Ua Camada dens lo
Borg de Doasit qu'i a Quaranta ans
*
(1 200
vèrs)
Hèit fin de l'an 1945 e hicat la crotz lo 2 de
janvièr 1946
Lo La Ramè (44 vèrs)
Lo
Charlic (46 vèrs)
(1 290)
- Lo temps de d'auts
còps
- La Camada
- Entà finir
-
Lo "La
Ramè"
- Unh'auta deu "La
Ramè"
- Lo
Charlic
- Ua
bròja deu Charlic
- A Noste
[Endic
de las poesias deu R.Lamanhèra]
Lo temps de
d'auts còps
Que'm hè gai de
tornar quaranta ans en arrèr
Víver dab los
Doasits, tranquille au menh larèr.
On son los de
'queth temps ? On son, per la carrèra ? (1)
La mort,
l'un après l'aut, com ua nega posoèra
Que'us
a tots esclarits... Per Aulès e preu Mus (2)
A
l'estàn(3) de la crotz, uei, qu'espian tà capsús
(4).
Mes, l'imatge e lo nom que'us èi dens la memòria,
E de'us aver comptats com amics que'm hèi glòria.
Eths que son arribats... Qu'am enqüèra a morir...
Eths qu'an hèit lo camin... Que l'am a pehorir (5).
*
Que'm sovien que preu borg, deu temps deu menh
joenèr,
Que vivèm tots en patz, deu "Pit"
au "Pijonèr" (6).
Jamei ni pair ni mair,
ni cosin ni monone
Entre eths ne s'aurén hèit
grimaisha o pam de mona.
Que's sabèn amusar tanbenh
shens nat domau,
E n'i coneishèn pas lo venim deu
caishau.
Nos, los còishes, qu'avèm bon
peu, bona eishaliva,
E qu'èram escapius (7), quan
l'escòla finiva.
Jo, qu'anèvi, hardit, un còp
plan vrespejat,
Har virolar lo cerc suu planèr deu
"Serbiat" (8).
D'auts còps preu "Pariben"
(9), lo long de l'arrelhòta
Que m'envièvan
har pèisher, a noste, la vacòta.
Mes, quan vienè
dijaus, tà pojar suu "Tarrèr" (10)
Jo,
deus mei trafalhants (11) n'èri pas lo darrèr.
Aquí, preu miei deus chacs, deus bròcs, de las
agèras,
Que hesèm gorlerar topins, e
cafetièras.
E puish, tots adarron, e shens paur deus
verbaus,
Qu'anèvam segotir los pruèrs preus
casaus.
Enfènh, entà finir la nosta
arreguisnada
Tots, au viraporquèr hesèm la
coquinada.
A la glèisa pr'aquò qu'èram
pro sajolòts,
E mème pietadors com petits
anjolòts.
Que s'at calè tanben, pr'amor que
lo vecari
Que ns'auré confirmats shens tòrça
a la pregària.
Mans juntas, a sèt ans que
servivi dejà
Duas messas tot matin shens jamei
pleitejar.
Qu'i ganhèvi dus sòus en per la
mia setmana,
Dus sòus - lo dit au cuu (12) - pesats
a la romana.
E shens mème deishà'us lo temps
de s'eslorir,
Que'us anèvi de tira au "Ninòt"
(13) esclarir.
Los còishes, de dus sòus uei
que herén la halha
De tant qu'an espudit aquera
petitalha...
N'avi pas que dètz ans, e dejà dab
antrènh
Que cantèvi solet "Requiem"
au lutrènh.
Entà papà malaut, per caut
o per ventada,
Que'm hesí dab lo Brun (14) ua petita
sautada.
Qu'èi tostemps devant jo las messas deu matin
On las gents, lo dimenge, s'apiolèvan shens fin (15).
Hemnas au capuishon, òmis dab la gran' blosa,
Deu
"Lubat" a "Manec", e deus "Clòts"
a "Guirosa" (16),
Que vèi lo vielh curè
au tuc de l'"Aspergès",
En passant arrosar
lo monde a tot travèrs.
Quant èran ? Jo n'at
sèi ; mes, tots en ribambèla
Au bon Diu que
hesèn ua bèra clientèla.
