz donc, vos, vadut shord ?...
"Qu'atz cliantas, enlà !. Hatz viste, Diu vivòste !
"Qu'es dimenge per noste, e, probable, per vòste !
-" Çò qu'es ? Deishé'm estar ! N'èi pas que cinc caujons..."
-"Portant, mossú'u curè..."  -"Espia, tè ! Son brojons ?"
-"Vienetz donc confessar la Margoton, la Joana.."
-"Deishé'm dab ta confèssa, e ne'm borris lo crane !"
-"Que'vs disi qu'es dimenge ! Alòm, viste, au trabalh !
"E se n'ac vòletz créder, e donc ham lo detalh :
"Un... dus..."  -"Que m'as borrat ! Dab lo hiu de pelòta,
"Quan i pensi, dimarcs, que'm cosoi la culòta !"

La garbura

Qu'èra, un còp, un curè (qu'èra mème canonge),
Qui vivè hardidòt suu pitèr de Mailís.
Sèi pas, jo, s'auré hèit au convent un bon monge,
Mes, tà tiené's a taula, amics, que l'auretz vist !
Que l'aperèvan "Borra-Sopa",
Tà plan que, tot mijorn,
Dab l'assieta pishanta, e mème la socopa,
Atau, que cauhèva lo horn.

Un divés, que servín ua garbura fornida,
De havas, de caulets, de peberina e pòr ;
E lo noste curè, la pregària fenida,
-"Uei que'm vau regalar", ce's pensà com aquò."

La sopièra en camin, chacun que hesó càder
A plenh' gaha, au sietòt, ua bona perucada ;
Puish, tot d'un còp, que s'arrestà
Suu nas deu vielh, qui s'aprestà.
Bròi a plaser, lavetz, en har lo chapatoère,
Un còp, dus còps, tres còps que posnha lo gahon,
E puish, tot arrident, que passa la bolhoèra
Au mèste de maison.
Aqueste qui, seriós, deu cornic e'u guinhèva,
Tot doç e shens combat,
En har lo pòt de lèbe
Que'u ditz com au panat :
"Sèi pas, jo, se, d'auts còps, lo topin escumèvatz...
Mes, lo qui ns'auré dit
Que vos, sopa n'aimèvatz,
Aqueth qu'auré mentit !...

Lo Francilhon de Sent-Aubin

Lo Francilhon de Sent-Aubin
Qu'avè hèit mantun Sent-Martin :
De Vaths a Mugron e Caupena,
Nerbis, Larbèi, shens tirar pena,
Lo Francilhon de Sent-Aubin.

Lo Francilhon de Sent-Aubin,
Tots que'u shafrèvan "Valentin" ;
A la man un peu que'u possèva,
E Jan-vagant eth que passèva,
Lo Francilhon de Sent-Aubin.

Lo Francilhon de Sent-Aubin,
Hesè margaunhas au vesin,
Dab mossú'u maire a nhica-nhaca
Dab los curès a trica-traca,
Lo Francilhon de Sent-Aubin.

Lo Francilhon de Sent-Aubin
Renom qu'avè de chuca-vin ;
E que'n bevè deu blanc, deu roge,
Ivèrn, estiu, per bruma o ploja,
Lo Francilhon de Sent-Aubin.

Lo Francilhon de Sent-Aubin,
Que's deishà morir, lo praubin ;
E dens lo clòt au cemitèri,
Tots que'u deishàn shens gemitèri,
Lo Francilhon de Sent-Aubin.

Lo Francilhon de Sent-Aubin,
Qu'avó vesita, pr'un matin :
-"N'es pas tròp lèu, disó la Joana
"Qu'agi copat tuton e bana,
"Lo Francilhon de Sent-Aubin..."

21 de març 1946
Los moines qu'arriban a Mailís - Grana hèsta, uei.

Los ausèths uei matin que cantan au boscatge,
Suu hum d'arrós, per lo brostèr.
Que disen ? Jo n'ac sèi. Mes, tot aqueth ramatge
Que'm pareish dròlle suu pitèr.

Lo Crabòs (1) au batalh qu'a dat la carilhoèra
Parelh com s'èra un jorn noviau ;
E los tots per Mailís qu'an sortit deu tiroère
Çò de mei bèth tà sus l'esquiau.

Per planas e costets virolant dab la fresca
Parat de nau suu mantolet,
Hardit com un pinçan que'ns arriba l'avesque
En barrejant l'arrisolet.

Monsinhòr (2), curelòts, canonges, pèth lusenta,
Qu'an hèit cordet, shens nat suspís ;
Peu de dret, escrincats, e la mina plasenta
Atau jamei ne'us avèn vists.


Ah! n'es pas hèsta annau tot jorn, dens la capèra,
Flòcs preus autars, cantas e lutz.
Mes, uei, dab la Viergeta un moine (3) que ns'apèra
Entau prestar la noste vutz.

Aqueth moine dab jo -vielha istoèra !- a Pojana
Dret que halèva au mème jun.
Mes, dempuish... Caram-nse ! Lonh de la pòrta grana
Eth qu'es passat, mes pas au blu...

Ací que l'am, priur, quan floreish la viuleta,
Dab hrairs menons au tisteròt.
Que'ns torna (4) obrèr de Diu, com la bròja arrongleta
Portant primtemps sus l'aliròt.
*

D'ara enlà que heratz suus nos camps la samialha
Au miei d'un monde desconhat.
Vienetz ! E, sus lo tuc alucatz la gran' halha
Deu mau qui a tot arroganhat.

Per nos, qui tant sovent a Mailís am hèit viatge
Tornar que vòlem, s'a Diu platz.
E mèmes, là, qu'i pagueram plaçatge
Entà vedé'i Destribats.(5)

E pósquim com aquò, quan tot e's descavilha
Moines deu Gorce e caperans,
Ací, har com d'auts còps, amistosa familha
Nos auts los negues, vos, los blancs.

(1) Le sonneur.
(2) Mgr Lataste, supérieur du Petit Séminaire d'Aire.
(3) Le P. Gorce,(R.P. Aupustin) prieur du nouveau monastère.
(4) Déjà missionnaire de Maylis, il avait quitté le diocèse en 1936 pour prendre l'habit des bénédictins olivétains.
(5) Le directeur des anciens missionnaires.

Habas, lo 24 de mars. - Installacion deu hrair curè.

A nueit, amics, qu'èi hèit un rèbe,
Doç e plasent en m'anidar.
Se ne deut pas balhà'vs la frèbe
Jo qu'aurí gai de ve'u condar...
Que vedí donc córrer los còishes
Per suus camins a triple pas,
E tring e trang hesèn las clòchas
En virolant capvath Havars

E que'm disón : "Uei qu'am la noça
"D'un caperan plan escadut,
"E qui, d'un mes sus la lua rossa
"De Tòssa arriba fresc vadut.
"Nos que l'am vist, sortint de pelha (1)
Dab l'oncle ací, tot petitàs ;
"Uei, desvesat, la cleca arnelha,
"Curè que'ns torna de Havars."

E las duas mans sus la frimosa
Que'm deishudài tot rajoenit ;
E que'm semblà véder, amistosa,
L'auba on d'auts còps trescài lo nid.
Temps a de 'quò... L'arroganhèra
Deu temps sus jo qu'a hèit fracàs ;
Mes, s'èi perdut crin, pèth tenhèra,
Jamei n'èi oblidat Havars.

Beròi peís on tot clareja
Lo blu deu cèu, l'èrba e la flor,
On, tot gramós e s'esbarreja
Lo briu deu Gave corredor.
Tèrra de shoès d'on huma enqüèra
La fe deus vielhs shens ajacà's ;
Aunor, vertuts a plenh tiroère
Tostemps que tròban a Havars.

Tu, hrair, vèn donc ! Pren la seguida
De l'Isidòr, l'oncle curè ;
Com eth, shens paur, larga la brida,
Tà Diu com eth siis bon obrèr.
Geta semença, man valenta,
E bèth garbèr qu'apioleràs ;
E tu, dab tots en bona ententa
Posquis, urós, víver a Havars !

(1) Notre oncle Isidore, fut curé de Habas de 1896 à 1904, avant de devenir supérieur des Missionnaires de Maylis. Moi d'abord, et puis mon frère, nos allions passer avec lui, et une vieille grand' tante, une bonne partie de l'année.

25 de mai 1946. Au curè de Lahontan,
après lo menh passatge a Noste Dama d'Abet, lo 17, après las hèstas de l'adoracion de Havars.

Au pè deu Gave qui grameja
En pitsautant suu calhotèr ;
Dens la pleishaga on sautiqueja
Lo roishinon per lo brostèr ;
Per devath cèu doç com ua seda
On l'auseron hè culhevet ;
Preu camp deus morts (1) pielats en meda
Aunor que'vs dau, Vierge d'Abet.

L'amna dab vos que's sent urosa
Quan vien ací, jolh pleguedís,
E quan se tròba proverosa
Mei plan qu'i hè lo parlotís.
Delà los murs de la capèra
Dens lo laser deu cap e cap,
L'un après l'aut de la perpèra
Tà lèu se'n van los copa-cap.

Com ètz beròja e lusentina
Quan barrejatz l'arrisolet !
Vòsta manòta charmantina
Qu'a tot de l'anjo e deu dronlet.
Devant la capa arribantada
On s'enten bàter vòste còr,
Ací, preu mau l'amna aostada
Tot hum que dèisha deu mau-còr.

Lo praube monde que's desconha ;
Los joens se'n van esparvolats ;
E per dehens la bariconha
Qu'èi paur que ne siin tots usclats...
Vierge, tiratz-los de l'eslama
E passatz viste l'escobet...
E, tostemps bona, ò Nosta Dama,
Au diable arrapiatz lo praubet.

Au boèr qui va per la cantèra
Croishit, bluhat preu só d'estiu,
Balhatz au temps de la batèra
Cabelh sarcit e pan doriu.
Viratz deu cèu vent e priglada ;
Gaspa a la vit hatz madurar ;
E se l'aigat vòu har hulada
Ne tàrditz pas a'u maserar.

Que tot larèr shens se desdíser
De mainadons balhi pielòt ;
E que 'ntau plan trempin camisa
Dab vòste ajuda, a l'ostalòt.
Quan suu vielhon l'atge s'acluca
Dab los trebucs deu malandrèr,
A l'òra on la mort e'u horuca
Hatz-ne tau Hilh un bon obrèr.

Enter francés dab escadença
Getatz la patz a plenha man ;
De 'quere patz síitz la defensa
Se la vedètz blasir doman.
Dejà de tròp qu'an hèit sangnèras,
E tròp tanben nos qu'am plorat ;
Hicatz aus meishants las anèras,
Lo mau serà lèu cabestrat.

Reina d'amor, mair bien·heitosa,
Nos qu'am Buglòsa e qu'am Mailís ;
Mes, vos ací qu'ètz amistosa
Hòrt mei qu'enlòc jamei n'an vist.
Landés, Biarnés, de tot domatge
Guardatz per vos, Vierge d'Abet,
Man dens la man que heram viatge,
E vos, deu cèu heratz cordet.

(1) Le cimetière entoure la chapelle.

Evêché d'Aire et de Dax

Dax le 17 février 1945

                    Mon cher ami,
          J'ai honte de venir vos remercier si tard de vos deux délicieux envois. Mais il faut m'excuser : j'ai tant a faire depuis que mon pauvre et cher compère n'est plus là...
          Vos sonnets sont ravissants, quelle grâce dans le sentiment si délicat et si tendre, dans l'expression si coloré ! Et quelle maîtrise dans la prosodie !
          Daugé est enfoncé, Isidore Salles égalé !
          J'ai lu vos sonnets a de grandes jécistes du collège des jeunes filles : elles ont été charmées.
          Ils me sont arrivés trop tard pour pouvoir trouver une place dans "Le Catholique Landais" de février. Mais ils seront publiés dans celui du mois de mars. Dans la "Semaine" ils auraient moins de lecteurs, surtout de jeunes lecteurs.
          Je vous remercie également du quatrain que vous m'avez consacré dans votre galerie des professeurs du collège. Il est spirituel, pittoresque, aimable. Il faudra m'envoyer toute la galerie. Vous me permettrez de revivre ainsi le bon vieux temps, le meilleur sans doute que nous ayons connu.
          Et maintenant permettez-moi de demander a votre Muse une autre saveur. Vous seriez vraiment très gentil si vous vouliez écrire quelques vers gascons pour annoncer toujours dans le numéro de mars du "Catholique Landais", les violettes de Monseigneur. Il faudrait m'envoyer votre copie au plus tard pour le 25 février.
          Je m'excuse de vous donner un supplément de travail, mais vous nous ferez grand plaisir à tous.
          Croyez, mon cher ami à mes sentiments très cordialement dévoués.

Dicharry

A la Vierge de Buglòsa


Au peís amistós on verdeja la brana,
On lo vent dens los pins tresca la soa cançon,
Jo que sèi ua capèra on, dauna de maison,
Ua vierge au còr de mair dèisha la pòrta grana.

Qu'es Buglòsa ! Un bròi nom, talhat shens nat patron,
Hèit, ce dirén, deus flòcs e deu sent de la lana,
E qui, com ua vertut sus las amnas e plana
Quan tingla lo malur o, parièr, quan sap bon.

Aquí, l'un après l'aut, apiolats a braçadas
Los landés de tot bòrd qu'an hèit a las possadas,
E tots, lo còr sanís, a casa son tornats.

Ò Vierge, a nos tanben, quan s'atruma l'auratge
Vienetz-nse preu camin balhar fòrça e coratge,
E deishatz-nse dab vos ardossar dens la patz.

A la Vierge de Mailís
----------

Jo que sèi un peís on l'aubeta clareja,
On, regolats de só cantan los auserons ;
On, alustrat de blanc un cluchèr haut punteja
Lonh, tà delà los camps, los bòscs e las maisons.

Lo còr blasit de pena, aquí, bròi que s'ompreja,
E tots, de las vertuts qu'i putzan las lecçons ;
E lo praube esbarrit qui misèra carreja
Qu'i tròba dab la patz, a piòlas, los perdons.

Tèrra plan floquetada on bròi tot e's miralha,
On los nos arrèr-pairs, pietadós, hesón tralha,
On passa dens los èrts un sent deu Paradís ;

Ua Vierge que s'i platz, bèra com ua esposa,
Com ua reina apelhada, arridenta, amistosa ;
E nos que l'aperam : la Vierge de Mailís.

A la Vierge d'Abet

Jo que sèi un peís on l'aubeta clareja,
On, regolats de só cantan los auserons ;
On deu Gave corriu lo richèr s'esbarreja
Quan tuma en holejar com hèn los auserons.

Lo còr blasit de pena, aquí, bròi que s'ompreja,
E tots, de las vertuts qu'i putzan las lecçons ;
E lo praube esbarrit qui misèra carreja
Qu'i tròba dab la patz, a piòlas, los perdons.

Tèrra plan floquetada on bròi tot e's miralha,
On los nos arrèr-pairs, pietadós, hesón tralha,
On passa com un sent de menta e de clavet ;

Ua Vierge que s'i platz, bèra com ua esposa,
Com ua reina apelhada, arridenta, amistosa ;
E nos que l'aperam : la Viergina d'Abet.

