LETRAS e COMPLIMENTS
MESCLANHAS

R. Lamainhère.
1 097 vèrs

[Endic de las poesias deu R.Lamanhèra]

Ès lo fratèr ?

Au medecin, un mossuròt
De la consulta qu'aten l'òra.
Passa son còishe pelieròt :
-"Ès lo fratèr, entrat endòra ?"
-"Non, praubòt, shens te mespresar..."
-"Ah ! qu'at credí ! Pendent la sopa
"Papà que disè shens estopa :
"Enqüèra unh'aut qui'm vien rasar !"

Com hès, tu, entà béver ?

A taula, lo Tòtò que survelha un mossur,
Tirat de dret, cossu.
Au moment on s'aprèsta a lampar vin deu veire,
Que'u ditz, shens troblà's 'üèire :
Que vorrí bien véder com hètz,
"Ent' avalar, chic o dehèt !
-"Mes, ditz-me donc, mainatge,
"E herés l'espionatge ?
-"Nani, mossur, nani... Mes, l'aute jorn, papà
"A parrènh que disè : -"Quan vien ací chapar,
"Bròi que pinta e qu'avelha
"Per devant la botelha...
"E brac n'es pas tanpauc
"Quan shiula com un trauc !"

L'arròsa deu casau

-"Quan àgim monde a noste
"Entà minjar la crosta,
"Mainada, s'as besonh dehòra de sortir
"Mei ne voi, com tu hès, entené't avertir...
"Mes, tu, dab galantisa,
"D'ara enlà poiràs díser :
"Au casau, deishatz-me, cuélher ua ròsa, mamà!..."

Un jorn, abans rostit, que l'entenón clamar :
-"E'm vau cuélher ua floreta,
"Enlà, sus la peireta ?"
-"Mainada, vèn, se't hè plaser...
-"Òc, mes, n'èi pas, jo... lo de qué !..."

Après Pâques 1940
A Monsieur l'abbé Louis Dubois, curé de Hagetmau.(mon ancien doyen)
(à l'occasion de son canonicat)

22 julhet 1941
A l'abè Robert, curè de Doasit, navèth canonge


Que saludi cap baish aqueth navèth canonge 
Uei de la confrairia, a mens que sii mensonja... 
E bravo tà Doasit ! 
Plan que herà tinglar lo plec de la pelissa 
Qui l'an dat, l'aut jornàs, au sortir de la missa. 
Mieitat enterlusit !

Qu'es coneishut de lonh lo Ròbert de Buglòsa, 
Qui at hesè tot bornir quan larguèva la glòsa, 
Shens crànher de tutar ! 
Pendent vint-e-quate ans, shens paur de las brumadas, 
De capsús a capvath qu'a hèit tant de camadas 
Que ne las pòt comptar.

Dempuish dètz-e-ueit ans, dab unh auta poralha, 
Per planas e cotets que hala e tira tralha 
A l'aste e preu brancard. 
Mes, se per devath man e'u cèrcan de chicanas, 
Lavetz, que s'arrevira, e shens guants o mitanas 
Que s'empòrta l'escart.

Amic, deus vielhs Bellòcs e deu Brun tot amassa 
Plegadís au dever, vos qu'atz seguit la traça ; 
Mes uei que n'ètz pagat. 
Pósquitz donc shens trebucs e bròi dab complasença 
Shens paur de'vs refredir, longtemps, e dab aisença 
Portar la pèth de gat ! 

25 de mars 1942
Au Canonge Castets, mèste en pè de Buglòsa,
en la hèsta de l'Adoracion a Mailís.

En ce temps-là vivait en notre séminaire
Lo Castets, en setième... Un brave òmi, se n'èra !
A merveille il tenait son petit gouvernail,
Mes, gran hasti qu'avè deus feniants au tribalh.
On le disait bourgeois... Et, même, par Laluque
Qu'apiolèva au sacòt gema e moneda en cluca.
Encore je le vois, heureux, tenant discours
Quan lo só petrilhèva au cèu, com dens un horn :
-"Beau temps pour la résine au pays de la lande..."
E nos auts, maliciós, que'u passèvam comanda.
C'était le bon papa... Sur sa chaise attardé
Aus coishòts ahamiats, de bon pan minjader
Tout doux, par dessous table, en lorgnant vers Barrère
Que dèva dus crostics de l'assieta darrèra.
Ainsi, sans nul effort il s'imposait a tous,
Pendent que per costat d'auts que n'èran gelós...
Nous, chaque samedi, pieux, d'un pas tranquille
Que l'anèvam condar los pecats a la fila.
Mais, un jour, il partit, tune regnante Dulucq,
E tots, au hons deu còr que n'arparam lo truc.
Quarante ans ont passé ! Comme le temps s'envole !
Mes, de 'queths sovenirs tots qu'am hèit la gran piòla.
On était jeune, alors... Depuis, on a fléchi ;
Cadun que's pèrd lo crin, cadun que's sent croishir
Mais vous, monsieur Castets, sous le ciel de Buglose
Vos, qu'ètz damorat joen e fresc com ua arròsa !
Ainsi, le veut la Vierge... Et, sans bourse épuiser
Entad era a tot punh qu'atz samiat a leser.
Mais, quelle place aussi vous trouverez près d'elle
Quan l'anjo de la mort v'estupi la candèla !
Jadis, au "Nouvelliste", à "l'Express du Midi"
Uei, à "La Liberté", com tà s'engormandir,
Vous nous donnez primeur de vos vivants articles,
Dab los pins, los anheths, las palomas, los pricles :
"La gemme, écriviez-vous, ne descend plus au pot,
"Ne hè pas que barràs, shens saber çò que vòu..."
Et les petits ruisseaux qui s'en vont en déroute ?
E puish, la gatemina aus cantèrs de la rota ?"
Nous vous lisons ainsi, toujours, avec plaisir ;
Permèr prètz, shens mentir, que ganherets au tir !
Sous le ciel de Maylis, de la Vierge landaise
Que'ns pòrtatz a plenh punh, gaujós, e shens fadèsa,
Les grâces, les parfums, le maternel salut.
Que ve n'arremerciam... Se n'ètz pas tròp molut,
Vous irez, au retour, a l'ombre des chapelles
Portà'u shens destardar de las nostas novèlas...

J'en ai dit, bien trop dit, mon cher Monsieur Castets ;
Tringlam ací dab vos, e minjam los cruspèths.

seteme 1942
Au Patronatge d'Amó, vienut a Sent-Aubin jogar la comedia.

Messiurs !... Los Sent-Aubins dab jo que'vs saben grat
Deu bròi declam qui e ns'atz, vos, punherat.
Cadun, largant la brida
Plan qu'a podut arríder,
E mèmes, là, deu pantalon
Esloishà's lo tinglon.
Que'us avetz sabuts júnher entà la comedia
Lo Loriòt, l'Aganit, e sustot la Frasia ;
Va donc, au mème bròs qu'atz podut dab antrènh
Atalar mossur Prim dab l'apric deu Plantènh (1).
Acturs, chantres, jacistas,
Qu'ètz, tots, de grans artistas !
Mercí preus presonèrs qui atenden còrda au còth
Que'us tirin pr'açerà la trava e lo licòth.
Seràn contents d'apréner
Que de vòsta amistat que'us atz balhat l'estrena.
Que'us at heram saber
Com es noste dever.
Lo "Club" de Sent Aubin, d'on soi lo secretari
Que m'a carcat d'enviar compliments au vecari.
---------------------------
Vòsta Estela, messiurs, sus la vila d'Amó
Tostemps portatz-la haut, e, tots dab bona umor !
E, posqui lo Bon Diu benlèu balhà'ns la chança
De la véder lusir, dab la patz, sus la França !

(1) Personatges de las comedias.

19 julhet 1942
Hèsta a Montaut en l'aunor deu curè, l'Onorè Lafitte,
aquí desempuish quaranta dus ans.

Après disnar tan bon on tots am hèit palhat, 
E puish tanbenh plan agualhat, 
Jo que'm soi dit : "Shens te molhar la vèsta 
Poirés a l'Onoré benlhèu sohetar la hèsta..." 
S'adara èi tròp parlat, copatz-me lo pihèc, 
Passatz-me lo licòth e clavatz-me lo bèc !

Gaujosas per Montaut qu'an virolat las clòchas, 
E, de pertot, los còishes 
D'Arcet e de Brocàs 
Qu'an aloncat lo pas. 
E nos, sordats a la parada, 
Autorn de 'questa sopierada, 
Deu hilh deu "Pandelèr"(1)
Que càntam, uei lo jubilè.
Que som vienuts, amic, au hum de la pregària 
En 'queste aniversari 
E dens tot l'atiralh de las lutz, de las flors 
Portà'vs deu noste còr las mei bèras eslors,

Endòra, pietadós, en vòsta glèisa ompriva 
Au cèu qu'am demandat que, longtemps, pósquitz víver 
Urós dab lo tropèth qui ménhetz shens trebucs 
Per planas e per tucs.