Tostemps plan
adobat, e bròi cueit com l'arpàs,
De cadèira
qu'avèm tà l'amna lo repàs.
-"Que
som, los mens chers hrairs, en un temps de batalha
"On
de l'iraga, ací, lo Diable hè samialha.
"E
lo Combes (17), pareish, qu'auré mème trobat
"Compairs e companhons entà'ns har lo sabat.
"Que s'i poirén trompar ! Qu'am la meussa (18)
tilhuda,
"E dens lo noste còr la fe n'es pas
peu-muda...
"Contra nos, hèi, messiurs, que
pòdetz har cordèth,
"Mes, a minjar curès
qu'i deisheratz la pèth..."
Tot dimenge, lo Brun, dab
lo còp de hossina,
Que'ns cavilhèva au cap la
paraula divina...
De 'queth temps, qu'at poish díser,
arreish n'èra mosquiu
Lo Brun qu'avè parlat,
tant valè lo bon Diu.
Mes, uei se lo Vital (19)
tirèva enqüèra cama
Que crei que heré
plan de préner unh' auta gama.
*
Las daunas que
vienèn deu "Banòs" au "Pelòt"
(20),
Devant noste jogar tot dimenge, en pielòt :
L'un còp, qu'èra au "cent-un" (21), l'aut
còp a la "siseta".
Qu'aurén ganhat
austant de deishar l'amuseta,
E de partir cantar
"Dixit","Magnificat",
Miélher
que de cuicar com aucas au marcat...
Quan au nos permèr
pair Diu balhà la paraula
Gelosa com ua canha, un
jorn qui èran a taula,
La hemna que'u disó :
"Deu ton lencoet, garçon,
"N'as pas jamei
sabut arren tirar de bon.
"Que me'n carqui, se vòs
; e, doman, la fumèla
"Que'n saurà, siis
tranquille, aviar la manivèla !"
Las cartairas deu
borg que's devèn rapelar
Qu'èran hilhas d'ua
mair qui e sabè batalar.
Qu'avèn un bon
pihèc, e nada n'èra mèca (22) ;
Mèmes,
qu'aurén rendut confusa la cagèca (23).
E
mantun que disè, quan èran au planshòt :
"Lo qui'us trencà lo hiu n'estó pas nat
manchòt !"
Qu'aimèvan, ci preu là,
lo petit jus de vinha,
Aqueth jus, pres de tròp, qui
pòrta a tots la guinha,
E qui, deu barricòt
purgat de tot bostolh,
A l'un da la varièra, a l'aut
fièbre e gargolh.
Pintaires de tot peu que'us comptèvan
a piòlas,
- E mème, suu marcat, coada de
beriagòlas -,
Blanc, roi o pigalhat, tot que'us èra
de bon,
Duncò deishà's gahar, cauque còp,
au sedon.
Quan atau civadats avèn cauhat la tura,
Adaise que hesèn lo mus a la hredura...
Un còp
la carca plenha, au "Tòrtigue", au "Banòs"
(24),
Au "Plassenh" au "Ninòt",
que cantèvan com hòus.
E puish, l'erbèr
content, e la cleca quilhada
Que prenèn lo serenh
per devath la huelhada.
Gran popard deu broquet qu'èra
lo "La Ramè" (25),
Qui e's trufèva
pas mau deu só, com deu brumèr,
E qui dens
l'arrelhòt, o devath la gotèra,
Passèva
dus, tres jorns a cubar la pintèra...
Que disen que lo
Cèu que velha suus beriacs...
Qu'at creirí
taus Doasits, quan shens plagas ni macs,
Lo diluns au
matin, au rebomb de l'aubeta
E's quilhèvan de pès,
shens brolhar la moleta...
1- La rue.
2- Aulès, le Mus, cimetières
de Doazit.
3- L'étai.
4- Vers l'est, où l'on
tourne les morts.
5- Fouler.
6- Lou "Pit", lou
"Pyounè", points limites du bourg. Lou Pyounè
se trouvait sur l'emplacement de l'ancienne porte fortifiée.
7- Portés à fuir.
8- Sur la route du château.
9- Terrain vague, vers le Mus.
10- La butte qui domine le
bourg, où s'élevait l'ancien château féodal.
11- Turbulent.
12- Gros sous espagnol.