A Nosta-Dama de Boulogne - la Vierge passadèra.

6 janvier 1947

Pareishut dens "L'action Catholique", Janvièr 47.

Atau que'n va, bròja, amistosa,
Blanca com neu, jumpada suu carret ;
E, preus camins parats, mair de Diu bien·heitosa,
A tot punh deu son còr que da l'arreviret.

Capvath la lana proverosa
E la Shalòssa au cèu claret,
Dab los landés pertot que's sent urosa
Quan los veid deu plan-har hicar mante a l'endret.

Vierge, entà nos síitz arridenta,
Deus nos malurs la confidenta,
E suu monde a l'envèrs descluishatz cèu mei bèth ;

Man dens la man, dab vos vòlem har viatge,
Deus meishants èrts espudir lo vesiatge ;
Vierge, suu caminau, se'vs platz, hatz-nse cordet !

A Notre Dame du Grand Retour

Sur les chemins de la Lande gasconne,
De la Chalosse aux larges horizons,
Echo vivant, la loange résonne
Et vers le ciel montent les oraisons.

Ref'rain
Fier et joyeux, c'est Larbey qui t'acclame,
Blanche Madone, en ce jour solennel ;
Et tout un peuple a genoux te proclame
Ici, la Reine au grand coeur maternel.

Des vains attraits et du monde en furie
Nous t'en prions, preserve tes enfants,
Et vers le Christ, par la route fleurie
Sur tes vertus conduis-les triomphants.

La jeune épouse honorant ton Image
Verra son coeur près du tien s'émouvoir ;
De son foyer chasse loin tout nuage
Et rends-la forte a l'appel du devoir.

Quand le malade a ta barque ambulante
S'en vient, traînant son corps endolori,
Prête l'oreille a sa plainte brûlante
Et, consolé, qu'il reparte guéri.

Au"Grand-Retour", désormais plus fidèle,
Plus confiant, ramène le pécheur ;
Du haut du ciel couvre-le de ton aile,
Rends-lui la joie et la paix du Seigneur.

A toi nos coeurs, Notre-Dame de France,
Nos chants d'amour, l'ardeur de notre foi ;
Reste pour nous le salut, l'espérance,
Garde Larbey à son Christ, a son Roi !

Au canonge Lafita, curè de Sent Vincenç de Dacs,
nomat titulari de la Catedrala e aumonièr de l'Espitau
20 de Heurèr 47

A quate pas de Sent Vincenç
Deishant l'estòla entau pepitre,
Flocat d'aunors e de presents,
Uei, qu'ètz canonge deu Chapitre.

"Aqueths messiurs, disè Clavièr (1)
"Plats aulorents qu'aiman arróder.
"Son estacats au ratalièr,
"Tots preu muset, nat per la coda."

Bohart qu'es mort... Vos, qu'ètz vitèc
Dab l'amna au còs plan cavilhada ;
Se n'atz de bon, lèisha o bistèc
Escarratz tot shens sorcilhada.
-------
Ve'n vatz, m'an dit, a l'Espitau,
De l'aumonièr préner la pelha...
Jo, qu'èi finit au vòs portau
Mot agradiu de m'anar cuélher.

Qu'es lonh, lo temps, on vecariòt
Hesí camin tà Sent-Estiene (2).
Dempuish, qu'èi tirat lo carriòt
E pas shens mau, ve'n pòt soviéner.

A soassanta ans, qu'èi l'òs croishit
Mes, de l'amic pèth tostemps nava...
Jamei lo còr n'èi descloishit
Deus sovenirs deus bòrds deu Gave.(3)

Dab vòstes vielhs, dab vòs malauts,
Doman, veiratz mantr'ua misèra ;
Deishatz sus plagas e sus blaus
Tombar pieitat, man arrasèra.

Entà suus òs, s'ètz hredolic
Qu'atz lo camalh de titulari.
E pósquitz, vos, shens virolic,
Portà'u, hardit, au centenari !

(1) Notre professeur de morale.
(2) Sa paroisse, St-Etienne d'Orthe.
(3) Allusion a mon vicariat de Peyrehorade.

A l'abè Luquet, vecari de Haget,
nomat curè de Toloseta e de Hauriet, vesin permèr de Sent-Aubin. 24-2-47

Te'n vas, amic, suu carriolòt
Montar larèr, montar taulòt
Dab lo crostic dens la museta.
Segur, qu'auràs lo còr petit
Quan de Haget sautis deu nid...
Mes, qu'ès curè de Toloseta !

Dab ton brave òmi de doyen,
Quate ans, qu'as trobat lo moyen
Au bròs junhut, de har riseta.
Suus bòrds deu Gabàs clarolet
Poiràs shiular ; seràs solet...
Mes, qu'ès curè de Toloseta !

Dab la joenessa au còr valent
Tau plan jamei corta de len,
Bròi que hesès la deviseta.
Qu'èi paur, quan donquis virolic
Tristèr ne't gahi chic o mic...
Mes, qu'ès curè de Toloseta !

Per las costetas de Hauriet
Que't carrà lhèu, per caut, per hred,
Sèi pas, chanjar de camiseta.
Com los amics poiràs trobar
Tanben, trebucs dens lo cabà...
Mes, qu'ès curè de Toloseta !

Quan siis preu peís de Mugron
Qu'amasseràs fin caneron
E cuer tenhèr com ceriseta...
Se, per Haget, avès confrairs,
Que troberàs, ací, d'auts hrairs...
Òc ! qu'ès curè de Toloseta !

A l'abè Marsan, curè de Mezòs,
nomat doyen de pèirahorada on m'avè remplaçat com vecari, en 1922.
(24 - 2 - 47)

Abè deu "Naturau" (1), doyen de pèir'horada
Près deu carmalh, jo que m'agrada
Dab tu, com vielh amic, uei, de har parlament.
Bròi, que montas en grada !
Que te'n hèi compliment.

Que tornas au peís on, com jo, joen vecari,
Harneish suu còth, a l'ordinari
Dab lo mèste Dubois possèvam lo carriòt...
De 'queth aniversari
Barram noste libiòt.

Que tornas au peís on la bròja floreta
Flaira tan bon, blanca o moreta ;
On, devath lo cèu blu jamei triste e ventós,
Clara e's lhèva l'aubeta
Sus lo Gave amistós.

Que tornas au peís on la Vierge agradiva
Deu bèc de la còsta verdiva
Pregària potejant, dauneja en Aspremont, (2)
E, de la vila ompriva
Bareja lo demon.

Que tornas au peís on tot un brave monde
Flocat d'aunor, lonh a la ronda,
Maugrè los meishants èrts pòrta enqüèra renom.
On Diu tròbe son conde
On bròi cantan son nom.

Amic, en 'queth peís, urós posquis har tralha,
Au mau balhar torn de sarralha ;
Aus d'Igaas, de Sen Pè (3), plàser shens nat trebuc,
A tota l'auseralha
Long temps dar lo peruc

(1) Sa maison natale,a Montaut.
(2) La colline d'Aspremont, avec,sur son rocher, la statue de N.D. de Lourdes.
(3) Deux des quartiers de Peyrehorade.

A l'abè Poeidebasque, doyen de Polhon,
hèit canonge e nomat curè de Sent-Vincenç de Dacs.

Jo que'vs hèi compliment de la bròja pelissa
De blanca ermina tota lissa,
Qui lo noste Matiu plan luat, l'aut matiau,
Com heré d'ua bonissa
V'a hicat sus l'esquiau.

Lavetz donc, qu'ètz canonge... a, dens la confrairia
Un bèth pilièr de galeria !
Crotz penenta au guivòt e cordon bròi brancat
Doman, shens flateria,
Seratz plan perbocat.

Guerrièr trescat d'aunor, (1) qu'estotz a la batalha
E d'alemands hesotz mortalha.
A l'enemic deu mau qui holeja pertot,
A la soa vailetalha
Que f...atz l'atot !

Atau, per Sent-Vincenç, de bon hroment qui granha
Heratz samialha shens mesclanha.
Darrigant a tot punh arrebuisha e cardon,
Tota faussa plantanha
Passeratz au sedon.

Que dèishatz "Benarruc",(2) mes, que'vs dan la Hont-Cauta ;(3)
Tau mau de còr, l'ua que vau l'auta...(4)
Suu cèu plasent de Dacs, hicatz donc amna e còs
Tot dens la mèma hauta,
E boheta a l'endòst.

Que, suu plec agradiu de la vòsta shamarra
Shens nat esquiç e shens bagarra,
Los parropians dab vos tostem siin complasents...
E fumatz lo cigarre
Long temps a Sent-Vincenç !

(1) Magnifique officier des deux guerres, plusieurs fois décoré.
(2) Fontaine renommée de Pouillon.
(3) La fontaine chaude, a Dax.
(4) Sujet aux maux de coeur.

A l'abè Duris, curè de Senta-Coloma,
entau demandar de viéner predicar la nosta hèsta de l'Adoracion.

A l'ompra deus pitèrs on la Vierge dauneja,
-On, uei, lo Gorce tot maneja,-
Los Sent-Aubins, ací, deu mei vielh au dronlòt,
Tots, que's mòren d'enveja
De't véder a l'escalòt.

Qu'i troberàs d'amics berogina seguissa :
Doyèn, Doazit, dab la pelissa,
E puish, los racalhòts deu peís de Mugron ;
Tots, dab la pèth sanissa
E lo cuèr tenheron.

Eslaishit, tu n'ès pas, maugrè blanca tinhassa,
Qu'ès dret com hica e com un casse.
E ne crei pas que siis enqüèra boha-brac.
Se sarmon ne't tracassa
Tiré'm donc deu destrac !

Au temps de uei... (3 de mars 1947)

Se lo defunt Momiet (1), -Un brave òmi se n'èra !-
Sus Sent-Aubin e's tornèva aporar,
D'ac véder tot de parts que'n cairé nas a tèrra
E que'u veirem plorar...

(1) Moumiet, Darcet, Deyres, les 3 derniers curés de St-Aubin.

Se lo Darcet, un curè bona raça,
Tirèva tralha en passant preu varèit,
Deu son hroment mei ne troberé traça,
E que n'auré lo còr deshèit...

Mèmes, lo Deires se tornèva
Per suus camins deu borg a Pojalèr,
Que'n soi segur, malaut qu'auré lo hève,
E que'n perdré tot lo son bravolèr...
*
Lo temps passat mei n'es de mòda,
Tròban pas mei sonque arganhats...
Com a virat, la vielha arròda !
Los òmis, uei, son desconhats.
*
Deu cròish a penas sòrt bequiada,
La coishardòta, roge aus pòts,
E de "sent bon" tota en·hariada
Se'n va, suu cap dab los trescòts.
*
Entà Haget, los jorns de fèira,
Chaque marcat entà Mugron,
Dab lo galant ne pensa güèire
Qu'a pitsautar com l'auseron.
*
Pelhòta corta a mieja cueisha
Nuda deus jolhs au cavilhar,
S'ac deisherà, lèu, tot paréisher...
Viva progrès ! Que cau brilhar !
*
Lo gojatet sus la cicleta,
Roi virolant com un limac,
Rasèr de vin que hè moleta...
E que se'n torna boha-brac.
*
Dab la gojata, a l'escurada,
Que hè l'amor per suu camin ;
E puish, los dus, a la virada
Que's potiquejan l'èrt coquin.
*
Tau l'un com l'aut, còishe o dronlessa,
Ne vòlen brida o travader ;
Vertut, aunor, flors de noblessa,
Uei, tot qu'es bon tau peisheder.
*
Vòlen estar mossur, madama,
Mes, shens l'arrenta au bossicòt ;
N'empèisha pas !... Que tiran cama ;
N'an pas qu'orgulh dens lo sacòt.
*
Veden pas mei hum de pregària
Au cèu montar dens lo larèr ;
On es lo libi, lo rosari ?
Qu'ac dèishan tot entau curè.
*
Quan es dimenge, adiu, la messa !
N'an pas lo temps de s'apropiar...
Pascas qu'arriba... Adiu, confèssa !
Ne'us cau pas mei, nat, embestiar !

La prauba tèrra qu'es tròp baisha,
Se'n van en vila cercar pan ;
Au jun, los joens hen la grimaisha
E qu'an un peu dehens la man.

Ne cèrcan pas sonque a plan víver ;
Lo gormandèr que hè la lei,
E se, per cas, vueita es la guiva,
E donc, doman, que'n hican mei...

Uei, los espós que hèn la grèva,
Embarrassiu qu'es lo barçòu...
Chacun au son plaser que rèba,
Ne crompan pas ni hrair, ni sòr...

Que hèn moneda au marcat negue,
Mes, nat ne passa per volur ;
Mèmes, suus uelhs se-vs hè la plega
Aunèste qu'es ; vos, un mentur.

Com can e gat, a nhica-nhaca
Que hèn ; paisan, vailet, obrèr ;
E, tot amassa dens la saca
Hican patron dab macorrèr.

En nosta bèra Republica,
Roges ací que son com vin ;
Mes, se n'ètz pas, vos, de la clica
Tots que v'espian de cornaclin.

Entaus ahars, en penderilha
N'am pas qu'un maire, qu'un adjoenh ; (1)
Meriterén lo còp d'estrilha
Mes, tots que's f... deu mau-suenh.

(1) Conseil municipal scindé - 10 réfractaires (socialistes), 2 au pouvoir (communistes).

E tot, atau, que s'esperreca ;
Temps de d'auts còps qu'an enterrat...
Deu plan que baishan tots la cleca ;
Lo pendardèr qu'a tot nharrat...

Mes, quan, un jorn, devath la mata,
E'us ànim cantar "Libera",
Qu'auràn bèth ha lo diable a quate...
Sèi pas com heràn... pr'acerà.
*
*    *
Non, non, praubòts ! Ni vos, Momiet, ni vos, Darcet,
Devàritz pas deu cèu ; mila còps que vau mélher ;
Hatz v'i hòrt a cantar l'antièna e lo verset...
Pr'ací l'èrt qu'es maishant, e que da la grehelha.

Vos, Deires, gran malaut suu pitèr de Mailís
Maugrè tot, síitz urós !... Près de la bona Vierge,
Au mens aquí, lo cèu qu'es lis,
E hèit de clara lutz com l'eslama deu cierge.

Per jo, praube obreròt, preus camps aidat de Diu,
Sagerèi de tirar los bròcs de la pleishaga.
Qui sap ? Lo cèu mei agradiu
Lhèu herà possar flòcs en preu miei de l'iraga.

A Mossur Tastet, de Havars
(86 ans) vielh felibre de l'Escòla Gaston Febus (7 mars 1947)

Lo crin que se ve'n va... Mes, ne mèrcatz pas d'atge
E qu'atz enqüèra au lencoet bon ramatge.
De dret qu'ètz aquilhat, de dret que tíratz pas.
Tots, deu vòste plumatge
Que'vs vantan per Havars.

Agradiu pensionèr de la "Villa Marie",
De fin passat au sedaç de haria,
Dab la Musa jamei n'ètz sortit engorgat ;
cent cantas, que parii,
Dab era qu'atz bargat.