Desempuish cinquanta ans qui sérvetz lo bon Diu 
Que v'at sabut virar las moscas deu poishiu. 
E shens nhau-nhaus, shens cançoneta, 
Au vòs dever tostemps vos qu'atz hèit plaça neta.

Deu cròish sortit "abbè", que v'envian ent'Amó 
On dab l'oncle sabotz guardar la bona umor. (2)
Los vecaris, lavetz, qu'avèn plec e tornura ; 
Dab los patrons jamei n'aurén hèit a la hula... 
Los d'adara, pareish, peta-secs, arrenvèrs, 
Qu'arreguisnan au jun, que tiren de travèrs... 
Entà Pimbo, benlèu, que pàrtetz har samialha, 
E tirar la vermialha... 
Aquí, tres ans, hè bèth saber 
Com hesotz lo dever !

Mes, d'Aire, un jorn, que v'arriba ua letròta, 
E, com qui tròta, 
Que ve'n viénetz nidar suu pitèr de Montaut... 
Lo nid qu'a plan tienut !... E, per hred e per caut, 
Bon obrèr, dab aisença, 
Tostemps dab complasença, 
Dempuish qu'ranta ans e mei, 
Vos n'atz hèit len jamei.

A l'autar, tot matin, e com vos a la missa 
Qu'apùnham lo calice. 
Mes, uei, qu'i déisham càder, aulorenc, afrutat, 
com un perhum deu cèu lo flòc de l'amistat.
Qu'at sàbetz : entre amics lo còr n'a pas nat atge ; 
Lo nos, qu'es tostemps joen, qu'a mèmes, bèth ramatge ; 
E, s'atz plaser dab nos de díser "O quam bonum !" 
Nos que'vs responeram dab lo "Quam jucundum."
Au mange tienetz bon ! Qu'atz la pluma lusenta, 
E, se hèsta com uei unh aut còp e's presenta, 
Ací que torneram har bornir lo kyriè, 
E béver de champanha un gorrup, tot parièr !

Alòm ! Viratz v'ec plan !...  Qu'èi finit l'amuseta... 
De Doasit, de Mailís, Sent-Aubin, Toloseta, 
D'Aire, de Sent-Sever, de Luxei, de Banòs, (3)
Que-vs dísem, truc sus l'uncla : "Ad felices annos !" 

(1) Sa maison natale à Doazit.
(2) Son oncle, le doyen, l'abbé Deyris.
(3) Tous les prêtres et curés présents.

2 de mai 1943
A Mossur Theobald Lalanne, deu Barsò, en preu son libre : "Du Gascon au Latin"

En preu vòste libiòt, dont vos m'atz hèit omatge,
Compliments e mercís que'vs prègui d'agradar ;
E que'm hèi gai, mossur, de'vs viéner saludar,
Jo qui pòrti com vos pelha e medish plumatge.

Que dirén qu'atz shucat dab la lèit lo gascon ;
Que'u júmpatz shens trebucs, shens pena que'u manéjatz ;
Enlòc n'i troberén arrebuisha o cardon,
E, mèste deu calam, jamei ne tastuquéjatz...

Que parlèvan patoàs au temps deu menh joenèr ;
Que me'u hesèn nhaspar, dimenge e setmanèr ;
E, mèmes, benlèu vielh, enqüèra que'm hèi glòria
De me'n plenhar los pòts... com tanben l'escritòri.

De la tèrra mairana eth qu'es la bròja flor,
E, mèste qu'es pertot, e pertot que'u hèn plaça...
Mes, los joens, escarnius, uei que'u balhan la caça,
Ne'n coneishen pas mei ni lo sent ni l'eslor.
Tot que chanja e que's pèrd... Deisham har, deisham díser,
E, shens paur de la bruma, anam dret suu camin.
Lanusquets e gascons, tostemps shens vantardisa
Damoram tots units dunc' au crotza camin !

4 d'octobre 1943
A l'abè Daugè, curè de Duhòrt, lo majorau de l'Escòla Gaston Fébus, nomat canonge d'aunor.

Sèi pas s'at èi lejut o se m'at èi lhevat,
Mes, d'un viatge a Dihòrt jo qu'èi hèit gran combat.
Qu'entení preu cluchèr virolar la campana,
E que vedí preus tucs, los sendèrs e la plana
Tot un monde gaujós, de Baishén a Petruc (1)
Coda-li-coda atau dar lo pas shens trabuc.
Puish, dens la glèisa ompriva
Lo Darmalhac (2) tà benlèu que'ns arriba,
Lo peu plan arrengat
Dens la shamarra a pèth de gat.
Jo que'm hesí petit, petit, shens boherada,
Quan de devant l'estrada,
Lo soïsse que'm hè sicne en aquilhant lo dit :
-"Pr'un bon còp que sii dit,
"Avançatz, sivoplet, seguitz la mossuralha,
"Uei, qu'am obèrt la gran sarralha ;
"N'es pas hèsta tot jorn tau noste vielh curè...
"Espiatz ! De nau vestit qu'arriba deu larèr..."

E qu'entenoi lavetz cantas, bròja musica,
Jumpadas per l'encens com dens ua basilica,
E lo Daugè duncò l'autar
Navèth canonge que montà.
En cadèira benlèu, decidat, que s'apita,
E, lenca destravada e shens hum de perpita
Aus parropians que do bròi plan emperbocat
Un sarmon com sap har... dab un nhac suu marcat.
Que trobai, lo dissabte, au Reclam de l'avesque,
Novèla tota fresca ;
Qu'èra de tot açò conde plan adobat ;
Non, n'aví pas rebat !...

A Pèir'horada lèu, Sent Anhet e Galhèras, (3)
A Bailonca e Dihòrt, shens blaus ni badalhèras,
Desempuish, soissanta ans tostemps junhut de dret,
Hardit, entau bon Diu qu'atz tirat lo carret.
Soissanta ans, shens jamei de fatiga har conde,
Qu'atz samiat, apiolat recòrdas en abonda.
E tots, uei, a braçats,
En córrer aus acossats
Que ve'n hèm compliment
Loanja e boniment.
Que longtemps pósquitz víver
Dab la manta agradiva !...
Qu'atz pèth tenhèra e crin lusent,
Lo vèrbe libre, complasent ;
Vos, de la nosta confrairia
Qu'ètz lo permèr shens flateria.
E quan, vos, nhàspatz lo gascon,
De prechadèra o deu balcon,
Tots que graseishen de v'enténer
De tant qu'avetz votz de sirèna.
Canonge de Dihòrt, glòria deus lanusquets,
Siitz urós, tienetz bon, shens mau, shens tossiquets.
E se lo bon Diu vòu qu'arríbitz centenari
E donc, que torneram, en chanjar l'ordinari,
Portà'vs lo "Pax tecum"
Au tòc deu "Te Deum."

(1) Quartier de Duhort.
(2) L'archiprêtre d'Aire.
(3) Ses divers postes, dans le diocèse.

Duhort, 16 mai 1943

Cher Monsieur le Curé

        Je réponds a votre lettre et commence par vous dire que l'étymologie des noms propres de familles ou de lieux est hasardeuse. Vous trouvez en face des noms que vous me soumettez quelques explications que je puis vous soumettre et que votre sagacité pourra compléter.
        Cultiver avec amour la noble et vieille langue gasconne est dans le sang des Lamaignère.Notre escole Gaston Fébus en sait quelque chose, et vous même, dans vos deux quatrains trop flatteurs, prouvez qu'avec un peu moins de timidité vous pourriez devenir un maître. Montrez donc ce que votre plume a écrit pour caresser la Muse et j'aurai plaisir a vous dire mon avis, et, s'il y a lieu, comme j'ose l'espérer, vous révéler au public dans nos Reclams de Biarn et Gascougne. Combien qui rendraient service à notre langue et qu'une timidité hors de saison retient a l'écart du public qui aurait une vraie jouissance à lire ce que la Muse gasconne, caressée avec amour, leur inspirerait de beau, de touchant ou même de simple, mais édifiant.
        Voilà tout un programme que vous oserez aborder, je n'en doute pas, que vous aborderiez, j'en suis convaincu, si nous étions plus rapprochés l'un de l'autre.
        Je désire que ma réponse vous apporte assez de satisfaction et vous souhaite courage pour lacher toute bride à la plume qui a si bien rimé vos deux quatrains.