13- L'épicière
voisine de l'église.
14- Le curé.
15-
S'entassaient sans discontinuer.
16- Maisons extrêmes de la
paroisse.
17- Le grand persécuteur de l'église de
France, en 1905.
18- La rate.
19- Le prénom du curé.
20- Maison de notre voisinage.
21- Le jeu de mariage.
22-
Bègue.
23- La chouette.
24- Les diverses auberges du
bourg.
25- Ancien soldat de 70, blessé à
Gravelotte. Il était connu dans toute la région comme
un ivrogne invétéré. Il fabriquait des
tabatières en peau de cerisier, et vivait d'expédients.
Il avait baptisé sa cahute du nom de "Château
tremblant".
La Camada
Suu
pitèr de la rota, e de haut aporat,
Lo teit deu
"Còi" plan alustrat, (1)
Au borg que dèva
entrada,
Un còp còsta horada.
Aquí,
lo vielh Firmenh, ragotet (2) e hardit
Entau son Baptiston
qu'ensaquèva l'ardit.
Qu'avè, tà tot
anar, tau hred, la calorassa,
Suu capuish un berret tot
arronhós de crassa.
-" Tè, ce'm disè
mamà, que crei qu'au bugadèr
"Que'n
tirerén de grep un pam dens l'aradèr" (3)
E
que nse'n arridèm, per dehens, shens maliça,
Quan lo vedèm passar dab la soa cascantissa.
Qu'èra
lo temps urós
Dont èri moquirós.
1- Eclairé par le soleil.
2- Gros, trapu.
3- Grosse toile qui servait pour envelopper la cuve.
Deu "Còi" permèr
vesin, qu'èra lo "Lamorana",
Lo
Capdeviòla, en blosa grana,
Qui e portèva,
carcat, penut darrèr lo còth,
Lo sac de
facturòt.
Dempuish mei de vint ans, que halèva
la biaça
Deus "Tresquèrs" au
"Portau", deus "Pins" a la "Nivassa",
(4)
E qu'avalèva prova, arparat suu baston,
Shens
jamei har de tròp "santé" dab lo pinton.
-"Vien béver un còp, Felix !
-"Non
! que t'arremercii,
"Ce responè, pr'amor a
noste la Maria
"Au ser que'm serviré lenca e
saussa de mus,
"Dab un sermon au cap, fricassat au son
jus."
E, seguit per los cans, en flisquetant la cleda
Mei ne'u tornèvan véder.
4- Les points extrèmes de la commune. La Nibasse, mince filet d'eau traverssant le quartier d'Aulès.
A "Lamaret", suu costicòt
hangut
Près deu camin batut,
E qui e tau
Mus e's vira
Que vivè la "Pechira".
Qu'anèva en çò deus auts ganhà's lo
tròç de pan
Dab lo dalh, lo carriòt, o
la pica a la man.
Que'u dèvan la clacalha e, suu
prètz, ua botelha
D'on tirèva lo shuc tà
guarí's la grehelha.
Obrèr, mèste,
paisan, lavetz qu'èran amics...
Uei, ne coneishen
pas que pelièrs e bernics...
Lo
Lannebràs e la soa Madelina,
- Ua bona Catalina -,
Au mei har tots los dus au mestí, shens moscalh,
Que tirèvan trabalh.
Era, per cauques sòus,
qu'anèva lavadora
Au clòt deu "Pariben"
o preu gua de "Sandora".
Qu'èra tota
mendròta e magra com un sit ;
Mes qu'avè lo
lencoet de pendardèr sarcit.
Eth, lhevat de matin,
suu mulet que partiva
Ta ganhà's de que víver,
Per sec o per plogèr
Abilhat en molièr.
Jamei ne destornà la saca dens l'arrelha,
Maugrè
los bons gorrups, deu borg a Marcavielha... (1)
1- Le moulin de St-Cricq, sur le Louts, pour lequel il travaillait.
De l'aut costat de
rua, en çò deu "Martinon"
Qu'èran
tres, anidats en un bròi cabanon :
Brave monde se
n'èra,
Mes, shens copar vaishèra.
Lo
Bachi, bèth omiàs, mème un chic esmalit (2)
Que
tirèva rabòt e sèga a l'establit.