Bèth temps a, lo gascon au plat que torrinéjatz,
E lo calam shens trebucs que manéjatz ;
Que v'e l'an hèit shucar tan lèu deu cròish bequiat,
E, segur, qu'i saunéjatz
Com còishe au "Suscipiat"

Deu peís on lo cèu dens lo Gave e's miralha,
On, preu brostèr, bròi piula l'auseralha
En mèste qu'atz pintrat tablèu d'amistosèr,
E, tot aquò, shens tralha
De nat orgulhosèr.

Que soi hilh de Shalòssa, e qu'aimi la Gasconha,
Glòria me'n hèi, v'ac disi shens vergonha.
Se d'auts deu nos parlar dèishan tanir la flor,
A jo ne m'escarronha
De me'n humar l'eslor.

Cantam donc en gascons nosta lenca mairana,
Au hons deu còr dam-lo pòrta mei grana ;
E quan hècim, mei tard, deus vagants dens lo cèu,
En frac com en sotana
Danceram lo rondèu.

Havars...  (7 de mars 47)

Quan lo bon Diu hesó la tèrra,
Entaus amics que's muishà complasent ;
Mes, dessús un peís quan obrí la tistèra,
Que deishà, punh rasèr, gaujós, càder un present.

Aus gents, que do la parlotèra,
Aus camps, un cèu lis e plasent,
E puish, deus monts sortit en degotèra,
Un bròi Gave corriu, blu tostemps e lusent.

Urós lo qui, dempuish, pòt víver
En tèrra aquí tant agradiva
E deu bonur sencèr tirar hum a tot nas !

Se jo podí har cama lonh de casa,
Au menh larèr deishar morir la brasa,
Víver me n'anerí suu costic de Havars !



Habas

Quand le Seigneur, puissant et sage,
Créa le monde en s'amusant,
Il marqua, paraît-il, a Habas son passage,
En tirant de l'écrin son plus riche présent.

Aux gens, il donna fier langage,
Coeur généreux, minois plaisant ;
Et, bondissant des monts, joyau de son ouvrage,
Pour eux il fit le Gave au flot fertilisant.

Et sous un ciel sans échancrures,
Ouvrant son manteau de parures
Il revêtit les champs d'un tapis de velours.
------------
Si, du malheur j'avais a me défendre,
Je m'en irais, dès demain, sans attendre,
Dans l'Eden de Habas couler mes derniers jours.

Mailís....  (10 de març 1947)

Quan lo bon Diu suu monde deishà càder
Tot çò qu'avè de richèr per lo cèu,
Qu'anà véder benlèu
A l'entorn d'un pitèr tèrra beròi flocada.

"Ací, ce ditz, herà tinèu
"Bèra, agradiva, e de vertuts trescada,
"Ua Vierge au còr de mair, de gràcia perbocada..."
E, sus lo ferneston que tirà lo ridèu...

Dempuish lavetz, tot que clareja
Per dessús la Shalòssa on l'auba s'esbarreja
Suu mante blu deu Paradís.

E la Vierge dauneta en la blanca capèra,
D'amistosèr tots que ns'apèra
Tà humar l'èrt deu cèu suu costet de Mailís.

Au canonge Salette, mèste en pè deu Colètge de Dacs
(16 març 1947)

Que'm hèi croishit; mes, qu'èi l'amna sanissa,
Deus sovenirs enqüèra qu'èi l'eslor
Lo perhum e la flor.
Urós, qui dens lo còr guarda aquera bonissa !

On es lo temps tant aimador
Quan, aberòt, la cama pleguedissa,
Deu noste vielh Colètge anèvi, shens maliça,
Dab amics agradius miralhà'm dens l'Ador ?

Los uns son morts... Vos, que hetz tralha
E, com mèste en permèr d'ua charmanta auseralha,
Hroment en man, qu'ètz au silhon.

Suu cèu plasent de Dacs, bèras son las recòrdas,
E de garbèrs plenhas las bòrdas ;
Diu balhi bon arrós aus camps de "Cendrilhon !"

Temps de d'auts còps (1911 - 13)
(Entà Mossur Salette)


Trenta-quate ans dejà !... Com lo temps e s'eslurra !
Que vàdem vielhs e que pèrdem lo crin ;
N'am pas lo cuer mei tenherin :
M'estoni pas ; qu'es la crisa deu burre !...

"Que'm vatz partir, m'avè dit lo Duluc, (1)
"Dab la saqueta en bandolièra
"Har carar còishes en volièra ;
"Coratge ! A Dacs que'vs deràn lo peluc..."

(1) Lo vecari generau.

E, com aquò, haut pitat sus ua chèra
De mèste-pion, dus ans, hesoi l'emplec ;
E que hicai tot lo mairam au plec
Shens tròp, pr'aquò, copar, vaishèra.

Que compti qu'èram vint a l'entorn deu larèr,
Professurs de tot peu apelhats en curè ;
E deu Berard au Max Rabie (2)
Qu'arrosseguèvam lo carriòt,
Sivant lo temps o la lubia,
Mes, en har len, com lo poriòt.

(2) Lo Berard, professur de 7^e ;Lo Rabie, l'econòme.

*
*   *
Hred com un glaç Lahargó que passèva,(3)
Tant gran senhor qu'arreish ne l'acossèva ;
Ne coneishè ni pair ni mair,
Me deu dever sonque lo nai.(4)

(3) Lo Lahargó, superiur.
(4) Ligatura de hèr.

Que m'auré hèit jo vàder craba
Lo nos Rabie au mus de turc ;
E que partivi shens la trava
Quan lo vedí préner lo burc.

Conselhs d'amic jo que cerquèvi
En çò deu Boin, un brave omiòt ; (5)
E puish après, que'u carraquèvi
"Mea culpa" shens lo libiòt.

(5) Lo Boin, professur de filosofia.

Entau Tonnenx (6) jamei lo temps n'èra au variable,
Tostemps hesè chimbard nueit e jorn dab lo diable.
Atau disè :"Satan, vè te'n !
"Deu ton arpàs jo ne voi l'enguisèra.
"E vos, mon Diu, de la misèra
"Tiratz un penitent !"

(6) Tonnenx, professur de matematicas.

Hilh de Sostons, "bohart" de bon modèle
Qu'èra mossur Lavièla ;(7)
A la "rheto" qu'ensenhèva las "maths"
Shens esparenh de crits e de plumats
Tots en quirièla.

(7) Lavièla, professur de scienças.

Lo Salette (8) entà nos qu'èra un tipe parfet,
E deus pendards mèste-prefet.
Quan per azard e's gahèva l'estrilha
Qu'avèn lèu hèit de dançar la quadrilha.

(8) Salette, professur de chimia dab fisica.

Un Tartassèr, lo Gabarrar (9)
Sciença entà tots que sabè punherar ;
Mes, quan volè serví'ns ua farça,
N'èra manchòt ni pèc, lo garça !

(9) Gabarrar, que hesè la "permèra".

Mossurejant suu mantolet,
En esclopeta o dab botina,
Lo Guichemerre (10) en dant l'arrisolet
Mèste d'"anglés" tienè cantina.

(10) Qu'ensenhèva l'anglés.

Dab los "segonds" sonant deu tuth,
Sortit tot dret de Labatut
Qu'avèm l'amic Lalana,(11)
E que n'anèva en sentilhon
Portant la capa deu "Silhon",
Dimenge com setmana.

(11) Que hesè "segonda" e espanhòu.

Nos auts, los joens, suu cadeiròt
Lo ser, tringlèvam au veiròt ;
E, tots amassas d'ordinari
Hèita la crotz a la pregària,
Dab lo Dicharri (12), lo "Lulú"
E lo Lamarca -sacreblu !-
Pastís lequèvam de l'armari.

(12) Professur de 3^e Lo "Lulú", lo Lesgorgas que hesè la 6^e. Lo Lamarca, pion en çò deus grans.

Un brave gus, lo Lespiauc, de Haget, (13)
Coïva dab suenh l'"alemand" au cauget.
Tot lis de cap com ua arraba
Jamei n'èra empriglat.
Mes, com lo pan cueit de bon blat
D'amistosèr hesè pèth nava.

(13) Que hesè l'aleman.

Dab arreish emparlit, lo Labrossa (14) au brancard
Hesè la mona au "Bonicart" (15)
E lo Berard, dab lo Casòta (16),
L'un agaçat, e l'aut moscard,
Au mème bugadèr ne metèn camisòta.

(14) Que hesè lo latin en 5^e.
(15) professur de 4^e.
(16) Que hesè lo francés en 5^e, com lo Berard, qu'èra un ancièn "frère" qui hesè l'escòla.

*
Jo, pr'un matin, lonh deu patron
E hart de guardar la poralha,
Hesoi com l'auseron :
Que sautai la murralha
E, guilheret, passapòrt a la man,
Que me n'anai har punterada
E medoth de bon pan
Minjar per Pèir'horada...

Transcription de la lettre de M. le chanoine Salette, supérieur du collège N. D. du Sacré-Coeur à Dax.

Notre-Dame du Sacré-Coeur, Dax(Landes)
22 mars 1947
                Cher Monsieur le Curé,
        J'ai bien reçu votre lettre, et les jolis vers qui l'accompagnaient. Le sens de quelques rares mots m'a échappé. Mais, j'ai à peu près tout compris, tout analysé. C'est, d'ailleurs, le dialecte de Doazit, donc de St-Sever, qui m'est assez familier. Votre prosodie reste classique, ce qui n'est pas pour me déplaire. De gracieuses images, toutes tirées de la nature, un vocabulaire savoureux, pittoresque, des rimes riches et de la sensibilité à fleur de vers, c'est tout ce qu'il faut pour faire un poète. Continuez, il en vaut la, peine ! Votre vers ne sent pas le travail, et semble couler de source. Un art très naturel, si l'on peut associer les deux mots, ce qui ajoute au charme du lecteur.
        Je vous remercie, cher Monsieur le Curé, d'avoir pensé a nous. Et je vous prie de croire a mes dévoués et fidèles sentiments en N.S.
                                    J. Salette Supérieur.

En passant en çò deus morts (mai 1947)

Lo temps ingrat que huit, que passa ;
Uei, qu'èm ací, doman n'i som.
Au clòt benlèu noste carcassa
Carrà, que donqui lo rebomb.

A çò que sèrv de tant paréisher,
De tant voler víver e brilhar ?
La mort ne pèrd pas temps a téisher
Lo linçòu hèit tà ns'abilhar.

Lo temps que cor... tot que ns'envita
A mercà'ns plaça dens lo cèu,
A plan passar la nosta vita
Se vòlem chança tard o lèu.

Ací, n'es pas sonque misèra,
Ne védem mei pertot que mau ;
Los òmis n'an que gelosèra
Ne cèrcan pas qu'a's har domau.

Urós, lo qui, l'amna sanissa,
Pensa a s'espiar mei haut qu'aquò,
E qui a sabut, com ua bonissa
Hicà's tostemps Diu dens lo còr.

Un clinhat en arrèr, après soassanta ans.
(3 d'aost 1947)

Tau quinzenat d'aost que hèi los soassanta ans.
L'arròda qu'a virat, cussoats son los estants.
Que vadi cap-pelat, eslaishit e patraque,
E tot qu'es de cuu'n haut benlèu dens la barraca.
N'aurí jamei credut qu'un praubilhàs com jo
Au vielhumi qu'auré tant amassat d'aujor.
Qu'èi portant avut mau mantun còp en corpièra,
Destrac e rumatís, estornega e varièra.
A tot crotza-camin qu'èi trobat l'enterbuc,
E hòrt chic deu bonur qu'èi shucat lo peruc.
Que soi tostemps vitèc, quan moren joens a noste,
E qu'arreish au larèr n'i copa mei la crosta.
Que'n vau patin-patan capvath lo costicòt,
Carrejant sus l'esquiau misèras au sacòt.
Mes, ne voi pas planhé'm, pr'amor, plan cavilhada
Que'm senti l'amna au còs quan hèi la boquilhada.
Maugrè los meishants èrts, que damori luron,
Qu'èi la cara lusenta e lis, lo caneron.
Diu que n'arremercii, e que'u dic chaque aubeta :
"Senhor, soi pas pressat de har la culheveta !"
*
Quan, un chic boha-brac e m'espii en arrèr,
Que sòrti d'unh'aut monde, e ne vei que coarrèr.
Arreish, uei, deu mau-har n'a la mendre vergonha ;
La vertut dens lo còr que floisha e que's desconha.
E que disen atau :"Se tornèvan, los vielhs !..."
Non !... Deisham-los on son, e que barrin los uelhs.

Los còishes, d'autís còps, qu'avèn plec e tiénuda ;
Jamei n'aurén largat paraula mau vienuda,
Sinon, tot deçoment, per devath lo panèth,
Lo papà qu'auré, lhèu, sortit lo martinet.

Uei, qu'entenen "paters", salopèr, trufandisa,
E los parents feblards que s'ac dèishen tot díser.
Ah! ne v'avísitz pas de cridar lo coishòt !
N'a pas que qualitats au cim deu plumaishòt.
Pregar ? Sap pas çò qu'es ; mes, totun, que s'ac vira,
E que sap mei qu'un gran, pertot çò que's devira.
*
Deu menh temps, la joenessa arrimada au dever
Que volè de l'aunor tot apréner e saber.
Qu'aimèva a s'amusar, paréisher, e har riseta,
Mes, shens nat mot pudent que tienè deviseta.

Finida la sortida, e lèu dat l'Angelús,
A casa que tornèva abans crit deu gahús.
Portèva, la gojata, ua pelhina modèsta,
Lo garçon n'èra nud, que's passèva la vèsta.
La mòda n'èra pas d'aver los pòts pintrats
Ni los peus hielassuts de ribans cabestrats.
A la hèsta, au marcat, ni còishe ni gojata
Ne hesèn deus flambards en treinant la sabata.
Se coentas n'avèn pas, qu'èran capvath lo camp,
O per la prada verda a guardar lo mairam.

N'aurén pas mème vist ni coishard ni donzèla,
Sus cicleta chacun, tirar cama en cordèla.
Au licòth, pair e mair que'us aurén maserats
O dat sus lo cabelh se n'èran canerats.
E quan, dimenge après, lo curè pentaishèva,
Qu'i prenèn la pilula ; ò, mes, nat ne bronchèva...

Uei, n'an pas qu'a's carar... Los joens, descruspilhats,
Que passen, lo cap haut, insolents, arquilhats.
Que'n saben mei que vos..."Entà qué donc, la vita ?
"Au bonur, aus plasers, tot ací que ns'envita.
"Anam, anam tostemps, e que veiram après ;
"Quan calhi destalar, seram pro viste prèsts !"

Au temps deu menh joenèr, qu'anèvan a la messa,
E tots, au portalet, que hesèn a la prèssa.
La dauna deu castèth, lo petit metagèr,
D'aqueth èrt pietadós qui n'èra mensongèr,
De cap entau bon Diu que tirèvan pregària
E, shens paur, responèn a tot gron deu rosari.
La blosa long penenta e los esclòps herrats,
Lo capuishon suus uelhs, los peus aburguerats,
Òmis, hemnas, gaujós, dimenge a l'òra dita
Trempèvan lo pogar dens l'aiga benedita.
Joenessa cantadora e charmants innocents
Que mesclèvan la vutz au perhum de l'encens.