Lotus dibi in Xo et Ma
C. Daugè

-----------------------------------

Duhort, 12 8bre 1943

Bien cher confrère et ami,
        Excusez mon retard a vos remercier de l'aimable poésie gasconne par laquelle vous avez salué mes noces de diamant ; je la mets en bonne place dans mon cœur et dans mes archives. Continuez à cultiver la muse de nos vieux foyers. Il n'est jamais trop tard pour bien faire. Des contes en prose vous plairaient peut-être mieux. Cultivez l'un et l'autre genre, votre plume est apte à tout et n'oubliez pas le proverbe : audaces fortuna juvax.
       Je trouve dans mes papiers quelques lignes par lesquelles j'avais salué la mort du regretté directeur de Maylis, je ne me soviens pas qu'elles aient été publiées. je vous les offre. Gardez-les et, de votre écriture de calligraphe, transcrivez-les et remettez-les à Maylis qui ne doit pas les posséder. On me dit que M. Destribats serait tombé en paralysie, mais qu'il a conservé la parole. Dites-lui toute ma sympathie en lui remettant votre copie destinée à faire partie des documents sur la maison de Maylis, si du moins on le juge à propos.
        Encore une fois excusez mon retard, a cause de mes nombreuses occupations et correspondances et cordial merci.

Lotus dibi in Xo et Ma
C. Daugè

21 mes mort 43
A Mossur Miquèu Ferron, medecin-colonel, a Pau

Gran mercí deu trabalh qui, vos, m'avetz enviat, (1)
Gosnhit, ne sèi pas quan, e plan acavaliat.
Qu'aurí volut en per la pena
Unh'auta vutz jo hà'vs enténer ;
Mes, que prefèri fofilà'm
E deishar lo calam...
Soi content de saber qu'ent' après Pentacosta
Quan verdegi la brosta,
Deu famús d'Audijòs, aus sapients deu Congrès (2)
Vos que vatz har lo conde en pagar tots los frès.
Bona chança tanben tà quan dónquitz la glòsa
Suu motoèr de Buglòsa. (3)
Ah ! se podí com l'auseron
Hà'm lavetz tot mendron !
Jo qu'anerí de tira
Véder çò que's devira...

Com can e gat ací las gents de cornaclin
Que s'espian l'èrt malin.
Sèi pas qui, devath man, comanda la batalha
E qui sèrv la civada en 'quera gojatalha ; (3)
Mes, plan qu'aurí credut, sonque per fèt d'aunor
Tots qu'aurén dit que non.
Ací ne veden pas que hum de marcat negue,
E shens e n'aver l'èrt, chacun que hè la plega ;
Mes, lo mei bròi, praube doctur,
Arreish ne vòu passar per lairon o volur.
Ah ! volhi lo bon Diu que tringlégi l'aubeta
On aqueths sacripans hecin la culheveta,
E, qu'un còp maserats e's tròbin tots urós,
Riches o proverós !
En atendent que'vs dic : "A tots, annada bona,
"Shens mau ni capihona !"
Entà quan la revista ?... Entau temps deu cocuth ?...
Que tornerèi dab vos, lavetz, har lo lencut...

(1) Recherches sur les seigneurs de Poyaler.
(2) D'Audijos, personnage landais, du temps de la "Fronde" (la gabelle). Sociétés savantes de Pau.
(3) Le Dr préparait une conférence sur St Vincent de Paul.
(4) Allusion aux luttes sociales de St Aubin.

       Je vos remercie de vos poëtiques élucubrations qui m'ont fait grand plaisir, venant de vous et écrites dans cette langue que je balbutie et que je serais si heureux de manier, de posséder, si fine, si harmonieuse si nette et claire, la "lenque mayrane". Comme il me tarde de pouvoir voisiner avec vous et écolier sénile la pratiquer sous votre gouverne.

Dr Ferron.

permèr de l'an 1944
Au Sobanhèr, lo menh medecin, de Mugron.

Au menh larèr los pedits a l'eslama
A vos, mossur, d'abòrd, a vos après, madama,
Au permèr tòc de l'an dab l'ajuda deu cèu
Que'vs la sohèti bona a tots, au vòs tinèu,
E, dab aquò, santat, e chança e reüssita
Taus jorns tan mau bastits de 'questa prauba vita.
Ne voi pas oblidar
Tanpauc, de saludar
Las vòstas gojatinas
Qui perucan per Dacs, tèmas, versions latinas.
Síitz tots urós
E plan sabrós
Dens lo nid de familha
Per darrèr la cavilha.
E, posqui l'an navèth, fresc e bròi com un sòu
Benlèu portà'ns la patz dens un còrn deu barçòu !

3 de janvièr 1944
Au Robert, lo curè de Doasit.

14 de mai 44
Au canonge Destribats, directur de Mailís, sortit de mort a vita.

Ací que l'am, arrequincat !
Alucam viste lo gran cierge
E, tots en cur devant la Vierge
Ham retrenir "Magnificat !"
Qu'aurén donc hèit au Monastère
S'avè cluishat l'uelh per de bon ?
Ne l'avèn pas sicnat lo bon
E qu'es tornat com locatère.

Quant de pregàrias a genós
N'am pas, nos hèit dens la soa crampa !
Que m'i gahai jo, la garrampa
E que n'avoi lo cuer sancnós.
L'un que disè :"Ne va pas víver !"
E l'aut :"A nueit que va partir !"
E, larma a l'uelh, tots, en patir,
Que'n perdèm juste la shaliva.

Diu que l'a hèit l'arrisolet,
Dab un bròi "nhau" per la fernèsta ;
Que ns'a muishat qu'èra lo mèste,
En lo tornant vita e piulet.
E la Viergina tostemps bona
En lo guarir deu malandrèr
Qu'a 'vut pietat deu son obrèr
En lo tirant de capihona.

Pair nauricèr deu Casterar
Deu Coralet e deu Saucèda, (1)
Cadun, dab vos, uei que's vien sèder
En har despieit au "Libera".
Dab la santat qui v'acodilha
Tot hòra adara deus trebucs
Shucat la vita a grans talhucs
Dab los amics de la familha.

(1) Les pensionnaires de la Maison.

Au Cazalis, curè de Pèira, la mia anciènta parròpi (7 julh)

Salut, curè de Sendets (1) e de Pèira !
En me legint, que vatz pensar
Que lo trabalh ací ne'm pesa 'üèire
E qu'èi lasers a despensar.

Qu'auratz reson !... Pr'amor qu'èi la varièra
Quan vei lo monde desconhat ;
E que'm hè benh de sortir de volièra,
Entà'm tirar l'èrt estronhat.

Ací, praubòt, cadun que hè la plega,
E que s'at creid tot permetut ;
Gran maquinhon, lo famús marcat negue
Qu'a despitat tota vertut.

Pensan pas mei qu'a hèstas e hartèras,
Plan amusà's, despensar sòus ;
Mèstes, paisans, crampèrs o locatères
Minjan l'arpàs au mème tòs.

Tots en·holiats, coishards e gojatinas
Hòra de casa, l'èrt coquin,
De jorn, de nueit que s'usan las botinas
A har sautar lo casaquin.

V'avísitz pas, sustot, de'us contradíser !
-"De çò que's mescla, lo curè ?..."
E, quenhs que siin, los tots dab vantardisa
Que l'esperrecan per darrèr.

Ah! que deurén, puishqu'arren ne'us eishenta,
Com aus coishòts flingà'us de dret !
E, mei qu'aquò : tà hà'us anar deu vente
Passà'us l'estrilha au bon endret.


Qu'èi dens l'idea qu'a Pèira que va mélher,
Qu'arreish n'i hè deu greisheron,
E que, deu plan tots qu'i pòrtan la pelha
De Camarrèita au Maneron.

Detz ans, aquí, per caut com per torrada
Qu'èi tenut l'am entau bon Diu,
E, ci preu-là, qu'i dèvan ua nharrada
Com hè lo peish dens lo baniu.

Beròi peís, parat com ua esposa
Dens lo perhum deu verdurèr ;
On, Lui e Rança a l'aigueta gramosa
Pòrtan l'abonda a tot larèr !...

Peís charmant on de lonh s'esbarreja
L'ompra deus monts, blanca de neu ;
On, l'auseròt suu brostèr bròi s'ompreja
Bequiat a penas hòr' de l'ueu !...

Peís plasent, on l'amna enqüèra prèga,
Que sii adaise o shens richèr ;
On, ajacats, van dromir dens l'arrèga
Los morts, amics deu vielh cluchèr !...

Tèrra de choès, on tostemps e's miralha
Lo blu deu cèu com a leser...
Maugrè los ans, e lo temps qui s'escalha
Parlar de tu, m'a hèit plaser.

(1) La chapelle, dans la plaine du Luy.

A N. D. de Maylis
juin 1944

Stella maris

Quand l'Angélus du soir égrenant sa prière
Réveille les échos de ses chants éthérés,
Sous le ciel bleu d'azur profilant sa lumière
Un phare, lentement, pique ses feux dorés.

Etoile de Maylis, berce notre espérance !
Nos cœurs sont endeuillés, outragés sont non droits ;
Plane, plane bien haut au firmament de France,
Va consoler au loin les soldats de la Croix !

Rayons qui redonnez la confiance aux mères,
Dissipez leurs tourments, leurs peines, leurs sanglots ;
Et qu'après tant de deuils et de larmes amères
Des méchants contre nous s'effondrent les complots !