La
hemna, l'Alidà, prima (3) com sangarleta (4),
Qu'avè,
çò que pareish, bona e fina paleta ;
Bravolòta,
pr'aquò, serviciala tanben,
E tostemps tau bon Diu
plegadissa (5) au dever.
La hilha, la Maria, ua charmanta
mainada
Entau plan-har dejà que's muishèva
parada.
2- Malicieux
3- Mince
4- Lézardine.
5- Assouplie
Tot au hons deu
canèr,
L'èrt quilhat, hartanèr,
(6)
Qu'avèm lo Laurencenh dab sa mair la Larquièra
:
Eth, au mange valent, èra, a l'òbra
matièra. (7)
En cèrcas de mestí,
Tà
benlèu que partí
Préner plec e tornura
au morle de la vila.
Que'n portà l'èrt mossur
dab lo vèrbe facile...
E puish, que s'acapà
lo nid shens nat combat,
Dab ua bèra gojata, ua
hilha deu "Lubat". (8)
Au temps deus grans trabalhs que
vienè duncò noste
Ganhà's a l'arrajòu
los ardits e la crosta.
6- Suffisant, orgueilleux.
7- Levée de bon
matin.
8- Maison du quartier d'Aulès.
A costat, la
"Samperle", ua vielha Janeton
Que deishèva
au molièr l'aigueta deu tuton.
Un cop hèita
au broquet la carca plan rasèra,
Qu'arribèva
en chancant condà'ns plaga e misèra.
Mes,
papà bon farçur,
Tau com lo confessur,
Dens lo clòt de l'aurelha e dab un èrt de's
fícher,
"Janeton, ce'u disè, qu'atz hèit
de la monisha !..." (1)
- "Caré't, ce'u
responè... N'ès pas qu'un trafalhant !
"Que
n'i a d'autas com jo, mes ne'n parlan pas tant.
"Un
gorrupòt, varieson (2) que m'esvita,
"E que'm
torna dar vita..."
Oh ! n'at aurén pas dit,
quan l'entenèn piular
Espatracada a tèrra, o
devant lo solar...
1- Femme ivre.
2- Le vertige.
Lo vielh mossur Dagés, hèit
a la gran' mesura,
Que traquèva deu pè
fotèsas e tesuras.
Qu'èra estat maire un
temps ; e tot, au son lairet,
Que calè per Doasit
que marchassi de dret.
Shens crénher suu camin ni
lop ni cama-cruda (3)
A noste que vienè, tot seòt,
d'ua corruda.
Qu'aperèva papà deu bròi
nom d'Edmondus
E que vedèn pr'aquí qu'èran
d'acòrd tot dus.
Amassas, en fumant, que hesèn
politica ;
Mes, ueit òras tringlant, adiu-tu la
critica !
"Au revéder ! A doman !"
Se'ns hesè de la man...
Lavetz, un còp
ranjats topins, sarta e coquèla,
Un còp
pregat en rond, au moc de la candela
Qu'anèvam suu
plumion
Estujà'ns lo corpion...
Madama
Leoncià, richa d'aunor, de glòria,
N'avè
pas qu'un defaut : lo d'estar tròp vantòria.
Que
portèva un bèth nom
Dab lo cap plan
d'aplomb.
E, sii escut o petit sòu
Arren
ne'u hesè dòu.
Bontat e caritat sus èra
que portèva,
E lo malur deus auts tostemps
qu'arregüeitèva :
Qu'i corrèn de pertot,
deu Gave e de l'Ador,
E que guariva a tots plagas, maus e
dolor.
3- Le croquemitaine.
Au lòtge deus
"Nanons" qu'avèm lo Jan Clavère,
Un
bordalés tenhèr tau com la lua navèra.
E,
suu vielh canhaguèr (4)
En plaças de loguèr
Clara e hauta maison que lusiva au vilatge,
Dab fin e
bròi plumatge.
La hemna, la Maria, ua hilha deu
Larquièr,
Entà tots au quartièr,
Dab lo mot qui e plasenta
Tostemps qu'èra
arridenta.
Entaus malauts qu'avè, com sur de
caritat,
Man doça, amistosèr, còr
sarcit de bontat.
4- Logement en désordre.