La glèisa, uei lo jorn, qu'es de rèsta tròp grana ;
Mei n'i hèn aus possats, dimenge o sus setmana.
Au bòi de la confèssa, au prèga-Diu vernit,
L'aranha qu'a lo temps de tresca lo son nid.
E quan tà Pascas har, tringlereja la clòcha,
Tot que huit eishentat, lo pairin com lo còishe.
Los uns pr'amor deus auts, darrèr lo ferneston
Mei ne van au curè portar lo paqueton.
*
Que vedèn, deu menh temps, -richèr de la familha-
Anjolets berogins jumpà's en penderilha.
Qu'entenèn deus batiòus l'aubada renguejar
E lo larèr, pertot, qu'anèva en florejar.
Com un cadò deu cèu qu'atendèn lo mainatge,
Que'u hiquèvan, petit, au plec shens badinatge,
E deu morle, mei tard, que'n sortiva un valent,
Un cretièn plan broncut e jamei cort de len.

Los espós, de ninins mei ne hèn la jumpèra,
E devant lo barçòu que fronçan la perpèra.
Lo barçòu ?.. Caram-nse !... Qu'es tot, sonque agradiu
E ne'u plenhan pas mei com vorré lo Bon Diu.

On son deus bròis mainats, lo lheit de mosselina,
La coheta a ribans, la blanca capelina ?
On son ?... Ne cèrquitz pas... uei, ne cau que plaser,
Sortidas, libertat, qui shucan a laser,
La madama ne vòu qu'arridèra e largança,
Lo cinemà, lo tiatre, un virolet de dança.
Pensatz ! N'a pas lo temps de dar lo biberon
Ni d'ajacar lo nèn au petit capceron.
Que legerà romans, libiòts e paperalha,
Mélher que de's sosméter a har vàder poralha.
La paga deu marit que se l'empleguerà
Entà mila atifalhs, "sent bon"... et caetera.

E, fauta com aquò d'enténer la piulèra,
Lo peís que se'n va, tot jorn, de mortalèra.
La maison que's despita ; e, tot a l'abandon,
Ne horan, en passant, que sendenha e cardon,
De braç, de sang, d'aunor, nosta França apraubida
N'es pas qu'ua tèrra seca, on aurà la hrobida.
Qu'èra reina, d'auts còps... Dempuish, qu'am hèit combat
E que pàgam lo "chic" d'aver tot desplombat.
*
Vint ans a, lo paisan qu'aimèva la soa tèrra,
Que'u dèva lo son còr sancèr, shens gemitèra.
Aquí, qu'èra vadut; aquí, volè morir,
Sonque disé'n deu mau l'auré hèit perborir.

Que partiva pèi-nud, los braç hòra camisa,
Har lo soc, esbroishar, per caut o devath bisa.
Abans l'auba lhevat, los pedits a l'arrós,
Dab Martin e dab Joan, los dus bueus bavirós,
En siuletant un èrt bon trabalh que tirèva
E lo ser, content d'eth, au jaç que s'aporèva.
Au mestí, l'endoman, eth que tornèva aviar,
Es·huelhar, cura corts, copar toja o treitiar.
Que minjèva suu punh a n'impòrta quenha òra
Lo bon pan de hroment cueit a casa, lahòra.
Que sabè, sonque au tòc, quan se copa lo henh,
Quan se lhèva la lua o quan passa preu plenh.
-"Herà bèth, ce disè... Doman tornerà plàver...
"Aqueste an, Diu mercí, qu'es sarcida la hava...
"Los arresims dorius pisheràn de bon vin...
"Lo milhòc au silhon que serà tenherin...
"Qu'èi lo pòrc veneder, lo vetèth a l'estaca...
"Sòus que vau remudar dab la lèit de la vaca..."

E lo paisan, atau, tots que'u hesèn urós,
Quan, vienut sèi pas d'on, un trum passà sombrós.
La tèrra deus ancièns que'u pareishó tròp baisha,
E que partí, pr'un jorn, lo paquet devath l'aisha.
Que partí tà la vila on lo cèu aimador
D'aisença e de bonur devè 'star portador.
E vueitas d'ara enlà, preus borgs e las campanhas,
Ralas de mei en mei que possàn les plantanhas.
Mes, lo gojat tanben, tot ser preu cinemà
Preu bistròt, preu dancing, podè jogar, fumar...
-"Coratge, los de casa, e tiratz la guinhòrra !
"Viva la libertat, e viva la vitòrra !"
*
E lo vielh metagèr, pleguedís e polit,
Dab lo mèste jamei ne hesè l'esmalit.
Que partiva ataulà's dab eth quan estrenèva,
E lo hum deu fornèu briga au nas ne'u genèva.
-"Ent'on vas, hòu, Jantet ?"  -"Vau portar lo jambon,
"Los poths e los capons... Adiu, tu !" Tant de bon,
Quan la dauna mandèva un service, ua corvada,
Un siulet, qu'èra pro ; lèbe qu'èra lhevada.
E, los tots que vivèn com hèn enter amics,
Lonh de la facheria e lonh deus espernics.

Dempuish, per lo peís un vent de politica
Qu'ac a tot emposoat en chanjant la tactica.
Ne veden mei que bruts, batalhas e patacs,
Montats son los esp'rits, bilós los estomacs.
Qu'an hèit viéner oraturs, pantènhs de colhonada
Tà cauhar los cervèths e prestir la hornada.
Qu'an dit aus macha-tèrra :"A nos, lo pastisson !
"Deus mèstes galapiants finida, la cançon !
"Qu'atz pro plegat l'echina; adara qu'ètz a vòste,
"E de 'queths bròis charmants hatz halha e bona ròsta !"

E qu'estó la chamalha a tot vira-codet,
Shens mei poder hicar ni calme ni bridet.
Dens la mèma familha, entre pair e dronlessa,
Entre mair e gojat qu'i perdón la cabessa...
Podèn pas com aquò sonque enterrar la patz ;
Mes, tots los jacolets qu'estón los atrapats.
--------------
T'au quinzenat d'aost qu'aurèi la soassantena...
Après tant de trafics ací qu'èi hèit enténer
La canta de dus èrts deus temps on èi viscut
Que'm fichi de saber se'n demandan l'escut.

En véder, còr petit, t'on se vira lo monde,
Quan legi çò que's passa a detz lègas de ronda,
Que'n soi tot esmudit... Tot que se'n va de parts,
E los òmis ne son que de tristes monards.

Ne sèi capvath ací quan de temps èi a víver ;
Mes, de dolents sanglòts qu'èi sadora la guiva...
Que pòt lo cèu lustrós enqüèra tot sauvar,
E lo monde enhuecat empeishar de flambar.

Dens lo menh nid cloquèr, dens lo vielh presbitèri,
Au vesiatge deus morts rengats au cemitèri,
Que prègui lo Senhor d'arrevità's pertot
E de tornar, se'u platz, téner lo rapatot.

Trenta-sheis ans benlèu, per ploja e per ventadas
Qu'èi prechat lo son nom a granas alentadas.
Tant pis entau qui guarda au còr lo canalhèr
E qui ne vòu deishar la pèth deu pegolhèr.

Per jo, saubà'm que voi ua amna tostemps joena,
Rapelà'm lo passat shens oblidar l'aviéner.
E puishqu'entau hossar que'm carrà partir lèu
Bon bilhet que voi préner entà'm ganhar lo cèu.

Lo corpion

-"A noste, ne hèn que chapar ;
"Grans e petits qu'an bona hèrra"
Atau parlèva en galopar,
Un gojatet, cara tenhèra.
"Quan descarcassan un polet,
"Lo pair que's minja las dus alas,
"La mair, las cueishas, lo molet ;
"E tot qu'i passa : e òs, e balas !"

-"E tu, praubàs, qu'as com racion ?"
-"Jo ?... Tè, que'm freti lo corpion !"

Lo citron

De set, la ganurra escanada,
Seduts en taula dus mossurs,
Los peus en tresca e bròi cossuts,
Prenen gorrup de limonada.

Mei ne'us damora qu'un citron,
Eishuc, la pèth tota estarida,
Quan, per costat, en se n'arríder
Unh'aut mossur hè deu luron.

-"Hatz-me'u passar, ce ditz, de tira...
"E que vatz véder çò que'n sòrt..."
Qu'estrenh... e jus que'n cola hòrt.
-"Mes, qu'ètz sorcièr ?.. Vam ! Qu'es devira ?"

-"Non ; mes de sòus soi amatur
"Ne soi pas sonque perceptur !"

In Memoriam (1897 - 1947) 18 d'aost.
A l'aumonièr-canonge Dumas, qui, shèis ans de tira,
e'm balhà la bequiada. (Aire 1905 - Pojana 1906-11)

L'ausèth blu que-m a dit -"L'aut jornàs, a Pojana,
"Curès de tota granha, en autos, en becana,
"Son vienuts hestejar shens passar preu brumàs.
"E dens lo vielh castèth de patz e de pregària
"On, un temps, s'aporà noste Gran Seminari
"Qu'aplaudín lo Dumas..."

Mèste menh de d'auts còps, que'vs hèi la reverença,
A vos dont lo capuish n'es blanc... qu'en aparença.
A long punt qu'aurí gai de'vs cóser un compliment.
Lavetz, com deu gascon vos atz popat leitina,
Que'n vam díser dus mots sivant la mia rotina...
Hai, tu, lo boniment !

Cinqanta ans a de 'quò... Dens nosta vila d'Aire
Un "Haget" pietadós, au trabalh gran cordaire,
Disè preu permèr còp la misseta au bon Diu.
L'arròda qu'a virat... e l'abè, rica-raca,
Beròi qu'a caminat... Qu'es tostemps a l'estaca
E tostemps agradiu.
*
Se'n va, d'abòrd, en catedrala
Dab fin camalh per dessús l'ala
Com vecari de Dacs manejar lo carriòt.
E puish, un jorn, entà Buglòsa,
Tà predicar sarmon e glòsa
Que part en pitsautant, hardit com lo poriòt.

Qu'arriba en Aire, professur ;
-"En lui, vos aurez l'homme sûr",
Ce'ns disó lo Dasquet quan deishà la manicla,(1)
Vertat qu'estó... Tà'u desvertir,
Que l'atalàn a tot mestí,(2)
E jamei n'entenom molenda o pet de pricle.

(1) Le manche. Il remplaça le vieux chanoine titulaire, sur la chaire d'Histoire.
(2) Il professa successivement tous les cours du Grand-Séminaire.

-"Bien !" (3) ce hasè, shens pensar mau.
Mes, quan anèvam au domau,
Lo Lafarga (4), au darrèr, que prenè l'agulhada.
-"Messieurs, la RRègle !.."- e lo tropèth
Tornèva cauçar l'esclopet,
De paur per suu corpion d'arparar l'estrilhada.

(3) C'était son expression.
(4) Le supérieur,vicaire-général.

Au seminari, tà benlèu,
Que passa mèste de tinèu (5)
Deu Gieure e Baudéan que tira la gran' tralha.(6)
Amor de Diu, sens deu dever,
Trabalh, aunor, vertut tanben,
Tot, que clavèra au còr de la soa auseralha

(5) Passé supérieur, au départ de M.Lafargue, pour Dax.
(6) Anciens supérieurs dont l'un, M.Gieure, devenu évêque de Bayonne.

De surs, un jorn, au gran complet (7)
Qu'arriba eishami suu castèth,
E que'u dan d'aumonièr la pelissa plasenta.
Aquí, com l'auseron au nid,
Que cansoneja, rajoenit,
En servint a tot plat paraula plan-hasenta.

(7) Les Bénédictines.

Trenta sheis ans !... Per l'avesque sacrat,
Jo, prêtre nau, que'vs dèvi la potica,
E, pè leugèr, sautèvi lo varat
Entau bon Diu, shens crénher la shatica.

Qu'èi rencontrat, dempuish, ment enterbuc,
E ne m'an pas tot jorn dat pan de noça...
Enlòc, deu plan ne tròban mei peluc,
Deu mau pertot la sendenha que possa.

E qu'entenen, après : -"Se tornèvan, los vielhs !"
Non ! Deisham-los on son, e que barrin los uelhs !
---------

Entà nos auts, ancièn e brave mèste,
Per hred, per caut, vos n'atz chanjat de vèsta :
Que v'atz ganhat los esp'rits e los còs.
En atendent que's lhèvi l'auba grisa,
Deu "Pax tecum" jo que'vs voi dar la bisa,
Dab lo sohèt : "Ad felices annos !"

Poyanne, le 29 août 1947

                      Mon cher Monsieur le Curé,
        Vous étiez a Maylis, le jeudi 21 août. J'y étais aussi. Mais vos n'êtes pas resté a dîner. Vous êtes sans doute reparti après la messe. Il s'est fait ainsi que je n'aie pu vous saluer et vous remercier. Vous méritiez certes ce remerciement. L'avant-veille, dans la petite réunion que j'avais à Poyanne, M. le doyen de Mugron avait lu, en guise de toast, la charmante pièce de vers, que vous aviez composée. Le compliment fut goûté par tous, particulièrement par celui, à qui il s'adressait. Il était digne d'une plus large audience. Vous pouvez signer hardiment "de l'escòla Gaston Febus". Elle s'est honorée en vous recueillant. Votre langue gasconne est riche et savoureuse. Le château, où "s'aporà" le séminaire ; a plaisir a faire le complément, "a long punt... cóser lo complement"; cet élève "au trabalh gran cordaire ; cet ouvrier "tostemps a l'estaca", "que l'atalam a tot mestí" ; ce petit troupeau qui rentre dans son chemin "torna cauçar l'esclopet", de peur, sous la menace de "l'agulhada" de recevoir "l'estrilhada"; cet emploi "mèste de tinèu" où le nouveau titulaire trouve telle "gran' tralha" qu'il n'a qu'a suivre pour bien former la "soa auseralha"; et cet essaim "qu'arriba eishami suu castèth" ; et ces années de ministère, les vôtres, où l'on a rencontré "ment enterbuc", où l'on n'a pas eu "tot jorn pan de noça"; tout cela est du gascon très heureux, sans compter que l'inspiration est très haute, et les sentiments exprimés propres à toucher le cœur.
        Encore une fois, merci. J'ouvre mes bras "au pax tecum", qui est dans votre langage poétique, "la bisa, en atendent que's lhevi l'auba grisa".
        Je suis bien cordialement a vous en N.S.
                                Dumas

Lo Hartanèr punit.
Istoèra vertadèra de l'an escorrediu 1945 - 1947.

Lo personatge

Un jorn, pr'aquí, ce ditz l'istoèra,
Vivè solet un charpantièr ;
E quan avièva lo chantièr
Atau hesè lo chapatoèra (1) :

-"Maire que soi, e, sus l'esquiau
"Que pòrti cinta coloriada,
"E mèmes, là, que l'èi batiada
"Shens la portar dens l'aiga deu glesiau.
"Suu ventorron bròi que'm tenelha...
"Maire que soi shens saber com.
"Doman, pertot qu'aurèi renom
"Atau d'aver chanjat de pelha !"