Rayons tout embaumés de fiertés légitimes,
Auréolez nos fils morts pour la Liberté !
Et que reste à jamais sur leur front de victimes
Le nom resplendissant de l'Immortalité !

Espoir - Salve Regina (2 juillet 1944)

Sur la France affligée et de partout meurtrie,
Au cœur éclaboussé de sang et de malheurs,
Laisse tomber du ciel ton regard, ô Marie,
Vierge qui, mieux que nous, sais le prix des douleurs ;
En un calice d'or viendront germer nos larmes.

Redore nos espoirs inscrits sur nos drapeaux.
En tes bras caressants, nos fils morts sous les armes
Gardent encor leur voix et sourient aux tombeaux.
Invincibles témoins de nos gloires passées
Nos carillons, bientôt, rejoignant nos pensées
Aux échos réveillés diront des airs plus beaux.

Au canonge Castanhet, doyen de Mugron,
(Quaranta ans de seguissa au servici de Diu) ; (3 de julhet 44)

Mèste doyen, salut e reverença !
En me legint que'vs vatz pensar
Que vieni lhèu dab vos har conferença...
Nani !.. Qu'i soi tà v'encensar !

E qu'èi plan dit... Deu seminari d'Aire
Jo que'm sovien, quaranta ans a,
Vos, aberòt, que sortitz bon caçaire,
Córrer gibièr dab lo cabà.

A Sent-Sever, Mailís e Senta-Aulàsia
Bròi que sabotz balhar lo plec,
E deu vòs còr tostemps, a Diu que plasi,
Hardit, hesotz lo bon emplec.

Qu'èra lo temps on cadun podè víver
Suu dret camin, shens enterbuc ;
On lo despieit ad arreish ne grasiva,
On la vertut avè bon shuc.

Uèi, n'es pas mei pertot que canalhèra,
E noste monde desconhat
Ne cèrca pas sonque la pegolhèra,
Quan ne hè pas de l'arganhat.

A Mugron, lhèu, n'an pas l'amna crassuda,
N'i càntatz pas "Misererè".
Au plan, arreish ne hè nada estorçuda
De "Marcantoine" au "Costurèr".

Dempuish tretze ans, per sequèr com per ploja,
Valent tostemps au vòs trabalh,
Entau bon Diu, vestit de blanc, de roge,
Qu'arràpiatz tord e perligalh.

Longtemps dab nos damoratz a l'estaca ;
Dab nos, au mange tienetz bon ;
Deu malandrèr segotitz la casaca,
Sinon, per vos gara au sedon !

E, com aquò, tots amasse a l'obrada,
Shens feniantèr dens los silhons,
Deu bon hroment heram l'arresterada,
Vos, au carret, nos, seguilhons !

Las Viuletas de Monsenhur (març 1944)

(Demandat entau "Catholique Landais" per lo gran vecari Dicharry, com jo d'auts còps professur a Dax.)

Dejà mèste e senhor, lo primtemps que verdeja,
E qu'am tracat l'ivèrn e lo hred deu poishiu ;
Tot beròi, preu brostèr l'auseròt que nideja,
E lo monde vitèc que s'espia entà Diu...

Qu'am sentit dens los èrts lo hum de la viuleta,
E lo só, dens lo cèu, que hè cama, lusent ;
Tot, uei, que s'arreviscla ; e, doman, l'arrongleta
Que'ns va cançonejar çò qu'a de mei plasent.
----
Com tot an, suus camins, plan capsada e prendiva,
Que vam véder a Rameus lusir petita flor ;
La viuleta aulorenta, entà tots agradiva,
Qui, de la caritat va voler noste eslor...

Lanusquets, Maransins, tireràn la peceta,
E los fièrs Shalossés, e los de l'Armanhac
Que sauràn com es òp escarrar la bosseta :
Entà plan har, jamei lo Landés n'es flaunhac.

Vèn donc, fresca viuleta, e pren viste l'aviada !
E, dab l'arrisolet tot caut de Monsenhur,
Quan deu mau védem, uei, preu monde la hariada,
En pagas, vien-nse dar dus ardits de bonur.

25 julhet 1944
A Mossur Castets, de Buglòsa, de passatge a Mailís.

Ger, per Mailís, que'm disón :"Que vam cuélher
"Mossur Castets , doman matin ;
"Hatz-lo dus mots, com l'aut còp, sus ua huelha,
"Sii en gascon, sii en latin..."

Lavetz qu'èi hèit, tà lèu, lo bricolaire,
E qu'atz ací de fresc montat
Lo compliment qui, de lonh sent e flaire
Tots los adobs de l'amistat.

Lo temps que'ns traca, e dab nos que s'eslurra,
Com l'aiga au baniu deu molin...
Arren, preu temps ! Avóssim pan e burre,
Vin au broquet, carn au salin !

Pr'ací capvath qu'am lo hiu de mesclanha ;
Pertot, ne védem que destrac ;
Uei, lo vesin deu vesin que's mascanha,
Arreish tau mau ne boha brac.

E com aquò, lo monde que's desconha,
E la molenda que borneish ;
Esparvolat, lo coarrèr, shens vergonha
Tot çò de plan, uei, que taneish.

Au vòs peís, de segur, que va mélher,
E qu'èi l'idea que, per los brucs,
Tots, deu plan-har, qu'i carrejan la pelha,
Entà la Dauna, shens trebucs.

Beròi peís, on dens la glèisa ompriva
Trescan tan plan las mans au cèu ;
On, de la Vierge un perhum e ns'arriba
Quan hèn pregària suu carrèu.

Quan en capèra e's heci l'escurada,
Deishatz per nos suu pregadiu
Un tròç d'"Ave", lo qui la Vierge agrada,
Jamei tad era tròp tardiu.

E pósquitz, vos, tenhèr com la cassorra,
E deu vielhèr lonh deu humet,
Dab nos, longtemps, urós har córrer
De l'amistat lo bon gusmeth !

A Madama de Lagarriga, de Sent-Aubin (26 julhet 1944)


Per Sent-Aubin, dens la verdura,
preu miei deus flòcs dens lo gason,
Devath un cèu shens lavadura
Bròi que luseish ua gran maison.
"Bel-Air !" Qu'estó plan batisada
Quan cossidàn lo son parrènh,
E la marraine, a la crotzada,
Devó gahar lo mème trènh.
Quan au batalh tringla l'aubeta,
Lo só qu'i da l'arrisolet ;
E quan la nueit met la baveta,
Tot qu'i damora clarolet.
Aquí, pinçans, shiròcs, parringla,
E roishinons plan amilhats,
Quan l'arrajòu petrilha e tingla,
Qu'i cançonejan a palhats.
De 'queth pitèr, tot en barlègas,
Que véden camps, planas e tucs,
E, per l'Ador, lonh, a detz lègas,
Deu Maransin lanas e brucs.
A quate pas, que senhoreja
Suu blu deu cèu shens nat esquiç,
Lo clucheròt on bròi s'ompreja
Nosta Viergina de Mailís.

Un monde, aquí, de bèra pelha,
D'aunor, de fe, plan reborit,
Austan vitèc que la videlha
De longtemps a, que s'es naurit.
Que l'aperam : de Lagarriga,
Com lo peís austan vielhòt,
Qui, tau bon Diu pòrta l'apriga
Darrèr lo trauc deu sarralhòt.

Ueit mainatjons, tots en cordada,
Qu'i prenón shuc suu tisocar ;
Mes, sonque dus de la nidada
Qu'an damorat tà i pelucar.
De cap Algèr, o per lo Gave,
L'un a Mugron, l'auta a Montaut,
Entà Perquia o per Hontgrava,
Atau, chacun qu'a hèit lo saut.

A la porteta grana obèrta,
Que pòden viéner tustejar ;
Petits o grans n'i son de pèrta
Se van pr'aquí camotejar.

De vòsta man, en tota aisença
Suus de "Bel-Air" deishatz tombar,
Deu cèu, Senhor, dab complasença
Çò que de bon deut arribar !

Que son partits (1)
Lendejorn d'ordinacion, a Pojana (julhet 1944)

Qu'èran aquí, recaptats a Pojana
Los set, a l'ompra deu cluchèr,
E qu'atendèn que'us donquin pòrta grana,
Vertut en man per tot richèr.

Pr'un bèth matin, deu clòt de la nidada
Bròi plumaishats suu cassorròt,
Qu'an hèit lo saut, amasses, en cordada,
En sharisclant com l'auseròt.
------------------
Que son partits, shens biaça, dab coratge,
Har las manòbras deu bon Diu,
E, d'ara-enlà, qu'auràn pasta a l'obratge
Sii en ivèrn, sii en estiu.

Arreish ne sap çò que'ns reserva l'òra,
En 'queste monde desconhat ;
Lo trum qu'es negue ; e, mèste per dehòra
Lo mau qu'a tot arroganhat.
------------------
Vienetz, amics, dab nos tirar l'iraga
E har cordet preu costicòt ;
Aus sons obrèrs Diu que da la gran paga
E dens lo cèu plaça au bancòt.