Veuda d'un
"Marguerit", passam a la "Busqueta". (5)
Vienuda
de París, que portèva en saqueta
Bèths
escuts omprejats
E loís d'aur estujats.
Parelh com lo gahús espaurida e sauvatja,
Jamei
sonque a la nueit ne ronlèva au vesiatge ;
E lavetz,
estujada en lo mante de drap,
Lo peiròu sus lo braç,
lo bonet blanc suu cap,
Sii au "Ninòt",
sii a l'Adèla (6)
Especi, sau, sucre o canèla,
Com qui e l'acossa, en galopar,
Que partiva crompar.
Tà virà's los volurs, los praubes, la coishalha,
Que's barrèva dehens a bèth torn de sarralha.
Nosatis, per despieit, qu'anèvam shens esclòp
Segotí'u lo flisquet en hùger a tot galòp.
5- "Marguerit", maison du quartier du Mus.
6- Les deux épiceries du bourg.
Lo Capdet deu
"Banòs", dens lo crampòt d'en faça
Per hred o per gohassa,
Semèla que batè
Com mèste sabatèr.
L'un e l'aut en
passant que'u condèva ua istoèra,
Un brut de
maque, ua canalhèra.
E puish, darrèr lo
ferneston
Qu'anèva béver lo pinton,
Har los essais a las manilhas
O despitar lo nau de
quilhas.
Las hemnas, dab lo mange e shens nat seguilhon,
Que se'us vienèn cercar, la nueit, suu cotilhon.
-
"Ah! qu'ès aquí, pelièr ?.. Passé'm
devant, fripolha !
"Per ma fe ; qu'ès lusent !
macorràs, gran arsolhe !"
Qu'èra atau lo
coplet... E lo praube beriac
Per fòrça
boha-brac,
A tastas, suu camin, preu miei de l'escurada,
Que's cerquèva, esbarrit, tà casa la virada.
Vadut vielhòt, lo noste mastroquet
Deishant
solièr tà shucar lo broquet,
Que s'èra
dat a préner la pistacha,
Chaque còp shens
grimaisha.
Lo son Jausèp, lavetz, lo hilh qui èra
curè,
Entà hà'u chanjar d'èrt,
que'u tirà deu larèr.
Mes, un matin, lo pair
shens nada politessa
Que partí tot bernic, e shens
lo dar l'adreça.
Clòts, arrius, lanas, bòscs,
dus ans que remudàn :
Enlòc, tè, ne'u
trobàn...
Deu bèc de la mairia, un còp
messa finida
Qu'entenèm tot dimenge ua vutz hòrta
e solida :
Qu'èra lo "Larremon", lo noste
aparitur
Qui e'ns legè los avís d'un ton de
senatur.
Quan au tòc deu tambor, seriós e
comencèva,
Chacun çò que'u tanhè
dab suenh que s'amassèva.
E puish, còp sec,
lo Baptiston
Suu nas que'ns dèva lo hriston.
Lavetz, entau Lavie on Marià tisoquèva
Qu'anèvan aus possats hartar cibet de lèbe,
Horrupar vin deu blanc, préner un jus de cafè,
E tringlar, tà finir, dab lo veiròt a pè.
Com aquò dab dètz sòus, ua petita peceta,
Tots, après la misseta
Qu'anèvan en
amics, shens nat hum de complòt,
Un bon moment
passar, plan seduts au taulòt.
Au
"Brethes", bèth monhòc (1), qu'avèm la
Caterina
Qui e vienè sus la rua pelar la peberina,
Los onhons e los pòrs, los alhs e lo caulet
Tau
topin de mijorn, en hant l'arrisolet.
Com aquò que
sabè tots los cans qui e passèvan
E, lo codic
en l'èrt, los gats qui e s'acossèvan.
Brava
hemna austament
E de bon sentiment.
Sèi
par jo com podè, la bana cap-quilhada
A casa tot
menhar shens nada esmandrilhada. (2)
- "Avisatz, ce'u disí...
Se caid, adiu, pegar !" (3)
- "Ò, se s'esnasa,
(4) amic, que te'u herèi pagar..."
Aus morts
d'Aulès en enfilada (5)
Lo Celestenh que dèva la
palada.