Devant glèisa, un dimenge, aporat suu perron
Lo plec a la camisa e lo cuer tenheron,
L'arrisolet aus pòts, lo noste"abalemus" (2)
Sus un ton d'amperur que cantà. l'oremus :(3)
"Ací que soi, messiurs e damas,
"E plan pitat sus las duas camas.
"Adara, au mens, qu'èi l'èrt d'estar quauqu'un.
"Que'm pòdetz har lo pam, mossurs de l'auta clica !
"Maires com jo, vorrén estar mantun !
"Disetz a tot lairet : "Viva la Republica !
"Viva, tanben, la libertat !
"Pas mei per glèisa que per fèira
"De har poishiu jo n'aimi güèire.
"Mes, tau "partit" jo qu'èi lutat,
"Arreish ne pòt getà'm la pèira.
"Que soi, messiurs, l'òmi de patz,
"Véder ne voi blaus ni combats.
"Qu'èi pro, v'ac disi, d'estar maire,
"Mes que herèi deu bon bramaire.
"Vienetz shens paur, de jorn de nueit,
"Grana qu'auratz la pòrta a noste ;
"Qu'i coperam se cau la crosta ;
"Vienetz, vienetz ! Soi pas descueit !(4)
"Un mot enqüèra que'vs voi díser :
"Petits e grans, escotatz-me !
"N'es pas un conde, ua vantardisa :
"De tot chanjar qu'èi lo poder.
"Poder tanben de har miracle,
"E de parlar com un oracle.
"E puishque maire m'an nomat
"Ne herèi pas de l'escamat.
"Là, qu'èi finit... Viva la tolerença !
"Que'vs hèi a tots salut e reverença !"

"Bravo ! bravo !" ce disón austanlèu ;
E, tots, coda-li-coda, au tròt entà l'auberja
Qu'anàn de picapoth lampar veire sus veire,
Tan plan qu'arreish n'i vedó clar, benlèu.

"Qu'a plan parlat, aqueth gran hilh de... cloca,
"E qu'a sabut com l'ase quan se boca
"Har pets en l'èrt per dessús la vertat...
"Viva lo maire brevetat !..."

(1) le bavardage.
(2) goinfre.
(3) maire usurpateur, avant la libération du territoire, en 1945.
(4) dépourvu d'aliments

*
En se'n tornant tà casa, en pojant per la còsta
Dab un ecò lo noste eslat
Enqüèra tot esbahurlat (5)
Que s'amusà, pareish, a har lo "paternòste : "
-"Ací, lo maire en tot respèct...
-Pèc !-
-"Jamei pendard ni batalaire...
-Laira !-
-"Que vorrén díser que soi hòu...
-Òc !-
-"Portant, ne sòrti pas de tuta...
-Tuta !-
-"Que soi en tot l'òmi d'aunor...
-Non !-
-"N'èi pas que har de recompensa...
-Pensa !-
-"Vatz véder... Tot que va chanjar...
-Ja !-
-"E que soi maire uncò perpète...
-Peta !...

E lo noste asolòt
D'orgulh plenha la guiva,
Qu'espià suu caminòt
Se la glòria seguiva.
*

(5) fatigué de crier.

La hèsta de mai (6)

(6) 8 mai 1945, La libération.

Un ueit de mai
Tot, dens lo cèu qu'èra a l'arrai
E hèsta annau dessús la França.
Los bòches, los carcans,
Hesèn "kaputt" après cinc ans :
Arren ne pudiva a la rança.

Lo capitène charpantièr
Seguit de près per lo quartièr
Dab los drapèus e la banièra,
Per suu camin halant de dret
Cana a la man e mina fièra
Passèva guilheret.

Com qui poja au galòp tà préner ua citadèla,
Òmis, hemnas, coishòts, marchèvan en cordèla...

Sortint de casa, lo curè
Au mairiquet la cleca arnelha,
Dab un petit èrt de tendrèr
Atau partí díser a l'aurelha :

-"Mossur, se'vs platz, un petit mot !
"Jo que vorrí, shens arrenod,
"A l'òra on lo prussièn va pèisher,
"Serví'vs a tots un hum de prêche.
"Se n'ètz d'avís, au monument
"Herèi tot viste parlament !..."

Lavetz, lo maire shens riseta,
Que'u ditz :"Dus, abans vos, heràn la deviseta ;
"Mes, que poiratz, après, sortir lo boniment.
"E que comptam, en per, qu'a la finala,
"N'auratz pas paur de har bornir dab nos,
"Shens que, pr'aquò, dévitz plegar genós,
"Chant e refrènh de l'Enternacionala !..."

-"De l'Enter... qué ?... ditz lo curè...
"Ne vorretz pas, totun, au vòs darrèr,
"Qu'aus morts, -los praubes d'eths !- qu'anassi har mascanha
"E hicar diable e Diu dens la mème mesclanha ?..."

-"Mes, mossur, vòste Diu
"N'es pas tant defecile,
"E lo Sent-Evangile
"Que'ns ditz qu'aima parelh "socialò" com judiu..."
-"Mossur, qu'a dit tanben :"Lonh de vos la chicana,
"Aimatz-ve, siitz units com hrairs, shens vireplec...
"Mes, là... Discutim pas !.. Deu temps datz-me l'emplec,
"E, se gai e'vs deut har, qu'aneram pòrta grana
"Tots adarron, en glèisa, ardossà'ns a l'aplec.(7) "

(7) se mettre à l'abri. "aplec", l'auvent.

-"A la glèisa, qu'atz dit ?.. Nani !... N'es pas la pena ;
"Jo dab vòste bon Diu n'èi pas temps a revéner..."
-"Pro ! pro !" ce hesó l'aut... e finim la chamalha !..."
E lo curè, bernic, en reculant d'un pas
Que's minjà lo venim, en díser :"Salopàs !"
"Açò que put a la canalha !"

Lo discors.

Tà benlèu, suu pitèr, com un escolieròt
Lo maire que's tirà deu sac un paperòt :
-"Messiurs, ce ditz, jo que'm devi, com maire,
"Uèi devant vos de har lo sermonaire.
"Lo bòche aqueste còp que f...ut, acorat,(8)
"Que l'am avut la pèth e que l'am maserat.(9)
"Mes, qu'ac dévem sustot a la nòbla Russia,
"Au puble amic e pietador
"Qui deut, sivant la profecia,
"Deu monde estar lo sauvador !
"Pòden har deus flambards, los bròis capitalistas,
"Eths qui an samiat pertot e la roina e la mort !
"Que'us ac dísem ací : Nosatis, socialistas,
"Mei ne vòlem estar gibièr de bassa-cort..."

(8) ne peut pas avancer.
(9) muselé.

Açò dit, lo mairàs, seriós, que s'arrevira :
-"A tu, garçon", ce ditz atau...
E, d'un còp de mochoèr passat sus la bavira,
Un hasalhòt que vien, de tira,
Léger, pompós, un escritau :
-"Cantam, messiurs, nosta victòria !
"Finits que son los nos malurs !
"Qu'aurem donc hèit nosauts, shens l'U.R.S.S.?
"Jamei ne'n diram pro la glòria !
"Que torni presonèr ; soi estat bon sordat ;
"Qu'espudeishi com vos la salòpa de guèrra.
"Síim de bons "socialòs", e, d'un pas decidat
"Crebam la pança a la macoèrra !"

Lo maire entau curè que hesó córrer l'uelh :
-"A vos !" ce ditz d'ua vutz qui nhaca ;
E, shens har nat semblanç, mes, lornhant entau vielh,
D'un èrt aisit, lo plup arnelh,
Lo curè deçoment que s'avança a l'estaca :

-"Vent de glòria sus nos dens lo cèu qu'a bohat,
"E l'alemand suus pòts uei qu'a près lo cohat ;
"L'auba, doman, serà shens taca.
"Messiurs, ací, que som gaujós
"De tornar víver, en 'questa hèsta...
"A l'enemic insolent, arraujós,
"Dab lo de Gaulle, un famús coratjós,
"Uei qu'am virat de parts la culòta e la vèsta.
"Pensam a har d'abòrd memòria deus sordats
"Dont la sang e la mort an hèit lhevar la patz...."

-"Deu silence, messiurs, que mandi la minuta,"
Ce crida lèu lo charpantièr...
E lo praube curè, nas long, entà la tuta
Per devant tots que pren lo vièr.
-"A vos, coishòts, cantatz la "Marselhesa !"
Ce torna díser dab eslam ;
"E puish, que'vs herèi lo reclam
"Qui v'èi reservat com suspresa !..."

Entà casa, dejà, lo praube curelòt
S'èra esclipsat per l'escalòt.

-"Totun, mau qu'avetz hèit, ce corrón díser au maire,
"D'aver de l'òmi negue esbrecat lo discors !..."
-"N'es pas qu'un fotriquet", responó l'escobaire.
"Len de curè n'a pas nat cors !

La Rencontra

Un mijorn on, preus èrts, ringuèva la shigalha
Lo curè, passejant pr'un camin de brocalha,
Breviari devath braç
Que part entau mairàs ;
Aqueste que finiva un bocin de chicalha.
-"Salut, mossur lo maire !"  -"Adishatz, vos tanben !
"Que vatz tringlar dab jo... Set que dévetz aver..."
"Mercí !. Ne bevi pas... Que vieni, d'ua corruda
"Preus camins proverós e la costeta aspruda,
"Pregà'vs entau menh bòi de har lo vòs dever (1).
-"Quenh bòi ?... Compreni pas...  -"Lo bòi de la mairia..."
-"Qu'i soi, qu'i soi adara... A chacun çò de son,
"E qu'aimi taus ahars que'm parlin shens faiçon :
"Jo ne sèi pas çò qu'es d'estar "pisha-garia !"(2)
-"Aquò qu'es plan !... Mercí, mossur !..."
-"Uei n'èi pas l'èrt d'estar cossut,
"Mes, se quauqu'un a noste arronca,
"Ne soi pas jo... Qu'èi la man lonca...
"Ne m'atz pas vist sovent en glèisa com cliant,
"Ni per Pascas tanpauc un valent parropian ;
"Atau que m'an bastit... Tanben, la vielha ròssa
"De vos n'aurà besonh quan la pòrtin en hòssa,
"Sola, que vòu passar preu camin tot aliant..." (3)

(1) Bois que la commune doit, par contrat de 1886, fournir chaque année au curé.
(2) avare, parcimonieux.
(3) Grand'ouvert.

-"Ò bòh ! Que hètz exprès !... E puish, la vòsta hilha..."
-"La hilha ? Caratz-ve ! Qu'a los ordis en man,
"Sicnats, contra-sicnats, com s'èra entà doman,
"Arren n'i manca ; arren : punt, virgula e cedilha.
"Herà vint ans, au menh larèr
"Jo que perdoi la companhia,
"Mes, qu'anai cuélher lo curè
"A l'abans-truc de l'agonia.
"Dempuish, qu'èi tirat en arrèr.
"N'es pas qu'un pèc, lo qui vòu créder
"Qu'am l'amna, aquí, vitanta au còs.
"Jo, là, mossur, me'n tròbi pas nat tròç
"E qu'aurí gai de me la véder...
"N'ètz pas, vosauts, que de menturs,
"E, dit ací, ne v'aiman güèire !
"N'ètz pas qu'un puble d'emposturs,
"De grans feniants, de fricoturs
"Quan escopéishetz de cadèira..."

-"Mercí deu compliment !. Mes totun, tot açò
"Au clic de la réson ne vau pas mei d'un sòu,
"E, dit per vos, hòrt que m'estona..."

-"V'estónitz pas !... Lonh qu'èi corrut,
"E, deu vielhèr qu'èi tirat frut.
"Lo vòste Diu que'vs hè la mona,
"Dempuish long temps tots que'vs colhona...
"Mei joen, gualhard, lo nos "partit"
-Lo socialisme, atau s'apèra-
"Qu'ac a benlèu tot convertit,
"E tot, a punhs, qu'arrecupèra...
"Shens malici, curè !... Tau huganaut qui soi
"Que'm heratz un "pater"... Serà pas shens besonh..."

E lo curè que gahà la virada
Enterlusit preu maire-charpantièr.
-"Un maire, aquò ?.. Pas mème entà parada !
"Un maire, aquò ?.. Pas fishtre !. Un chipotièr !

L'òmi navèth

Virant la paja, un jorn, lo maire socialista
Aus sons amics muishà lo nas,
E que partí cuelhé's l'arpàs
Per dessús lo cledòt deu pradar comunista.

-"Ah qui-òc ! qu'ac saberam, ce replicà l'adjoenh...
"Qu'a la mosca caguilha, o que cranh lo serenh ?
"Ah ! que vorré, pareish, har dab nos a la hula !.
"E donc, qu'aurà lo plat : que'u coperam la g...ula,
"Mes, que ne's planhi pas se l'arriba mau-suenh !..."

Dens lo Conselh, lavetz, hesón a cotèth-tira,
E darrèr las parets
N'estón pas que lairets
E "paters" empriglats de cap entau Jan-lire.
Pr'un bèth matin, los socialòs
Devant l'urna ataulats que decidàn la grèva.
Lo charpantièr, vanit, mancà gahà'i la crèba ;
Totun, que s'emportà lo tròç.
Lavetz, mestriquejant a la mòda navèra,
Dab un segond tau com eth hartanèr,
Dimenge e setmanèr,
De dictatur en pè que's hica la bavèra.

Poirits d'orgulh, mèste e vailet,
Lo vielh devant, l'aut codisclet,
A cort de len jamei, que cercàn la desbrolha.
E, com de juste, lo "partit"
Dab los bons tròç qu'estó servit ;
Los auts, qu'avón l'arganh (1) e deus òs la despolha.
-"Pòdetz espiar, disè lo gus ;
"Eths, que son dètz, nos que som dus :
"Qu'am getat suus camins l'argent a plenhas juntas,
"Bastit ponts e maisons, plantat piòlas de puntas ;
"Que'n parleràn de nos !... Lonh, lonh, los grata-puç !(2)
"La moleta, pr'aquò, que ns'a près hòrt de grèisha,
"E qu'èi paur que doman ne síim tots dens la dèisha.
"Dempuish un an, benlèu, maçon, obrèr, plastrur,
"Qu'atenden senta-paga en çò deu perceptur...
"Mes, ne m'ahumin pas... Que'us envierí tots pèisher !"

(1) La nargue.
(2) Désoeuvré, fainéant.

Un jorn, deu Mont abans, e com un hèit exprès
Que'us arriba un papèr, per la pòsta, shens frès.
-"Qu'es donc açò ? ce ditz lo maire...
-"Conseil dissous !..." E, tot escumader
Que fila, novelaire,
A l'aut, portar lo borider...

-"Açò, garçon, n'es pas mei pan de noça !..."
-"E donc, qu'i a ?... Que dirén qu'atz la frossa !
"Qu'ètz tot mosquiu... Çò qu'atz ?.  -"Tè, lèit ! E qu'ac sauràs !
"Que ns'an, aqueths bandits, hicats au desbarràs !
"Dab lo prefèt qu'an hèit la plega,
"E nos, praubòt, que hèm lo pet...
"Que dévem préner l'escampet
"E deu gran dòu portar lo negue !"

A tres consuls,los vente-eslats
Neta devón deishar la plaça ;
E que partín com cuu-pelats
Hève (3) arrasèr dehens la biaça.
"Açò n'es pas qu'un trum... Benlèu que torneram,
Disó lo charpantièr... Revencha preneram !"