Ací, Senhor, qu'acapam ua pregària :
-"Sus nos, estenetz vòsta man ;
"Ne dèishitz pas blasir 'ntau Seminari
"Lo gron qui deut germar doman !

(1) Publié dans le "Catholique Landais" de juillet 1944.

Prière pour le temps de la guerre, et pour nos prisonniers (août 1944)

Ô Christ, de longs soupirs notre âme débordante
Vient tout bas murmurer une prière ardente :
Que votre coeur de père attirant de bonté
Sur nos coeurs endeuillés jette a flots la clarté.
Sur ceux qui, désolés, vous prient dans leur chaumière,
Laissez tomber du ciel votre douce lumière.
De l'épouse qui peine au labeur quotidien
Gardez l'amour fidèle et restez le soutien.
Comme vous au Jardin, sous la croix du supplice
A longs traits nos absents boivent l'âpre calice.
Dans l'exil du "Stalag" daignez les soutenir
Et garder invaincu l'espoir en l'avenir.
Quand, sous les cieux pesants leur âme se sent triste,
Seigneur, que votre main de père les assiste
Et qand revient le soir d'ombres lourdes chargé,
Qu'avec amour chacun par vous soit protégé.
Rendez à Saint-Aubin ces prisonniers, nos frères,
Pour que chante la vie au foyer de nos pères ;
Et, qu'égrenant leur voix dans notre vieille tour,
Nos carillons ailés annoncent leur retour
Grandis par le malheur en école nouvelle
Ils seront les semeurs d'une France plus belle.
Seigneur, nous avons tant souffert, saigné, gémi,
Qu'enfin sera lassé votre grand coeur d'ami.
Mettez le point final a l'horrible tuerie,
Et que, reine toujours, reste notre Patrie.

A l'abè Mauléon, Curè de Coduras, tot navèth sortit canonge. (1 d'aost 1944)

Nani, n'es pas nada mensonja :
Qu'am un navèth canonge.
Bròja shamarra sus l'esquiau,
E crotz au còth en penderilha,
Lo Mauléon, uei, que petrilha
Au son gleisiau.

Joen aberòt a Vilanava
Lo Delannoy que'vs sicna lo permís,
E que ve'n vatz, dus ans, har lo comís
Au vielh larèr deu Casanava (1).
E puish, dab lo cauget
Shens grans escuts dens la tireta,
En çò deu Latoreta (2),
Que fílatz sus Haget.

Los abès, de 'queth temps, portèvan reverença,
Mes, uei, dab los curès qu'entran en concurrença ;
L'argent-viu que'us boreish,
E lo plan-har que s'esclareish.
Mème en nosta familha
Uei, tot que's descavilha...

Un bèth matin, au saut deu lhèit
Que'vs deishudatz curè de Clédes ;
Aire v'envièva lo conlhèit
Tà hà'vs ganhar quauques monedas.
E, sus lo haut pitèr com l'ausèth dens lo nid,
Que sabotz acapar cançons e bèth ramatge ;
E, per vos revernit,
Lo vòs tropèth lèu rajoenit,
Chanjà de pèth e de plumatge...

Mes, l'avesque que'vs ditz :"Pojatz d'un esparron !
"Las peras son maduras,
"V'atenden a Coduras,
"Entà tirar, tot doç, lo hiu de las costuras,
"E predicar shens paur, deu bèc deu cadeiron."

E, Dempuish, qu'a colat l'aiga per la paishèra,
Mes, qu'atz guardat bon crin, plegadissa l'eishèra,
Quaranta ans a, de 'quò...
E qu'atz sabut ganhar lo còr
De l'un, dab ua clunhada,
De l'aut, dab ua tonhada ;
Tan plan que deu tropèth
Qu'ètz de tots lo papet.

Amic, portatz longtemps vòsta bròja pelissa ;
Diu volhi que jamei ne v'escarni los òs !
E nos auts a l'autar, en pregant suu calice,
Que'vs dísem, cort e bon : "Ad felices annos !"

(1) Doyen de Villeneuve
(2) Doyen de Hagetmau

A Mossur l'abè Lamanhèra, curè de St-Aubin, en responsa aus tan beròis vèrs tié l'a enviat

Plan m'agradan los vèrs gascons
Ti'èi recebut a la matiada.
Com son trufandèrs e lurons,
M'agrada plan la vòsta enviada.

En m'i parlant deu menh joenèr
Qu'èi tornat víver en arreculas,
E que'm soi credut suu planèr
Deu temps enlà de las "capulas".

Lavetz ni hulas ni patacs
Ne's vedèn jamei a la ronda....
Uei ne pòrtan qui blaus e macs...
B'es donc descavilhat lo monde

En aqueth temps , joen vecariòt,
Que sii Haget o Vilanava,
S'èi, jo, hèit córrer lo carriòt
Com aprentís, n'at vólhitz sàber !...

E puish, de 'quí, passat curè,
De jorn o de nueit, a tota òra,
Que m'a calut, shens díser arren,
Virar mantun còp la guinhòrra !..

Atau, chic a chic, a pè-tòrt,
Qu'èi pojat au som de la vita
Tan plan que sus jo, -qu'at vei hòrt,-
Uei lo vielhèr que se m'apita !..

Adara sol, praube vielhòt,
Shens nat caishau ni nada hèrra,
Me'n vau croishit dab un barròt,
Cama travada e nas a tèrra !...

E com lo hred es hèra a crènher,
Per pitiat l'avesque, en amic,
Que m'a hèit botar sus l'arrenha
La shamarra d'un hredolic !...

Per quant de temps ?.. Diu sol qu'at sap !...
-"Per bèra annada o per bèth dia"-
Se'm dísetz, vos !... Shens tiéner cap,
N'èi pas qu'a respóner :"Atau sii !..."

Mauléon, Curè de Coduras

A l'abè Ducamp, de Mailís, enviat vecari a Pèir'horada,
on, d'auts còps, començai lo mestí. (2 aost 1944)

De las pitranglas de Mailís
Dab la saqueta e lo permís,
Te'n vas au peís qui m'agrada.
A casa, la mair dab la sòr,
Van desplegar lo gran linçòu ;
Mes, qu'ès abè de Pèir'horada.

Quan lo bon Diu, lo punh sarcit
Samià lo monde shens froncit,
Plan que hesó la punterada.
Mes, quan devó vueitar lo tòs
Eth que deishà lo mei bròi tròç
Càder a leser sus Pèir'horada.

Dempuish lavetz, tostemps lusent
Lo cèu qu'es damorat plasent
Shens har jamei nada eslurrada.
E la floreta, a la seson,
Enlòc, que crei, n'a camison
Com la qui flaira a Pèir'horada.

Reina, la vierge d'Aspremont
Que hè la nica au vielh demon
Per sus la vila aburguerada.
E, deu pitèr verd e peirut
A tots los camps que balha frut
Frut com n'i a sonque a Pèir'horada.

Aquí, d'auts còps, joen aberòt
Gaujós, hardit, com l'auseròt,
Passai quate ans shens boherada.
Soi vielh adara e cap-pelat ;
Mes, dens lo còr qu'èi gansolat
Tostemps lo nom de Pèir'horada.

Vèn tu tanben, vèn au mei lèu
Getar lo gron suu vent deu cèu,
E, puish, passar l'arresterada.
Dab lo Baché (1), s'ès sajolòt,
E pleguedís au carriolòt
T'at vireràs a Pèir'horada !

(1) Le Doyen.

Au disnar de l'abè Saubignac, navèth prêtre,
Com jo hilh de Doasit, lo 29 d'octobre 1944

Après disnar tant bon on tots am desglosit 
Fristí de jorn noviau shens pudir l'escosit, 
Lo Robert (1) que m'a dit, en me dant ua possada : 
"Alòm ! qu'es lo moment ! Dus mots shens esquiçada !" 
Lavetz, que'm soi lhevat... Mes, se'm mescli lo hiu 
Que'u torneram la pausa en aqueth coteliu !
Uei matin, lo "Plaçòt" qu'a carrilhoat las clòchas, (2) 
E qu'èi vist preus camins òmis, hemnas e còishes 
Coda-li-coda atau, deus "Clòts" a "Mondiron", 
De "Guirosa" au "Lanòt", e deu "Proilh" a "Meron".
E Maugrè lo plojèr, lo hred e la ventada 
Que son vienuts plaudí't a plenha carriotada. 
Qu'es bèth jorn entà tu, hèsta ennau taus deu "Guit", (3)
E que me'n vorrí mau se ne t'aví seguit...
En glèisa, ger matin, endòra dab la fresca,
Après un "Te Deum" de dret hèit a la tresca,
Deu còr que t'èi portat las mei bèras eslors
Devant l'autar parat e de lutz e de flors.
Qu'ès prêtre, amic ! Ací, parelh com en cadèira
Que te'n hèi compliment, en apunhant lo veire.
Trenta-dus abans tu, s'èi plan sabut metrar,
Qu'an possat per Doasit com ceths au cassorar.
E qu'arribas tanben tà préner la seguida,
Après mila enterbucs e mantua segotida.
A Pojana, estacat dètz ans au peisheder
Qu'as finit per copà't lo nod deu travader.
Com d'auts, qu'èras partit entà servir la França,
Mes, de tornar sanís, tu qu'as avut la chança,
Ah! que't tinglèva plan lo galon d'aspirant ;
Mes, pelha de curè que't balha un èrt mei gran !
Vè-i ne donc d'ara enlà, dab coratge, a l'obrada ;
E, se deuts arparar com nos quauque borrada,
Rapelé't que lo cèu, dab l'ajuda de Diu,
Tostemps que torna clar quan es'stat pro plogiu.
Tira en abans shens paur ; tu, qu'ès joen ; qu'as l'aviéner ;
Dab tots, que'n soi segur, tu que sauràs conviéner.
Vèn ! Lo monde qu'es gran... On que siis encasit,
N'oblidis pas, amic, qu'ès un hilh de Doasit !