Qu'èra garda tanben. Mes, jamei nat verbau
Aus pendards ne balhà, de tant que'us volè mau...
1- toute ramassée.
2- Chute.
3- La
cruche.
4- Se casser le nez.
5- C'était le fossoyeur
d'Aulès.
Nos, qu'avèm au "Junat"
la tusca de familha
D'on, un jorn, e sortín cinc
flòcs en penderilha :
Lo Grégoire, lo Loís,
l'Isidòr, lo Simeon,
Dus regents, dus curès,
e puish preu miei, l'Emond.
Aqueste que's trobà,
plan hèita a la soa tralha,
A Malhèras, peís
on canta la shigalha,
En çò deus Persilhons,
ua hemna d'esparenh,
pro plan amonedada, entà tiéner
lo benh.
E lo bon Diu, de la man benedissa
Parelh
au pair quan balha la bonissa,
Que'us envià dens lo
nid en de bròis capcerons,
Tot dret vienuts deu cèu,
tres petits auserons.
Qu'èram dejà granòts,
e tot que'ns reüssiva,
Qu'avèm dens lo tiroère
amassat de que víver,
Quan, per un ser, la mort
jumpada per lo trang,
E'ns prenó lo papà d'un
craishament de sang.
Lo vueit qu'estó tarrible ; e,
d'ara enlà soleta
La mamà que's devó
resignà's e sométer.
De cap Aire, lavetz,
que'm largàn suu camin
Tà véder se
podí hà'm la man au latin.
L'Elèna que
partí preu Mont tà hà's regenta,
E
hicà's tà mei tard cauques sòus a la renta ;
Lo petit Loís, lo hrair, dab l'oncle de Mailís
Que se n'anà servir messas com aprentís.
Atau, l'un après l'aut, que gaham la volada
En
deishant nosta mair suu malur amolada. (6)
Entad èra
tanben, las clòchas que sonàn...
E, los pès
en abans,
Au clòt que la portàn har la soa
dromidèra
A costat de papà, dens la mème
cantèra.
6- Ramassée sur elle-même.
Permèr vesin
de noste, e tostemps suu son banc,
Qu'avèm lo
Bòrdelana, un vielhòt, tot peu blanc.
Aquí,
tot en chinant, que passèva las havas,
Los césers,
los tanòcs, los onhons, las arrabas.
Que vivè
dab lo hilh, la Ròsa, l'Elisà, (7)
Qui e, com eth, e
sabèn los escuts suspesar.
Entà
Sent-Pandelon, unh aut hilh, pòcha estreta,
Que
s'apiolèva ardits au hons de la tireta ;
E, com tot
aganit,
Qu'èra un vilèn fenit.
Quan
vienè missejar, que'u hugèm en lo véder
Pr'amor qu'entà nosauts, jamei n'avè moneda.
E papà que'u disè : "N'as pas honta, piphan,
"De carcular dus sòus, quan passas un còp
pr'an ?.."
- "Tè, qu'es vertad, Emond...
Mes, parlam d'auta causa...
"Tà l'aut còp,
siis segur, que'us tornerèi la pausa."
Lo
"Becut" de Tarèu que's sabè divertir,
E mème, suu marcat, quan lo calè mentir.
En
aquilhant la cama,
Que montèva la gama ;
Clarineta o piston,
Tot que joguèva shens
carton.
Se, per malur, larguèva la mitralha
Que l'entenèn gemir duncò mieitat "Pisnalha".
(8)
E que crei qu'au concors, shens lo har nat mesprètz,
D'artista musicien qu'auré ganhat lo prètz.
Que'm rapèla qu'un jorn, - que crei qu'èra pr'ua
hèsta -
Eslasat sus lo banc en trènh de har
la sièsta,
Qu'atrapà bròi com cau la
Margòt de "Calhè",
En lo servint
suu plat un torn de canalhèr.
- "Mainada, ce'u
disó, tiré'm lo dit, se't vaga,
"E que't
derèi la paga..."
E lo nos bombardièr,
que te'u hesó bornir
Un pet qui e, com jamei, dens
lo borg retrení.
Que sortim eishentats... "E
donc, pair Bòrdelana,
"Que dirén, per ma
fe, que v'atz forçat la cana !.."