(3) Le fiel, plein jusqu'au bout.

Un mes après, hesón lo vòte...
Esplumaishat qu'estó lo mèste ancièn,
Tan plan que, capvath la culòta,
Que's trobà tot d'un còp artista musicièn.

E, dens la nueit, per devant la barraca
Lo crêpe au còth que'u hicàn ua monaca ;
"Nos regrets éternels !... Au qui a mancat lo trènh...
Ce disè lo portrèt... "Au revéder, parrènh !.."


N'a pas lo gat tot çò que nhaula,
Ce ditz lo proverbiòt ;
E lo qui tròp e s'esgarraula (4)
N'es pas qu'un triste omiòt.

(4) S'égosiller.

(julhet 1947)

Diu, com es bon ! (5 d'aost 1947)

Diu que ns'a dat amna vitanta
De sa bontat plasent ecò ;
E lo son nom l'amor que'u canta
Quan hè riseta dens lo còr.

Que'ns hè colar sang dens las venhas,
Roi com lo son, tostemps borent ;
E qu'a volut com vin per vrenhas
Que donqui fòrça au mei sofrent.

Que ns'a balhat deu son partèrra
Los flòcs granhós de l'amistat,
Entà que pósquim sus la tèrra
Aulorejar patz e bontat.

Aus malurós l'amna credenta,
Com sus la crotz on se morí,
Que da sa mair, bona, arridenta,
Tà'us consolar shens tròp sofrir.

Au praube còr qui sent la rança
O qui's boquilha preu pecat,
Que vien portar lutz, esperança,
E perdonà'u per suu marcat.

Dab nos que damora en l'Ostia
Entà caçar mort e venim ;
Au qui la minja en valentia
Deu Cèu que promet lo bèth cim.

Jamei, ne poiram dab los Anges
Nos, har bornir l'èrt agradiu,
Jamei pro díser les loanjas
Deu noste Mèste, lo bon Diu.

Batèras (8 d'aost 1947)
Au felibre de Havars, lo P. Tastet, qui a tant aimat e tant beròi cantat la tèrra.


Tot enqüèra que dròm per la bèra campanha ;
Entelada de blu que luseish la montanha
Lo só que se n'arrid.
Dens l'arrós deu matin a Diu com un omatge,
Musiqueta d'amor, qu'enteni lo ramatge
Deu pinçan e deu grith.

Au som deu vielh chuchèr l'angelús que tringleja ;
L'arrongleta gaujosa en cridant que holeja
A virar, lo cervèth.
E, mèste deu porèr lo hasalhòt que canta
Pendent que, vaporós, lo trumòt que s'encanta :
Lo jorn que mèrca bèth.

A halets de motur la batusa que truca,
E, benlèu, lo siulet dens los èrts que horuca ;
Qu'aten, lo batusèr !
Vesins, horca suu còth, braç hòra de camisa,
Tiran cama, acuentats, en tota valentisa
En hant lo devisèr.

Adara, lo hroment de la garba raspuda (1)
Que passa a grans talhucs dens la gauta gripuda (2)
E que se'n torna gron,
Los òmis, proverós, a plenha horquerada,
Duncò boca de nueit shens paur de l'escurada
Que hèn lo burgueron.

Devantau plan tirat, la dauna cosinèra
Qu'a pausat suu taulèr la charra (3) pintonèra
Qui cauha l'apetit.
E, chic a chic aviat, cadun que's descluisheta
Las dents deu maisherar per devant la forcheta
Quan passa lo rostit.

"Qu'am recòrda, ç'a dit lo mèste, entà l'annada
"De bon pan minjeder poiram har la hornada ;
"Plenh que serà lo grèr.
"E, s'am jus d'arresim qui madura au vitami
"De tots los malurós qu'escaneram la hami
"E misèra au larèr..."

Ò, macha-tèrra amic, que balhas la vadença
Au gron enviat deu cèu per la mair Providença
Au praube brama-pan.(4)
Diu que't donqui preu soc, ajuda e bon coratge,
E que't sauvi deu hred, deu sequèr, de l'auratge
Lo hroment de doman.

(1) Rapeuse, apre.
(2) La gueule crochue du battoir.
(3) La grande bouteille, la jarre de "5 pintons".
(4) L'affamé, qui réclame du pain.

A mèste Lamanhèra
Caperan de Sent-Aubin, de la part deu vielh felibre Pierre Tastet de Habas.

                          Amic e hardit caperan de Sent-Aubin
        Que'vs feliciti de luenh en atendent de ve n'arrepicar de près tanlèu qui'vs vedi. De la, vòsta òbra Batèras que la tròbi d'enverga a paréisher sus la tavalha Febusiana e que desiri que los mèstes biarnés v'i hèsquin l'aunor. En la pausa de uei n'èi arrei en vista a poder cóser qui seré de pagèra a v'enviar que'n soi a destacar d'un vielh repertori los Pelapòrcs qui datan de 1924.
        Que'vs sohèiti la chança d'estar, recevut jo ne'n poish arríder briga de dus artiagles "Shalòssa de heurèr 1947 - La Vielha Galupa de julhet 1947 n'an avut nada ...(illisible).
        Au plasé de'ns véder
                Amistats
                                                        P. Tastet

L'esperoquèra (13 d'aost)

Lo milhòc qu'es madur... Per camps e per cantèras
Lo vielh paisan a revèrs-man
Shens renviar carca au l'endoman
Que plenha de cabelhs caujòlas e tistèras.

De peròca e de gron lo tanòc qu'es sarcit :
Qu'a 'vut plojèr, bèra hemada,
Deu só d'estiu bona eslamada ;
Noste òmi qu'es content bròi d'aver reüssit.
*
Qu'es mes mort... Per suus teits que passa hum de bisa ;
Temps qu'es vienut d'esperocar,
E lo paisan que's va cercar
A l'entorn deu vesiat ajuda shens cotisa.

"Qu'i vam !" ç'an dit gaujós òmis, còishes, gojats.
"Qu'i vam !" ç'an dit las gojatinas.
E tots com s'èra entà Matinas,
La tòrra suu camin, que se'n van, eishamiats.

-"Adishatz, Baptiston !.. Bon ser, la Marguerida !"
E que s'assiètan en pielòt,
Puish, flisquetat lo portalòt,
Que perucan trabalh shens oblidar d'arríder.

Un farçur, tà benlèu, sus la lutz qu'a bohat ;
Los joens qu'an eslargit las minas,
Viste que's son dat duas potinas...
Ua potica a l'escur vau mélher qu'un cohat...

Copa-crosta, en dus sauts, qu'a servit la dauneta :
Castanhas e vin nau deu bon ;
E, plan ahrescat lo tuton,
Cadun au dromilhèr que part har plaça neta.
*
Preu silhon dret tirat, geta, amic manobrèr,
Lo ton milhòc en tota aisença ;
E lo bon Diu dab complasença
De qué har mesturon que't plenherà lo grèr.

Lo pela-pòrc (4 d'aost)

La bèstia dens lo sot que drom, espataflada,
Qu'a bèra mustra e cuer carnut.
Dehòra, deu brumèr que senten la cinglada,
E lo geu dab lo vent que caid en pindolada :
Jorn mortalèr uei qu'es vienut.

Lo bochèr, l'èrt seriós, qu'aguda la cotèla,
Qu'a hèit borir lo cauteron ;
E, per devant la mèit los òmis en cordèla
N'atenden pas qu'un mot en bàter la semèla :
-"Alòm ! I som ?.." ditz lo patron.

Deu "nòble" cridassèr qu'an estorbit la vita,
La sang que shiscla a plenh tarrin ;
E pendent qu'au camau tots e'n hèn la desbita,
Au fornèu que s'enten chichar la lèisha-frita
E gorgorejar lo torrin.

Que comença benlèu sus mijorn, la clacalha,
E las hemnòtas a l'arriu
Seguidas preus coishòts e per la poricalha
Que parten dab lo tòs fresquejar la tripalha
E tot esclarir dens lo briu.

De saussissas, doman, ua bèra barrotada
Merquera l'aisa preu solèr ;
E de bons greisherons dab mestura tostada
Que heràn, com d'auts còps, gaujosa fricotada,
Grans e petits sus lo taulèr.
*
Urós, uei lo qui pòt trobar pro de qué víver
Shens se hicar las dents au clau !
Torneram nos jamei conéisher lo plan-víver,
E pan de bon hroment de la plana verdiva
Hicar benlèu per suu caishau ?

Vronhas (27 d'aost)

Aimador, suu brancòt l'auseron que's pindòla ;
La nueit que huit, l'auba qu'a puntejat ;
A l'arrai setemèr la gaspa que s'ardòla ;
De trums, lo cèu qu'es netejat.

Content qu'es, lo paisan : herà barrica plenha ;
Trabalh de l'an ne serà pas perdut,
E que poirà, doman, un còp hèita la vrenha
Remerciar, Diu, s'es plan vadut.
*
Que vei parti gaujós, òmis, coishards e vielhas,
Shens la laganha e lencoet shalivat.
E l'arresim que caid bròi madur dens las selhas,
Los cauterons e lo cubat.

Lo Jan a la Margòt qu'a condat ua bestiessa,
E la Margòt que'u torna un penhicòt.
La mamé que'us a vists : -"Haut ! pas tant de hardiessa,
"Sinon, que'vs passi lo licòth !"

Los carreis que son plenhs, mes la tripa qu'es vueita
De perucar, que dèisha vente flac.
-"Ting, tang !" Mijorn s'enten... La sopa se'n va cueita
Tots, au crostic van dar lo nhac.

La trolhada benlèu qu'a prés nòble tornura,
Deu gron chaupit que tiran lo poson.
-"Famús !.." ditz un pipard... qu'escarpeish la ganurra,
"N'es pas mei doç, lo peluson !.."

Quan en nueit de Nadau hecin còser l'iròla
Au bon broquet vin nau veiram shisclar.
E mantun pintonaire en har la cuviròla,
Nadau passat, canterà clar.

Mes, lo prêtre tanben, dens l'aur deu son calici
Qu'òfre a l'autar chic de vin, pregador.
E Diu, tostemps plasent, qu'oblida la malícia
Deu praube monde pecador.

Paisan, se n'as, deu cèu, ni prigle ni gelada
Seràs richòt, seràs mème opulant.
Urós, lo qui com tu pòt béver la golada
De jus de vit, tot jorn de l'an !

Au, Miquèu Camelat, Secretari de l'Escòla G. Febus
(dab lo poèmi "Batèras", enviat au P. Tastet) (19 d'aost 47)

                        Mèste Secretari,
        Qu'èi longtemps reflechit abans de v'escríver e de v'enviar ua òbra de las mias. Mes, los confrairs landés que'm cèrcan de chicanas pr'amor que hèi deu mort, quan jo deurí parlar. Lavetz, là, que'm deishudi, e que'us voi har mentir. A vos de'm díser se m'i soi escadut.
        Se tròbatz lo menh frutòt plan cavilhat e agradiu, datz-lo plaça aus "Reclams", sinon, alucatz-ne lo huec e ne'n pàrlim pas mei.
        Urós de'm saber d'ara-enlà escolièr dens la familha febusiana, que'vs prègui, mèste Secretari, de har l'amistosèr au menh còp de chapèu.
                                                                R. L.
        Qu'èi lejut, l'auti jorn, dab gran plaser, un artigle de vos, hòrt beròi apuntat sus Lucsei. L'oncle menh qu'i èra damorat curè pendent trenta-sheis ans. E jo, qu'i èri com a noste !
        Peís de la shigalha cantadora, e on lo vent sap tan plan trescar la soa cançon dens lo verd pinhadar ! Vergonhós, lo monde ? Non p'au mens... Mes, aimable au possible, e lo còr sus la man.
        Lucsei... Peís deu Camelat, de 'queth brave òmi de doctur, l'amic deu presbitèri, lo cretièn pas pauruc, qui'm segotiva lo crin, quan, a bèths còps, m'anèvi consurtar, shens tròp saber on lo mau e'm prudiva... Praube Camelat !

Arrens lo 27 d'aost de 1947
Michel Camelat
Arrens (H.-P.)

        Plan aunorat confrair, Dens los temps darrèrs Daugé que m'avè enviat vèrs deus vòstes ; puish qu'èra lo S^or d'Uzer, mes com v'ac digón lhèu, n'ei pas aisit de har passar mestior d'aquera aus Reclams qui non pareishen qu'a còps sabuts e sus 32 pajas.
        Totun, las vòstas"batèras" que son de bona lei, tanben que'm despaisharèi de las har sortir, e d'autas pèças, qui s'apielavan per aquiu, que demoraràn drin mei.
        N'ei pas jo qui aví escriut en 1940 lo tribalh sus Lucsei, qu'ei lo men hilh, qui manejava quan volè la lenga mairana.
        Qu'èi aimat lo peís deus bòrds de la Leire, e qu'èra entenut que, la guèrra partida, que m'i anarí esvielhar dab la mia hemna, ara, Lucsei non m'ei arren que dolor cosenta, e se jamei i vau non serà que tà m'ajulhar quauques pausas sus la tomba deu Pèir. Que crei d'aver conegut de cap a 1912 lo vòste pair qui èra regent, e en tot cap, que hasè sovent longs proseis dab lo vòste onco qui non volè parlar que francés e qui cresè que jo, montanhòu, non podí compréner lo lanusquet. E donc !
        Adishatz plan, aunorat confrair, e hètz tostemps beròi.
                                                Camelat.

Au Simin Palai, Capdau (president) de l'Escòla. 3 de seteme 1947

                Plan aunorat Capdau,
        Ne soi qu'un curelòt de Shalòssa, de soassanta ans sonats, e un escolièr de tard-arriba dens la familha febusiana. N'es pas donc que lo defunt Daugé, n'avossi pleitejat entà m'obrir la. pòrta ; mes jo qu'aví hèit deu testut ; e que'm dòli, sonque de pensar que'm tira lhèu lo mus, per delà las estelas... S'èi fenit per assoplí'm, qu'es pr'amor deu d'Uzer, deu Mont, deu Miquèu Ferron, de Pau, e de tota la seguissa deus confrairs landés qui'm copèvan lo cap dab los sons shapatoères. Eh, mon Diu, ne me n'a pas sabut mau : que'm tròbi mème hòrt urós, de'm véder dab la bèra e agradiva companhia deus felibres gascons.
        N'èi pas l'aunor de'vs conéisher, com qauqu'un qui jamei n'es sortit de la tuta. Mes, pr'amor qu'ètz un Mèste, que dévetz aver l'arrenha pleguedissa ; e que'vs vieni, com eslhève, en ve har d'avança las escusas, demandà'vs un servici. Que m'an conselhat -e que tròbi aquò de bona traca,- de v'enviar e de'vs sométer quauques assais deus menhs, entà que'm dísitz çò que'n pénsatz, e se se'n vau la pena de contunar a har l'escrivassèr (1). Espiatz de'n tirar quauque shuc ; sinon, hatz-ne halha au larèr. Quate uelhs, ce disen, qu'i veden mei que dus ; e los vòstes, Mèste, qu'i veden lonh e ne son pas laganhós.
        Que'vs prègui d'agradar, plan aunorat Capdau, lo menh respect dab lo menh salut amistós.
                                                                R.L.
(1) Conde : Lo Pierrinon a Bordèu. Poemis de "Hèstas de familha" Vronhas, L'esperoquèra.