(1) Le curé de Doazit.
(2) Le chantre et sonneur.
(3) Sa maison natale.

Aux Morts de la Patrie (1er nov. 1944)

Ensemble, ici, levons le front !
Salut aux morts de la Patrie !
Ils ont pour nous lavé l'affront
D'une sanglante barbarie.
Ils sont tombés sur le chemin
Avec honneur et griserie ;
Ils seront grands, plus beaux, demain ;
Salut aux morts de la Patrie.

Nos jours sont durs. Que de sanglots !
Salut aux morts de la Patrie !
Autour de nous, coulent des flots
De sang, de larmes, de furie.
Mais, le drapeau de liberté
Sur notre France endolorie
Flotte a nouveau plein de clarté.
Salut aux morts de la Patrie

La cloche tinte tristement...
Salut aux morts de la Patrie !
Oh! que finisse le tourment
De cette effroyable tuerie.
Sur nous, déja, de l'avenir
Se lève au ciel l'aube fleurie ;
Mais, nous voulons ici bénir
Nos fils, les morts de la Patrie.

(lu par un enfant devant le monument, le soir de la Tossaint.)

Au hrair, curè de Tòssa (5 novembre 1944)

Qu'èi hèit, l'aut jorn, l'amna sarrada 
Pelerinatge aus morts d'Aulès. 
Qu'èri sol per la prada 
E lonh deus jornalèrs.

Los darrèrs flòcs bon que flairèvan 
Suu rai d'un só tot brumacós ; 
E tots, bròi que's parèvan 
Devath lo cèu blancós.

E que'us trobai devath la brosta, 
Amics en piòlas, ajacats, 
Mes, sustot, los de noste 
Com garbas aclucats.

Aquí, lo riche com lo praube 
Dens l'arregòt que tién tinèu ; 
E chacun qu'atén l'auba 
Qui l'esquishi lo cèu.

Aquí, papà l'amna leugèra 
Dab un suspís, un jorn, partit, 
Que dròm devath l'agèra 
Suu soc arrevestit.

Mamà tanben, la bravolòta, 
Que l'i portàn un jorn d'abriu ; 
Vint ans a, qu'es aclòta, 
E que n'èi lo mau-viu.

Eths, qu'an la patz, nos qu'am la pena ; 
Eths, qu'an lo nid ; qu'am a passar... 
Mes, tots que'ns hèn enténer 
Las leçons deu hossar.

"Suu vòs camin, qu'ètz shens defensa, 
"Grana, a bèths còps, qu'es vòsta crotz ; 
"Portatz-le shens ofensa 
"Se cau, per los dus bots.

"Coratge, amics, e hatz la halha 
"De tot trebuc, jolh pleguedís ; 
"De Diu seguitz la tralha 
"Qui menha en Paradís."

Puish, qu'èi hèit len dens la capèra, 
On èi deishat lo còr sagnar ; 
E qu'èi molhat perpèra 
Abans de me n'anar.

Gran ben m'a hèit l'arrevirada 
Dens lo campòt deus morts d'Aulès ; 
E, créid-me, que m'agrada 
La lecçon deus ciprès. 

L'An neuf 1945

Grand jour de Gloire (8 mai 1945)
La guerre est finie !

"Anéantis, Segneur, ceux qui veulent la guerre !" (1)
Ainsi parlait, hier, l'Hôte du Vatican.
Et voici qu'en plein ciel, aujourd'hui, le tonnerre
Ebranle les échos comme un feu de volcan.

Le monde, enfin, respire et relève la tête,
Car tous les potentats soudain sont détrônés ;
Et nos cloches, jasant comme aux grands jours de fête
Ont repris leur chanson sous les cieux étonnés.

Oui, nous les acclamons en des vivats sonores
Ces soldats assouplis a l'austère devoir,
Tous ces guerriers obscurs aux loques incolores
Qui ne surent jamais faiblir o decevoir.

En ce beau jour de mai, retour de l'équipée,
Pour tous les survivants, pour nos morts immortels
Nous rendons grâce au ciel ; et, héros d'épopée,
Nos inscrivons leurs noms sur les mêmes autels.

Nos jeunes, désormais, le pas dans leur sillage,
Nos mères, noblement, au cri rythmé du coeur,
Et les "anciens" chez nous, tout a leur babillage
Ensemble rediront l'hymne a jamais vainqueur.

"Pour mille ans, avait dit Hitler dans sa superbe,
"Je veux briser les fers des peuples malheureux !.
"Des guerres, des conflits plus ne poussera l'herbe...
"Malheur aux artisans des complots ténébreux !"

Le lâche !... Et tôt après, en Autriche, en Pologne,
Les "Panzers" dévalaient, torrent dévastateur ;
Et lui, fier de son ombre, et déja sans vergogne
Il parlait a l'Europe en maître et dictateur.

"Par le fer et le feu, je mènerai la danse
Avait-il dit encor, de succès ébloui.
"Je suis le bras de Dieu, je suis sa Providence !
"A proclamer son nom mon coeur s'est réjoui !"

Et, courant sans arrêt de victoire en victoire,
De Brest a Stalingrad, de Narvick au Kouban,
On vit, sous cieux meurtris, -oh! désolante histoire !-
L'univers jugulé par l'infâme forban.

Et puis, mis hors la loi, pauvre et sanglante épave,
Le monde, chaque jour, crut qu'il allait périr ;
Cinq ans, les bras liés, et pire qu'un esclave
L'homme n'eut plus qu'un droit : se taire, ou bien mourir...

Pêle-mêle jetés dans les camps de tortures,
Mourant a petit feu, sous la schlague de fer,
Des milliers d'innocents, de douces créatures
Subirent des tourments inspirés de l'enfer.

Cinq ans, comme un défi, l'ombre des croix gammées
Dans nos bourgs, nos cités, hanta notre sommeil ;
Et le boche opulent, de ses bottes rythmées
Chaque matin naissant, troubla notre réveil.

Mais, quand de la justice au cadran sonne l'heure,
L'homme comme un fétu soudain est balayé.
Dieu, de tout insensé renverse la demeure,
Et son nom est par lui de ce monde rayé.

Comment donc, toi si fier du fruit de tes semailles,
Toi, monté jusqu'au faîte es-tu tombé si bas ?
Comment, riche du sang de si rudes batailles,
Toi, soldat invincible, as-tu fait le faux-pas ?

Car, enfin, tu n'es plus !.. Et c'est ton glas funèbre
Qui, sous un ciel de feu ce soir a retenti...
Sic transit !... Oui, tu fus à ton heure, célèbre,
Mais, Dieu pour t'écraser de son Ciel est sorti !

Où sont-ils, tes pareils ?.. Disparus de ce monde,
Sous la dague d'argent, ou le subtil poison...
Jamais, rien ne pourra de leur conscience immonde
Excuser les forfaits, laver la trahison.

En vingt-cinq ans deux fois, sur des plages sanglantes
Des peuples, des géants, sont venus s'affronter.
O Seigneur, dissipez ces visions troublantes
Et de la douce paix venez nous enchanter.

Que pour nous cette paix d'heureux fruits soit porteuse,
Et qu'un monde nouveau se lève plus humain !
Et, comme au temps passé, de vertus prometteuse
De l'Idéal, la France ouvrira le chemin.

(1) Dissipa gentes quoe bella volunt... (Psaumes)

En sovenir de l'Abè Bordes, tubat preus alemands, un còp gahat e menhat en preson.
(Fusilhat a Gaggenau, lo 30-11-44) ; (22 de mai 45)

Qu'es mort ! Que'u plóram tots, e n'at pòdem pas créder,
Pr'amor que l'atendèm entà'u parar de flors.
Es donc vertat, mon Diu, que devath pèira hreda
Que s'espia entà vos ?...