E dejà
la gojata, atrapant lo retard
Que prenè lo galòp
dens lo hum deu petard...
7- Rose, sa femme ; Elisa, sa belle-fille.
8- Le
raidillon qui descend de la Rue Basse vers Aulès.
En çò
deu "Pandelèr", lo Loís, dab la soa Loisa
Jamei n'avèn sabut çò que mau volè
díser.
Aus camps de la "hon-grana" (9) a
pena só lhevat
Chacun hesè lo son combat.
Eth, qu'avè coèr tenhèr com era la pèth
fina
E tot dus bona mina,
Dab mot tostemps
plasent
Shens jamei nhac de dent.
Jo, dab l'Irmà,
la hilha, au temps de las vacanças,
Au "cent-un",
au lòto, que hesí las avanças,
Mes,
tot còp qu'èra un hat, (10)
Qu'i prení lo
cohat, (11)
Lavetz, viste, en dus sauts, shens tambor ni trompeta
Que partivi, confús, barrà'm dens la crampeta...
Unh aut hilh, l'Onorè,
Dab la Leòcadia,
(12) a Montaut, com curè
Dens los camps deu bon Diu
tostemps dab escadença, (13)
Que getèva a tot punh
lo choès de la semença.
9- Leur propriété, à droite de
la route du bourg à Aulès.
10- La fatalité.
11- J'y recevais la tape.
12- Sa soeur.
13- Avec
réussite.
A "Jordenh",
que vivè la petita Liron
Doça com anheron.
Dejà vielhòta e piosa
Que carrejèva,
urosa,
Sovent per los dus bots
La sofrença
e la crotz.
Brave monde, tanben, lo Matíu, la
Lucia,
Arrossegant trabalh shens nada fantesia.
Tres
mainadas qu'avèn, un petit qui'us morí,
Bròi
com un anjolet dejà prèst a florir.
Dens
ua maison hauta e clareta,
Duas damisèlas a coheta
Qu'avèn lo nid au "Dubernet"
Dab bèths
escuts au cabinet.
Qu'èran sòrs deu Dagés.
Entà benlèu, l'ainada,
l'Elèna, chic a
chic que vadó capvirada.
Au mens cent còps
per jorn, l'èrt tostemps agaçat,
Que vienè
suu solar, lo canhòt au braçat.
E que disè
tot hòrt, mème ranguèna :
- "Il
est mignon, tantine Madeleine !" (1)
Se nos nse n'arridèm
de 'quò,
Aus auts que dèva lo maucòr.
L'auta sòr, la Paulina,
Escrincada e brogina,
Que suenhèva malauts
Com hèn preus
espitaus.
Dab la soa "aiga blanca", (2) e tisana
borenta
Qu'at hesè tot partir, plagas e mau de
vente.
Lo monde qu'i corrèn, tant de lonh que de
près,
De Morgans, de Haget, deu Mont, de Pomarès.
Sii a chivau, sii a saumeta
De temps en temps, richa o
praubeta
A noste que vienè demandà'ns tà
la nueit
dab lo gahon de sopa, un petit cuenh de lheit.
Un jorn de "Fête-Diu" - que me'n sovién
enqüèra ! -
Que m'arribà beròja
istoèra.
N'avi pas que dètz ans ; e, com un
estordit,
En sonant au cluchèr que'm deishai préner
un dit.
A l'òra deu "segond", dab un
pelièr de còishe (3)
Que me'u hesoi gahar
preu batalh de la clòcha.
Austanlèu, com un
pic, que'm hicai a bramar,
E papà, shens obrèrs,
a noste que'm plumà.
Atau, mei de sheis mes qu'i
guardai la troçanha
En tot sofrint e tostemps
plànher.
Mes, la Paulina, un jorn, que me'u hesó
guarir
Quan comencèva a se'm poirir. (4)
1- C'était son refrain ordinaire.
2-
C'etait sa spécialité, et elle faisait des cures
merveilleuses.
3- Notre petit domestique.
4- J'y avais eu un
commencement de gangrène, et elle me fit l'ablation du bout du
doigt.
Au "Pieròt",
en vagants, nosauts, lo coishardumi,
Qu'espièvam
trabalhar lo Dagés a l'enclumi.