Gelòs lo 6 d'aost de 47
                Mossur Curè,
        Un arreproèr que ditz que n'ei jamei tròp tard antà plan har e que laudi mossur d'Uzer de v'aver sabut decidar a viené'vs juntar aus escolièrs de Febus, pr'amor tau prètz hèit on èm atelats, non seram pas jamei de tròps. De segur, n'ei pas a vos qui cau apréner en que n'ei la nosta prauba Gasconha e quin manca de bons obrèrs tà la manténer suu bon camin. Lo Bon Diu sol que sap çò qui'n serà, mes los òmis de sens ne deven pas deishà'u har sol lo tribalh.
        Lo noste secretari en pè, Camelat, qui vedoi la setmana darrèra, que'm digó que l'avètz mandat ua beròja poesia, mes qu'averatz a aver drin de paciença entà la véder passada en letras de molle. Quan los Reclams pareishèn cade mes, lo secretari que podè trobar plaça entà tot, mes despuish la famosa liberacion, los prètz de l'emprimeria qu'an pojat de mei en mei cap-sus, qu'a calut contentà's, entà non pas demandar tròp aus abonats, e tanben non pas deishar morir la revista, de sheis bulletins per an, e com pensatz, que son viste garnits.
        Que'm hètz hèra d'aunor en me demandar lo men avís, sus la pèça qui'm mandatz, mes que v'èi a avoar que'm soi tostemps trobat embarrassat davant ua pèça a judjar. Que crei que los rimaires qu'èm portats a trobar tostemps bon çò qui escrivem - sinon n'ac escriverem pas, vertat ?- e qu'ei avejant, quan òm ac a largat, d'enténer las criticas e mei enqüèra, au mens per jo, de'n har.
        Ne'vs vanti pas, en ve díser que manejatz lo vèrs, hèra plan, e lo mestièr que'u possedatz com un bon obrèr qui n'a la pratica despuish long temps entaus qui escriven, sii aus vint ans ei la periòda deu beròi huec de l'inspiracion. Aus setanta, que'n sèi qauqu'arren, qu'ei lo començament deu repipiatge, e los subjècts que mancan, que voi díser los subjècts naus, e suus ancièns, qu'ei mau aisit de'n har de ço de nau. Que devinatz on ne voi arribar ?
        Quant de còps, despuish Virgile, an parlat de las vronhas ? E qu'ei çò qui se'n pòt díser de miélher que ço qui se n'ei dit ? Aqueths aharòts non pòden qu'estar ua devertissiment entaus poètas e ne hè pas domau a digun, cèrtes, mes lo legedor que'n vòu de çò de nau, sustot adara on los joens son devienguts "exigeants". Òr, qu'ei entà la joenessa qui cau escríver, qu'ei au mens la mia idea.
        Que n'ei estat, si pensi, tostemps atau; qu'ei pr'amor d'aquò qui, deus mei grans poètas ne nse brembam que de pòc de vèrs.
        Aquí, mossur Curè, qu'avetz la mia pensada tota franca. Que'vs prègui de non pas i véder ua leçon -ne soi pas en estat de dar leçons- mes sonque lo men avís. Que'u ve dau respectuosament en ve pregar de m'escusar si trobatz que'm trompi.
        Adiusiatz, mossur Curè, e crediatz-me lo vòste servidor en N.S.
                                                        Simin Palai

A Mlle A. Miqueu, Directrice de l'école libre de Bélus ; en souvenir de ses trois jours passés avec mon frère et ma soeur, a Habas, a Lourdes et a Saint-Aubin.

21 septembre

Habas... Au clair matin d'un été finissant
Quatre âmes soeurs ont fait rencontre ;
Et sous le soleil qui se montre
Passe de l'amitié le souffle caressant.

22 septembre

Du Lourdes marial où rayonne la Vierge
Et près du Gave aux flots mouvants,
Montent au ciel des voeux fervents
Droits comme un trait d'amour ou la flamme du cierge.

23 septembre

Le jour sur Saint-Aubin s'est levé grisailleux,
Mais, sur les fronts la joie est franche
Et même à table rien ne flanche...
Penser, vivre en amis, quel trésor merveilleux
-------
Bélus... Haut lieu charmant de paix et de lumière
Où, chaque jour, à son devoir
En Dieu joyeux je crois voir
De vertus qui s'oublient une âme coutumière.

De cette âme, à l'autel je veux me sovenir ;
Et quand, aux soirs de lassitude,
Lourde sera, sa solitude
Ma main se lèvera, plus large, pour bénir.

Permèr viatge a Mugron (25 nov.47)

Qu'avi sèt ans... Tatàn Carmèla (1)
Un ser, que'm ditz : "Sas la novèla ?
"S'ès sajolòt e bròi luron
"Se tu ne deuts estar volatge
"Que't menherèi dab l'atalatge
"Doman, au marcat de Mugron.

E jo, content, devath l'apriga
La nueit ne podoi dromir briga,
E que virai suu capceron,
Lendematin, shens culheveta
Qu'estoi lhevat abans l'aubeta ;
En cap n'aví sonque Mugron.

Un còp passada la culòta,
Mamà, d'un tiroèr de taulòta
Un sòu que tirà tot mendron :
"Amic, ce'm ditz, dab ua potina,
"Que't cromperàs shuc o tartina
"Quan mijorn soni per Mugron."

Que saludam Mailís-la-Blanca,
E Sent-Aubin on dom l'estanca :
Aus plèishs cantèva l'auseron...
E la cavala que volèva
Juste com suu camin la lèbe ;
E jamei n'èram a Mugron.

Benlèu, deu som de la costeta,
Vedom lusir per la brosteta
Deu bròi cluchèr lo baveron,
E, per la vila proverosa
Que'm sentí bàter l'amna urosa
Quan destalam en plenh Mugron.

Çò que vedoi, n'ac saurí díser ;
Mes, que'n perdoi, crei, la devisa
E l'apetit au tisteron.
Com ahromics, montèva monde,
Deus joens, deus vielhs, tots a la ronda,
Entà la fèira de Mugron.

Hesom un torn... Dens ua botiga
Qu'entram crompar tres pams de liga,
E dus bonbons au cocuron.
La dauna, lèu, shens badinatge,
Atau que'm ditz : "Lo bròi mainatge !
"N'a pas lo medish a Mugron..."

"Se vos, madama, e'u vòletz véner,
"Tornatz ací cuelhé'vs l'estrena,
"Entau marcat de Marteron (2).
"Que'u balherèi, se'm vòu complàser
"Onhons suu plat cueits a la brasa,
"E puish, mestura de Mugron."

Lo ser, mamà que'm ditz : "Qu'ès triste !
"Que'm hès lo mus... Vam ! Minja viste !"
- "Doman, ce'u dic. Uèi, qu'èi lo gron !
"Demanderatz a la Carmèla
"Çò que l'a dit ua gran' fumèla...
"Mes, mei ne'm parlin de Mugron !"

(1) Ma grand' tante, dont j'étais le choyé.
(2) Toussaint

Mudalhas (27 nov. 1947)

Qu'es Sent-Martin, jorn de mudèras ;
Brumèr que caid deu cèu tot gris,
E, preus camins, en ajudèras
Monde que passe, l'èrt tot trist.
Qu'an deishat la maison on, de loncas annadas,
Avèn viscut, aimat, sofèrt, plorat tanben,
On, còishes e mainadas
De d'òra s'èran hèits pleguedís au dever.

D'utís, de mubles en barlègas
Los bròs que'n van, de haut carcats ;
Seràn, doman, lonh, a dètz lègas,
En teit navèth aporicats.
E quan, preu darrèr còp a flisquetat la cleda,
Lo praube metagèr que's sent lo còr clavat ;
Mei ne tornerà véder
Lo nid tant berogin on patz avè trobat.

Qu'a dit adiu l'amna dolenta
Aus morts en piòla au camp negrós,
Au vielh pairin, man tant valenta,
A la mameta au còr tant pros.
Fenida la cançon de l'agradiva clòcha
Qui seguí preus autars la tralha deus espós,
E qui, deu petit còishe,
Gaujosa, lo batiòu carrilhonà de pos...
------
Un jorn, tanben, heram mudèra,
Riches, praubets, joenòt o vielh ;
E tots au clòt en mescladèra
Qu'aneram préner lo somelh...
Mes, que'ns deishuderam tà la grana acordalha,
Delà los trums deu cèu, dens lo calme larèr,
On mei ne hèn mudalha
Los amics deu bon Diu, tirats deu malandrèr.

1948
Au doyen Castanhet, de Mugron. (Permèr de l'An)

Au truc de l'An, qu'envii au doyen agradiu
Mila sohèts recomandats a Diu.
Deu mau que hèci la hornada,
E, com lo peish qui nada
Sii a Mugron
Luron
*
Sus tèrra
Patacs e guèrra
Qu'an tot escarronhat
E, chic se'n manca, desconhat.
Volhi lo Cèu non pas hà'ns tròp la mona
E lo Nèn Aimador balhà'ns anada bona.
                 Atau sii !

Aus monges de Mailís

Aus monges de Mailís hèits de blanc agradiu
Qu'envii sohèts passats per devant Diu.
Au mèste en pè de la Capèra,
-Lo Gorce, atau s'apèra-
Mila amistats
En patz !

Au canonge Bernizan, secretari de l'avescat.

Tà l'amic Bernizan, canonge devant Diu,
Que'm hèi los frès d'un sohèt agradiu :
Lo Cèu que'u guardi bròja cleca,
Longtemps shens ipoteca,
Shens blaus, shens macs
Per Dacs !

Au canonge Robèrt, curè de Doasit

Au canonge Robèrt, mèste en pè de Doasit,
De Sent-Aubin on me soi acasit,
Jo que sohèti bona annada,
E, mei shens escarnada, (1)
D'i víver urós
E pros !

(1) Resté longtemps malade l'année d'avant.

Au regent de Sent-Aubin, bon cretièn se n'i avè.

A vos los menhs sohèts, dauna e mèste Dubís,
-Brabes mondòts com n'an pas sovent vist-
Lo Cèu que'vs donqui bona annada,
E com lo peish qui nada,
Uei com doman
Hatz plan !

Au colonel-medecin Ferron, retirat a Pau.

Au pos de l'an, que'vs hèi, menh amic agradiu,
Mila sohèts passats per devant Diu.
Guardatz bon crin e cleca arnelha
Hatz plan, e tostemps mélher,
Shens blaus ni mau
A Pau.

Au Curè de Montaut

Mila sohèts, Curè de Montaut e Brocars,
E volhi Diu shens blaus, lonh deus tracàs
Guardà'vs long temps la cleca arnelha !
Hatz plan e tostemps mélher,
Luron, urós
E pros.

A l'abè Lafita, curè de Montaut, nomat canonge per l'avesque.
(26 janvier 48)

Vos qui portatz crotz en baveta
E la shamarra en subersaut
Urós que soi de'vs har corbeta,
Navèth canonge de Montaut !

Cinquanta ans a benlèu, shens un hum d'arrauquilha,
Lo punh plenh de cabelh granhiu,
Per planas e pitèrs, tostemps shens nada esquilha
Qu'atz engarbat entau bon Diu.

Pleguedís au dever qu'atz pres mantua sudada ;
Au jun, jamei n'atz dit que non !
Mes, tanben, com en flòcs tròbatz, uei, la nidada
D'amnas qui hèn lo vòste aunor !

Quenh atge atz ? Jo n'ac sèi... Pr'aquò qu'atz bròi plumatge,
E l'uelh vitèc, per suu marcat !
N'ètz pas, vos, de Doasit, on tots an bon ramatge,
Arren jamei d'esperrecat ?

Totun, com dab los ans los rumes son a crénher,
Lo noste avesque, plan lhevat,
Entà'vs virar lo hred, v'a hicat sus l'arrenha
Lo mantolet qui avèm rebat.

Portatz, portatz long temps l'agradiva shamarra ;
Mes, ne v'escarnitz pas los òs !
Lonh de tot enterbuc, lonh de tota bagarra,
Hardit, hatz-lo ganhar los sòus !

Suu plec beròi lusent de la blanca pelissa,
Tots los Montauts joens o papets,
Passada deu camalh la hèsta esposalissa,
Heràn doman un fièr tropèth.

E que vorrí shens frès, en tota galantisa,
Jo, curelòt de Pojalèr,
Ací, deu "Pax tecum" en Diu enviar la bisa
Au menh amic deu "Pandelèr" (1).

Mèmes, se'u pòdem véder, un bèth jorn, centenari,
E donc, gaujós, au son larèr,
Torneram preus camins, en chanjant l'ordinari
Bruslar l'encens a l'Onorè (2).

(1) Sa maison natale à Doazit
(2) Honoré, son prénom.

Enlusit....

Mossur curè de Sent-Aubin
Quan a los pès sus lo camin
Qu'a lo cap tan lonh de tèrra
Que se n'atrapa l'enluèra...
En s'espiar de cap en haut
Ne veiré pas lo subersaut
Ne deu crapaut ne de la lèbe.
Poèta, qui segueish son rèbe...
E quan va hà's las comissions
Au presbitère de Mugron,
Que se'n torna dab las mans vueitas,
E ne sap çò qui'u hè hrèita...
Urós, quan devara deu cèu,
A casa que se n'aperceut...
E òc que haretz a la soa plaça ?
Çò qu'a hèit,... ua bèra grimaça....
                                            S(aint)-G(ermain)

Pareish, soi enlusit...
Tu, çò qu'ès ?... Estordit

Au doyen de Mugron
Qui ne'n manca pas ua,
Qu'envii aquesta prua
Troçada au cocuron...
                   (9 d'abriu 48)
Responsa en ua poesia on lo doyen e's trufa de jo, l'enlusit per aver oblidat a soa casa, lo divés-sant, las sentas òlis, e... semenças de cuja :

Au Gran-vecari Sent-Germènh, partit de Sent-Aubin shens lo son paraploja, 8 de heurèr 1948.

Au gran cap-vueit de Sent-Germènh
Perdut dens las soas manivèlas,
Urós que soi deu son pepènh
Uei deu balhar bonas novèlas.
*
Au cot deu huec nosta Marià
L'aut ser que veid ua grana laga :
-"Quauque gotèra, voi pariar,
"Preu grèr, ce'm ditz, que'vs da la paga !"

-"Que'm càntatz, vos? Gotèra ?.. Ò ba !
"Vòste lencoét, hemna, que rèba..."
E, pishant d'aiga, vam trobar
Un bròi par'ploja qui plorèva...

Que'u dom coratge..."Alòm, praubin,
"Ne't hecis pas vente de bila.
"N'ès pas donc plan a Sent-Aubin ?.."
"Nani ! Voi tornar tà la vila..."

Ací que l'as, hòu, l'esbarrit,
E, trufandèr, bròi que t'espia.
Va donc, unh'aut que se n'arrit...
Demanda qui-es, mic, au Tapie ! (1)

(1) L'abbé Ph. Tapie, chargé de remettre l'objet.