Com lo Mèste, portant còr valent que marchèva ;
Com eth, en har lo plan, camin qu'avè batut,
E, darrèr chaque tralha, arrident, que deishèva
Eslurrà's ua vertut.

E qu'es pr'amor de 'quò, triste aujami se n'èra,
Las brutas d'acerà, com hèn d'un anheron,
Que'u traquàn un matin, e que'u passàn l'anèra...
Mort qu'estó, l'auseron...

En "Quatorze" a tot punh qu'avè jumpat la glòria,
E dab los lanusquets qu'avè hèit tot bornir ;
Eth, dab lo "Trenta Quate", au jorn de la victòria
En aunor que finí.

Que portèva un bèth nom, un nom gran com l'Istoèra,
Shens ne tirar jamei mendre boca de hum ;
Mes, qu'avè dens lo còr benlhèu mei grana enqüèra
Ua flor dab lo perhum.

Aquera flor, pareish, près deus Anjos que possa,
E que s'apèra au cèu d'un bèth nom : l'amistat !
Lo Bordes entà tots que n'avè plenha bossa,
Que n'èra brevetat !

Uei, com un divés-sant, tot qu'es cadut en prova.
Lo bòche qu'avè dit : "Qu'auram reson de tu !"
Praube pèc ! Suu son sang que pòts passar l'escoba ;
Lo cèu qu'es tornat blu

O Bordes, a braçats sus los amics qui't ploran
Com ua patz dèisha càder aqueth blu, shens poishiu !
E sus las bravas gents qui, tau combat damoran
Siis l'Anjo deu bon Diu !

Au disnar de l'Adoracion de Mugron, lo 8 de julh 45, en l'aunor deus curès de Laureda et de Lahòssa, tornats presonèrs

Endòra, que m'an dit :"Los dus, que son tornats !"
-"Los dus ? Qui son aquò ?... Vielhòts, joens, o mainats ?"
-"Ne devínatz pas donc ? Lo Dubès... Lo Laureda !"
-"Que's pòt ! Mes que vorrí vede'us abans d'at créder..."

Amics, perdonatz-me, se, gahat preu licòth,
De mila compliments e'vs pòrti lo flocòt.
Prenetz-ve'n au doyen qui endòra m'acossèva
Entà-vs díser en gascon çò qu'en francés pensèva.

Que'm lhèvi donc, messiurs, après tan bon fricò
Entà-vs felicitar, credetz-me, de gran còr !
Praubòts, pendent quate ans, nos qu'am podut compréner
Que jamei n'atz avut que malurs per estrena.
Qu'atz sofèrt, qu'atz gemit lonh deu vòste tropèth,
Shens ve poder sauvar preus camins d'escampet.

Mes, uei, arresvisclats au bon èrt de Shalòssa,
Tu, Bosquet a Laureda, tu, Dubès a Lahòssa
Dejà qu'avetz gahat lo mange de l'obrèr,
E tots dus, plan hardits, la pelha de curè.

Tant de bon tà vos auts ! E pósquitz, shens tumada,
Per los camps a tot punh har valenta hemada,
L'un dab lo Pujobrò (1), l'aut dab lo Castanhet (2)
D'ara enlà shens planhet !

(1) Doyen de Monfort.
(2) Doyen de Mugron.

A l'abè Lafargue, curè de Redjons, ancièn professur deu menh temps au Petit Seminari d'Aire, hèit canonge d'aunor. (seteme 45)

A vos, capçat dens la pelissa
Curè, canonge fresc vadut,
Dab gai, mes sustot shens maliça
Que'vs hèi dus mots, com èi podut.

Qu'es lonh, lo temps deu Seminari
On, professur, joen aberòt,
Shens har d'esquiç a la pregària
Dab nos batètz de l'aliròt... (1)

Passat tanbenh a la rostida
De vecariòt lo temps plasent
On, suus camins de Labastida,
A tots, deu plan hesètz present.

Quaranta ans a, shens arrauquilha,
Dens tota man cabelh granhiu,
Capvath Redjons shens nada esquilha
Beròi qu'engàrbatz entà Diu.

Arren preus ans !.. Qu'atz bèth plumatge,
E l'uelh hardit, per suu marcat ;
Com un "haget", qu'atz fin ramatge ;
En vos, arren d'esperrecat.

Mes, com totun e poiretz crénher
Los meishants èrts d'un hredolic,
Lo brave avesque sus l'arrenha
Que v'a hicat mante en morlic.

Longtemps, amic, portatz shamarra,
E que ne'vs maqui pas los òs !
E, deishatz-me, jo, praube coarre
Dise'vs :"Ad felices annos !"

(1) Il prenait part a nos jeux de balle et de gourret.

A l'abè Peyre, vecari de Mugron, enviat curè au peïs perdut de Lòssa (seteme 45)


Que parts, amic, lonh de Shalòssa,
Joen curelòt, montar larèr ;
E que te'n vas, enlà, per Lòssa
On n'auràs pas lhèu que coarrèr.

S'as còr petit per devath pelha,
Guarda entà tu pena e planhet,
E n'agis pas mau de grehelha
En te n'anant deu Castanhet.

Au parlar clar deu noste avesque
Qu'as obeït, e que te'n vas...
Aus sons amics, lo cèu que tresca,
Gràcias de shoès a chaque pas.

De dret junhut, lonh deu tapatge,
Aus de Mugron, tu qu'as plasut ;
Que pòts partir dab lo bagatge,
Vertuts au sac que t'as cosut.

Vèn donc, praubòt, ganhà't la crosta
Au tenelhon deu só d'estiu ;
E lo ton camp, quan cadi brosta
Qu'aurà recòrda per Matiu.

Que Nosta Dama, en la capèra
E't benedeishi de Mailís ;
E, puishque Lòssa que t'apèra
Vèn har lo mèste e l'aprentís.

La Conversion (açò qu'es vertat)

Dus boèrs entà Larbèi pòrtan carca de vin...
Devant lo Sacré-Cur, a dus pas deu molin,
L'un que ditz :"Hòu, vagant ! E vòs béver ua lampada ?
"De sudor, tu que deuts aver pelha trempada !"

E que tornan partir preu costet deus "Tarrèrs"...
Tà benlèu, lo bestiar que'us passa a tot travèrs,
Que's hica a reguisnar, que sauta la banqueta
E qu'at destorna tot, barricas e piqueta...
E tot lo vin, com un arriu
Partí d'aviada entau baniu.
-"Que va díser de 'questa
"Quan at sabi lo mèste ?
E, tot enterlusits que tornan devarar
Chacant los bueus, en plan jurar.

Dab vin nau, l'an d'après, que tornèvan en còsta...
L'un que s'espia 'ntà l'aut :"Rapelé't çò que'n còsta
"De tròp har lo pendard.
"Ne hecis pas bazart !"
E shens enterbucada
Shens nat mau ni clacada
En çò deu "Dubernet" (1)
Que pausàn lo tonèth.
Lavetz, en descendent, per devant l'estatua
Lo vielh que ditz : "Mon Diu, que ve n'èi hèit mantua,
"Mes, qu'èi finit de har dab vos de l'asolin
"Quan passi preu molin !"

(1) Maison de Larbey.

Envit entaus curés, au temps de la mission de Sent-Aubin (21 deu mes mort 1946)

Dissabte, a Sent-Aubin, de cap entà mijorn
Heratz un petit torn.
Qu'am ua mission ; e noste predicaire
Tostemps hardit e traficaire
Dab vos que'u herà gai d'arroganhar dus òs ;
E que'vs vau díser qui es : lo Jausèp deu "Banòs".(1)

(1) Le R.P. Dupouy, natif de Doazit (Banos), prêtre de Betharram.

Plan dit

Un ferluquet en ua hemnòta
Atau disè :"Vòste bon Diu
"Ns'envia augan dròlla de nòta,
"Dab la ventòrra e vent plogiu !"
-"Òh là ! se'u respon l'avisada,
"Uei n'am pertot que pendardèr ;
"Lavetz, que hè la soa brasada
"Entà'n lavar lo salopèr !"

Extrait d'une lettre à moi adressée, le 17 février 1946, par le Dr Louis d'Uzer, de Mt de Marsan ; auteur de pièces gasconnes diverses.

        "Je vous envoie et vous fais hommage d'une histoire de la littérature gasconne de M. Cuzacq, professeur agrégé d'histoire au lycée de Bayonne, un savant, un chercheur, un chalossais, qui vient très souvent a Amou où réside sa mère, et où il est propriétaire. Je n'ai pas résisté au plaisir de lui envoyer en communication votre travail si attachant sur "La Paroisse de Saint-Aubin". L'ouvrage de M. Cuzacq parle de votre oncle, M. Louis Lamaignère, aux pages 123 et 183. Son étude sur les auteurs gascons, me fait regretter que vous ayez cédé a des vexations stupides d'imbéciles illétrés, ou ignorant les lettres, et que par leur faute le public et nous-mêmes, les gascons de Chalosse, soyons privés de voir vos oeuvres écrites et appréciées comme il se doit.
        Souhaitons que ce ne soit pas sans appel."