Au doyen de Mugron (9 de heurèr 48)

Un bon doyen entà Montaut,
Un jorn de Senta-Catalina,
N'avè, de casa, hèit qu'un saut,
Hardit, tà préner la "Paulina"(2).

Suu cai de gara en 'queth moment
Dus trènhs qu'entrèvan a la hula ;
E, suu de Dacs tot bonament
Eth que s'apita shens scrupule.

Haut ! En abans ! E lo vagon
Dab dus bramets lèu que s'eslurra ;
Quan, tot d'un còp, entau forgon
Quauqu'un que part a tota alura.

-"Vam ! Arrestat vòste chivau,
Ce ditz... que'm gaha la berlua ;
"E ne sèi pas tròp on me'n vau
"Mens que ne sii entà la lua..."

E l'emplegat, bon citoyen
Còp sec que vira manivèla...
Mes, de la hèita deu doyen
Pertot que's sabó, la novèla.

Qu'arriba a casa..."E be, garçon,
Ce'u ditz la mair, qu'ès tornat viste !"
E l'aut que'u respon, ariçon :
-"Praubina, qu'èi mancat la pista !"

E, mina-baish, lo Castanhet
Lonh deus amics en ajudèra,
Disó, pareish, dab un planhet :
-"Uei, qu'èi mancat hum de padèra !"

(2) L'autorail.

A l'abè Cazalís, curè de Pèira, on se balha ua mission.
(13 de heurèr 48)

Dètz-e-sèt ans !... Hesí l'adiu
-Jo n'ac èi pas oblidat güèire-
En 'queth peís tant agradiu
Qui, preu menh còr, s'apèra Pèira.

Aquí, m'aví trescat lo nid
En dar lo pan a l'auseralha,
E que credi qu'aví fenit
Alhors de carrejar la tralha.

A Sent-Aubin, Diu que'm volè
On, m'avèn dit, tot qu'èra ròsa...
Mes, desempuish, dab desolèr,
Jo qu'èi trobat chacs a la ròsa.

Los òmis, uei, son en·holiats,
Pertot, lo monde que's desconha ;
E mei ne vei que cap-variats
Qui hèn la plega shens vergonha.

Se lo bon Diu ne'ns da la man
E dens lo cèu claror d'aubeta,
Nat ne pòt díser se doman
N'auram pas hèit la culheveta.

Ah ! que vorrí víver en arrèr
Los ans on, curelòt de Pèira,
Lonh de chamalha e de coarrèr
Bevèm tranquilles au nos veire.

Cluchèr de Pèira vielh bastit,
Glèisa on la patz tant beròi canta,
A tot cretièn, gran e petit,
Balhatz un èrt d'amna vitanta !

E tu, peís, on lo cèu clar
Horuga autorn de Lui e Rança (1)
Alòm ! Torné't arrevisclar :
Tu qu'ès tostemps un flòc de França !

(1) Les deux rivières de Peyre.

Mission de Doasit
(17 de heurèr 48)

Amics, sedut a vòsta taula,
Ací deishatz-me lo plaser
Com un gascon qui arrid e nhaula
De'vs díser un mot tot a laser.

Herèi d'abòrd la reverença
En 'queth canonge rajoenit
Qui, l'aut jornàs, en aparença
Mancà deishà's càder deu nid.

Bròi qu'es tornat a l'arrevita,
E, com abans, que pòt piular ;
Mèmes, se'u hesèn la shopita
En bon Robèrt, sauré hular !

Molet solide, shens montura,
Que'n va preus viòts d'Aulès, deu Mus !
Va donc, n'a pas perdut la tura
Quan hè bornir los oremús !

Diu que nse'u guardi shens macada,
Long temps enqüèra per Doasit ;
E que deu plan heci flocada
Abans qu'au cèu sii acasit !

Com au primtemps flaira la brosta
Dab vos, messiurs, vieni sentir
De la mission, hòra de noste,
Un petit hum tà'm convertir.

Tu, hòu, gran mèste Detchenique,
E tu, Robèrt, lo fin nabot, (1)
Deu mau qui pertot espernica,
Hardits, que vieneratz en bot.

E, deu "Laurai" duncò "Guirosa",
E de "Lapiga" a "Campsuson",
Deus qui an la tinta a la frimosa
Tireratz pluma e peluson.

Au miei d'un monde qui's desconha
Dab las possadas deu diablèr,
Sauratz sortir de bariconha (2)
Los en·holiats dens l'avuglèr.

E tu, peís de bona traca
On jo de víver èi tant grasit,
Au plan damoré't a l'estaca :
Sauva l'aunor deu menh Doasit !

(1) Missionnaires de Buglose.
(2) Ravins.

A Sent Vincenç (St-Vincent de Paul) (3)
(22 de mai 1948)

Au nos peís on floreja la brana,
On tot beròi e s'eslurra l'Ador,
A l'endòst de Buglòsa on dauneja Mair grana,
Un jorn, present deu cèu, petit coishòt vadó.

Au dever pleguedissa e de vertuts trescada
Que se'n va, l'amna en patz, pastoret agradiu...
E Vincenç, còr valent, benlèu shens trabucada
Que part, lo punh sarcit, har samialha entà Diu.

Dab los grans que pleiteja ;
Qu'amistosa lo Rei,
E per París que camoteja
De caritat prechant la lei.
Petits nenons, hilhs de claca-misèra,
Mainats perduts d'enlòc e de pertot,
Au tenelhet deu só, per ploja o per bisèra
Entaus dar lo crostic que s'ac recapta tot.

Aus mestricòts deu jorn que gausa tiéner tèsta ;
Que'u trètan de cap hòu, de feniant, d'empostur.
Mes, qu'a tostemps aus pòts replica prèsta :
"Ne soi, ce ditz, ni pèc, ni radotur !"
Lavetz, de surs que hè hornada,
Bonas com pan, au còr de mair,
E prêtres en jornada
Qu'envierà shens delai.
*
Temps qu'a corrut dempuish... mes, tostemps que clareja
Un nom hèit de vertut e de glòria vestit :
Qu'es lo nom deu Vincenç qui pertot senhoreja
Au larèr pietadós deu gran com deu petit.

Suu monde desconhat preu vent de gelosèra,
Prestit de nhica-nhaca en plaças d'amistat,
Gran Senh, hatz càder un chic d'amistosèra
Dab lo parfum de vòsta caritat !

(2) Enviada a Mossur Th. Lalana, lazarista au "Berceau" ; délegat a la "Géographie Linguistique" deu departement de las Lanas e de la Gironda.
Que'm respon, lo 25 de mai..."Après le café, à défaut de "gnolle" (les temps sont durs !), nos avons dégusté vos strophes. C'était encore de la Chartreuse, un extrait raffiné de fleurs primitives et naturelles. Ces messieurs me chargent de vous transmettre leur remerciement et leurs félicitations... Mais, vous nous auriez fait plus de plaisir si vous étiez venu nous chanter vous-même votre poésie. A une autre fois..."

A la glòria deu Jan Darcet, lo sabent chimista
vadut a Doasit lo 7 de seteme 1725, mort a París lo 13 de heurèr 1801.

En 'queth peís on tot verdeja
On, shens nat trum lo blu deu cèu cordeja,
De sovenirs lo còr jamei blasit
Glòrias, quan poish, que canti de Doasit.

Tèrra de choès, aquí qu'an volut vàder
Braves gents de tot peu qui meritan l'aubada.
E mèmes, se deví descluishar, lo verset
Que bruslerí d'abòrd hum d'encens au Darcet.

Aqueth nom deu sabent com la bròja floreta
Tostemps clarós qu'arreverdeish :
Doasit pòt hà'n punheron-punhereta
E, còr valent, que'u benedeish.

Au Hrair
(29 de julh 1948) Jubilè deus sons vint-e-cinc ans de pretrisa.
(1923-1948)
 

Dejà vint-e-cinc ans... Com lo temps passa viste !
Tartàs, Sent-Paul, Callen, Pèira, Tòssa, Havars...
Uei, qu'ès de la revista,
On, gaujós, a Buglòsa en pelegrin te'n vas.

Manòbre deu bon Diu, qu'as hèit mantua socalha,
Hroment qu'as ensacat e plenhat lo solèr ;
E, mèmes de flocalha
Qu'as embelit lo camp, com un bon jornalèr.

Rapelé't !... L'Isidòr, lo Simeon e los Barbes, (1)
Los Dulaus, los Hontangs, e jo, praube pihèc,
Tau mèste qu'am hèit garbas
Shens crànher de gahar croishidura o tohèc.

Hala au jun, com nosauts ! Maugrè lo vent qui conha
E qui ac arrolha tot, au cèu lhèva los braç ;
E de la bariconha (2)
Tot çò qu'èra engorgat sortirà d'embarràs.

Deus òmis en·holiats hora aus pès la maliça,
E tant pís per la crotz... Lo mèste atau qu'ac vòu.
Tu, la man au calice,
Vè te'n cercar coratge en díser : "Introibo".

Diu que't hèci la graça a l'aujor de l'Ostia,
Long temps de portar haut deu son nom lo flambèu ;
Lavetz, en valentia,
Que't poiràs repausar... mei bèth serà ton cèu.

(1) Nos parents, prêtres et missionnaires.
(2) La fondrière.

        Après lo "Torn de França" pietadós, deu 15 au 21 de julhet 1948, (Tors, París, Lisieux, Mont-Sent-Miquèu, Sent-Laurenç de Vendée) organisat preus moines de Mailís.
Poèmi lejut suu camin deus adishatz, de cap entà Langon.
(21 julhet 48)

A Senta Teresa de Lisieux

Noste amna, ací, que's sent urosa
Com l'auseròt dens lo son nid ;
Que sii en patz o proverosa,
Hatz-lo, Teresa , un bròi arrid.
A Lisieux -la tant vantada-
On vòste còr truca entà nos,
Que viénem dar ua alentada
Dab dus pregàrias a genós.

Au Shalossés croishit en tèrra
Suu hred d'ivèrn, au só d'estiu,
Balhatz, quan torna la batèra,
Deu cabelh d'aur hroment granhiu.
Caçatz deu cèu vent e priglada ;
Hicatz pendrilhas a la vit ;
E, preus larèrs, en apiolada,
De bròis ninins hatz lo debit.

Enter francés, dab complasença
Getatz la patz a plenha man ;
De 'quera patz, en tota aisença
Viratz lo trum uei com doman.
Dus còps qu'am vist guèrra e sangnèras,
Morts a palhats tròp qu'am plorat ;
Passatz aus meishants las anèras,
Lo mau serà viste acorat.

Petita Senta bien·heitosa,
Nos qu'am Buglòsa e qu'am Mailís ;
Mes, vos ací qu'ètz amistosa
Hòrt mei qu'enlòc arreish n'a vist.
Velhatz sus nos ; datz-nse coratge,
Quan noste còr cèrca lo bèth ;
E, puishqu'au Cèu qu'am lo garatge,
N'oblíditz pas de'ns har cordet !

Paraulas entà un cantique demandat per l'abè Luquet,
Aumonièr de la J. A. C. deu diocese.
(17 d'Aost 1948)

Ò Nosta Dama, ò Reina deus Arcanjos
Devant l'autar que viénem a genós
Deu vòste nom celebrar las loanjas ;
E vos, deu Cèu baishatz los uelhs sus nos.

(tots)
Vierge Maria, ò vos la benedita,
Mair deu bon Diu, hèita exprès tà'ns charmar,
Que'vs prometem a la mort, a la vita,
Valents tostemps, de'vs servir, de v'aimar (bis)

Qu'atz, a Buglòsa, ua man tota amistosa ;
Qu'ètz arridenta au pitèr de Mailís ;
De tot landés síitz la mair bien·heitosa,
Còr gran obèrt, com l'atz au Paradís.

De bròis mainats tenhèrs com la floreta
A tot larèr hatz l'agradiu present ;
Aus joens de uei muishatz la rota dreta
On la vertut tròba un èrt mei plasent.

Caçatz deus camps los vents e la priglada ;
Viratz l'aigat deu Gave e de l'Ador ;
E, preus silhons, hroment en apiolada,
Pan de doman, datz au laborador.

Deus Maransins, deus gemèrs de la Lana,
Deus Armanhacs damoratz lo sustièn ;
Aus Shalossés deu peís de Morlana
Guardatz bon braç e sang de bon cretièn.

Hilhs de paisans, francés de bona raça,
Tots, au dever que'ns balheram la man,
E deu plan-har que seguiram la traça
Units com hrairs, tostemps, uei com doman.

Au maire de Montaut, mossur G. Sansoube,
qui m'a demandat condes gascons entau son jornau "La Démocratie Landaise".
(1 de seteme 1948)

Au Maire de Montaut, Sansoube, se ne'm trompi,
Salut, sivant la lei !
Poèmi de comanda entad eth jo ne crompi,
Mes, compliment que'u hèi
.
Monde apelhat d'aunor, dempuish ans, que govèrna,
E tots que tiran dret.
Entà's fícher deus nhacs e de la balivèrna,
Com hè ?... Qu'a lo secret !

Deu charre fotriquet qui pretend har parada,
Deu moscard fin o gròs
Ne hè qu'un bocinòt... E, dab ua boherada,
Que s'empòrta lo tròç.

Aquí, maire e curè, devath mème capula
Que'n van, joen e papet.
Glòria, pr'aqueth peís on ne hèn a la hula
Las olhas deu tropèth !

Suu Gabàs, sus Arcet, suu "tuc de la Mervelha" (1)
Brilha un cèu bròi lustrós.
L'estela deu Bon Diu dessús Montaut que velha...
Ò maire, ètz vos urós !

(1) La côte qui domine le bourg : panorama magnifique.

A Nosta-Dama de Buglòsa (8 de seteme 1948)

Au bròi peís deu pin verdós
On tot landés va pietadós,
Possa ua Arròsa,
Qui, passejada per Mailís,
Pòrta lustrors au cèu tot lis
Dessús Buglòsa.

Aquí, vienón pregar d'auts còps
Nostes pairins dab los esclòps,
Baishant perpèra ;
E la maiòta e lo dronlet,
Desgrilhèvan lo chapelet
Dens la capèra.

Aquí, que plaçan capitau
Quan a la Vierge au son ostau
Van, dab fe viva.
E nat, jamei, gran o petit,
N'a hèit lo pas endolentit
A la deriva.

Vienuts qu'i son, vielhs e malauts,
Carcats de plagas e de blaus,
Cama torteta ;
E, près deu gran camin brostut
L'aiga benida qu'a vertut
A la honteta.

Quan, tringlejant, lo carrilhon
Òrb aus "Aves" lo portilhon,
Lo còr que truca ;
E la pregària tau bon Diu,
Dab lo suspís esclamadiu,
Plan que peruca.

Vierge, suu vòste mantolet
Blurós com lo cèu clarolet,
Que cèrcam plaça.
Lo praube monde, on va ?. N'ac sèi ;
Uei, ne coneish mèste ni lei,
E que s'ajaça.

Au bròi Nenon, lo vos mainat,
D'estelas d'aur tot coronat,
Que dam potica ;
E vos, plasenta, au bèth gleisèr,
Prenetz en tot amistosèr
Noste cantique.