Au doctur d'Uzer, deu Mont, un gascon de qualitat ; Sohèts de bona annada (1947)

Que'vs la sohèti bona, amic, dab plenha chança,
E Diu de la santat que'vs donqui la largança.
E, posqui l'an navèth
D'ara enlà tostemps bèth
Maserar los pelièrs dab lo nod de correja
E sus los maishants èrts dar lo pos de bareja !

A mossur d'Uzer, dab pregària de har passar, entà'm demandar plaça a l'Escòla Gaston Fébus. (18 deu mes mort 1946)

Mossur,
        Que soi un curelòt de Shalòssa, e lo nabot d'un Lamaignère, défunt regent d'Artassens, qui plan sabè en vòsta Escòla manejar e esplumaishar lo gascon. Ve'n pòdetz lhèu soviéner.
        Curè de duas parròpias, qu'aurí benlèu pro de cuentas shens m'anar cercar d'auts ocups hòra de Sent-Aubin. Mes, tots que'm hèn la sèga, entà que donqui lo menh nom aus "Reclams" de vòste.
        Lo praube vielh Daugé -Dab lo bon Diu sie !- per temps que'm shapitrèva tà hà'm sortir de la tuta ; e ne'vs parli pas deu d'Uzer, deu Mont, qui's tortilha la barbicha entà hà'm díser qui-òc, ni deus confrairs a pelha nega qui'm demandan atau, quan enterbúcam suus camins : "E donc, qu'es entà uei, o doman ?" Lavetz, là, mossur, qu'èi decidat de'n finir ; e se ne'm tròbatz tròp carquiu, que'vs prègui de m'obrir lo flisquet.
        Qu'an sabut pr'aquí, -lo landés qu'a lo nas sentilhon- qu'aimèvi lo gascon. Ne s'i son pas trompats. E, mèmes, que'm rapèla que l'èi shucat au larèr dab la lèit nauricèra, e que papà, un shalossés bon tint, que me'n nhaspèva lo tròç, quan portèvi bavèra e la pelhòta corta... Dempuish, que l'èi arromegat a grans e bèths talhucs, e jamei, ne m'a pesat sus l'erbèr. Que soi suu pos de soissanta ans ; que vadi cap pelat, vielhòt, escarranshit. Mes, de la noste lenca mairana, mossur, jo que'm hèi tostemps glòria, "De me'n jumpar los pòts e, mèmes, l'escritòri". Tan plan, qu'èi acapat entaus amics ua harda de causòtas, dont aiman tots a's regolar. Sii dit shens hum d'orgulhosèr.
        Que sèi que la joenessa de uei, dab tots aqueths esparvolats e aqueths fotriquets de mossuròts qui ne hèn que despieits, n'aima pas çò que put lo vielhèr, ni mèmes tròp la nosta parladura. Deisham har, deisham díser ! Portant los pairins a casa, que portèvan esclòps e que mingèvan mestura... Mes, ne cau pas mei parlar de d'auts còps. Ne m'empeisheràn pas, totun, de'us tutar : "Ací, gascons que som, gascons damoreram !"
       Urós que serí, mossur, de saber qu'atz agradat lo salut qui'vs hèi, jo, d'ua man dejà tota amistosa.

R.L.

Lo leishiu

Lo Pascalon, retorn de fèira,
Suu capuish que receut tarrissa de leishiu,
E, suu camin, que's traca deu poishiu.
Qu'arriba a casa, e, man au veire,
Que hè lo conde a Janeton.
"Que'us èi arremerciats deu lor banh petiton,"
Ce'u ditz... -"Mes, n'ès pas pèc ? Qu'ès lusent ! Pòts arríder !"
-"Caré't, tè ! Que soi tròp urós,
"Que ne m'agin largat dab lo leishiu cendrós
"La cautèra sencèra e la saussa borida...
"On serí, jo ? Probable, escaborrat,
"E mèmes, mei qu'aquò : que serí lo borrat !"

A l'abè Bernizan, secretari de l'avescat, hèit canonge (10 de heurèr 1947)

Ací que l'am
Shens nat reclam
E shens hum de mensonja
Passat canonge.
Bròja shamarra sus l'esquiau,
E crotz penenta a la baveta
Com aus espós au jorn noviau
que'vs hèi corbeta !
Qu'atz caminat, de Haget duncò Dacs, (1)
Mes, qu'arríbatz shens blaus, maugrè sègas e chacs. (2)
Lo defunt Bachouè (3), un finard, se'm rapèla
A bèths còps que'ns disè :"Deishatz har lo "Belús",
"Qu'anerà lonh, lo gus !"
Tanben, quan, l'aut matin, l'an portat la novèla,
Qu'a devut, dab Sent Pierre, en har de l'innocent,
A descús deu Senhor, parii, arríder se'n !

E quan dens la frairia e v'a hicat l'avesque,
Nos auts qu'am hèit "Bravò !" Puish, après un suspís :
"Sharre canonge, aquò, mancat per la vendresca !
"Mes, qu'a lo lencoet bon... Lo rèste ? E donc, tan pis !"

Dempuish un an benlèu qui hètz lo secretari,
Chic pertot adarron qu'atz passat lo plumalh ;
Podetz pas har de mens en quauque cuenh d'armari
De trobar lo camalh !

En atendent que síitz aporat au "Chapitre"
Pensatz a nos au "Vobiscum".
Passat o non per lo pepitre,
Gaujós, que'vs dau lo "Pax tecum".

Amic, portatz long temps vòsta pelissa,
E, s'a Diu platz, hatz-lo ganhar los sòus
Açò, dit shens maliça ;
"Ad felices annos !"

(1) Vecari de Haget e d'Amó. Curè d'Ossa (on despità lo Jumel, deputat, de maire), de Belús, de Jòssa, de Leon ; aumonièr de l'Espitau Senta Anna, deu gran Espitau de Mont de Marsan, secretari en segond de l'avescat.
(2) Gran bathalur, se n'èra... Tot unclas e bèc...
(3) Curè a Ortevièla, un brave òmi deu bon Diu, qui aví hòrt coneishut quan èri vecari a Pèirahorada (1913-1919).

Au gran poèta Lamanhèra responsa a la soa charmanta cançon,

Ne soi pas com tu gran poèta
E Diu me guaiti de cantar
Camalh et crotz a la baveta,
Aso, dens la fluita bohar.

Amic, non n'as pas dit mensonja
Quen t'as cridat tot hòrt "bravò"
En aprenent qu'èri canonge
Que sèi plan çò qu'as dens lo còr.

Entà portar camalh, sharra qu'èi la vendresca
Dits-tu -e qu'es vertat- per ma fe ! qu'as reson.
Mes tà har ressortir e tà servir l'Avesque
Qu'èm tròp gauch tròp gròs, un petit qu'es mè bon

Oui, parlam deus anciens, e daisham dab St-Pierre
Arríder, au bèc deu cèu, lo Bachoué defunt.
N'obliderèi jamè, mon brave Lamenhèra
Qu'a soa casa, a mijorn qu'arribèvam a punt.

Finartèr oui mes tan brave ! chès eth qu'èram a casa.
N'èran pas tots atau ! jo, curè de Belús,
A digun, Diu qu'at sap, n'èi l'idea de desplàser
Qu'èri lo mè petit, mes non pas lo mè gus.

Tu, qu'es vrai, mè d'un còp, abbé de Pèir'horada
Qu'ès vinut a Belús remplaçar lo curè
Entà jo qu'ès estat un fòrt bon camarada
E tà'm felicitar n'ès pas 'stat lo darrèr

Mercí ! Qu'èi caminat de Haget dinc a Dacs
Viatjat un chic pertot pendent lèu 5 decadas.
Sègas que n'èi trobat e bròcs e de bèths chacs
Atrapat mè d'un blau, hèras escarronhadas.

Mes, de gràcias a Diu, jamè n'èi destornat
N'èi pas hèt au patac, ni copat nada vitra
Atau, au petit pas, sui totun arribat
A la glòria de uei, a har, part deu shapitre

Gran mercí, Rafaèl, sus nat cuenh de comòda
Tu n'auràs pas besonh de passar lo plumalh
De l'oncle, ancien canonge, lurtèr com t'es la mòda
Que porteràs un jorn la crotz e lo camalh.

Aquera crotz sus ta baveta
Que la vorrí véder bèth lèu
Ò Rafaèl ! Ò gran poèta
Abans d'anar véder lo cèu

En atendent qu'aquò qu'arribi
Que penserèi au "Vobiscum"
A tu , e quen barri lo libi
Que t'envierèi lo "Pax tecum".

Abè Bernizan, secretari de l'avescat