Qu'èra lo
mèste haur,
Un bèth òmi, ventut,
austan hòrt que nat taur.
Que l'aperèvan : lo
Monòte,
Un bon amic de la ribòta. (5)
Eth,
per darrèr com lo Becut
Qu'avè fòrça
e vertut.
Quan vienè lo besonh, cama dreta lhevada,
Que corrè, sus la rua, amorçar la plombada :
E plan que se'n carquèva, e shens nat ligader,
Mes,
dab bon borider...
Quan hesè tot gemir, la defunta
Zabèla, (6)
Que's hiquèva a'u cridar.
"
Que'm copas la cervèla,
"Ce'u responè...
Caré't ! Moca lo candelon ;
"Jo, que'm saurèi
dar torn preu miei deu pantalon !..."
Un jorn que
m'arribà, dab la grana estenalha,
Lo martèth,
la cisalha,
Tà darrigà'm deu cap un tambor
tot crebat
Qui e m'aví hèit passar de dessús
en devath.
Que mancà scaborrà'm... E, tres
jorns de seguida,
Que'n damorai shens len, shens har nada
sortida.
La hilha que tienè restaurant plan montat
On l'aram (7) deu fornèu de lonh èra vantat.
Los gormands qu'i vienèn sonque entà har
fristolha,
Shens s'aucupar de mei s'èra enqüèra
patrolha.
L'òmi, lo Dumartènh,
- Un
bon republiquènh -
Adaise de cretièn que
portèva l'aubarda ; (8)
E lo fròc d'un curè
que'u virèva la harda...
5- La bonne chère.
6- Sa femme.
7- Le
fumet.
8- Selle bourrée d'étoupe.
Au Branzeau, qu'èran
tres,
Monde brave e cortés.
Lo mossur
qu'èra estat longtemps mèste d'escòla,
Shens jamei - tant de bon ! - destraujà's la bossòla.
Mes, que calè tirar de dret dens los brancards,
Sinon quèra lo punh quilhat sus los pendards.
Qu'obriva espiceria, on la soa damisèla,
La
Julià, dab escuts metè moneda en pièla.
Que sabè pesar fin en jumpant lo platèu,
E
carcular de cap shens espiar suu tablèu.
Qu'anèvi,
lo dimenge, un còp servit la missa,
Demandà'u
per dus sòus tres shucs de regaliça,
Un
carmel, un cibòt, ua suspresa, un shiulet...
E
puish, en saludant, que hesí virolet.
Lavetz, sus lo
bancòt, dab lo Loís e l'Elèna,
Qu'at
partatjèvi tot, d'un èrt de capitène.
A
penas se'n prení ; que'us dèvi los bons tròç
:
Lo medoth entad eths, entà jo tots los òs.
L'un còp preus bòscs deu Mus, l'aut còp per
"Codicana",
Preus tojars de "Meron",
deu "Clerc", o de "Pelana", (9)
Qu'anèvi,
lo dijaus, en plaça d'estudiar,
Lecassinas (10) e
cets cercar dab la Julià.
Lo ser, que m'envitèva
a minjar la caroada,
Dab un ueu sus lo plat e dus nhacs de
salada.
E, l'endoman, l'abbè (11), mahanhós e
crispon,
Que m'envièva entau cot espugar la lecçon.
A bèths còps, jo tanben, qu'anèvi dab lo
Jule (12)
Portar purga e pilulas
Aus malauts d'Audinhon,
de Mailís, de Sent-Cric,
En tiéner deu chivau
las bridas e l'apric.
E que hesí, pareish, de
l'omiòt e deu mèste,
Quan ns'espièvan
passar, per darrèr la fernèsta.
9- Quartiers de Doazit.
10- Les chanterelles.
11- L'abbé Lapègue, mon professeur.
12- Son
fils Branzeau, officier de santé.
Suu teit de
"Pelarton",
Amic de l'arditon
Lo
Busquet que vivè parelh com un ermita
Dab Caterina,
cap a vita.
Tot qu'èra, a casa, escuranhós,
Tot vielh, tot arronhós.
Quan eth sortiva dab la
vaca,
Tan valè juste un praube maque.
Plan
que hesè !... Los eretèrs
Que troberén
mei de dinèrs...
Quan la hemna au carmalh suspenè
la padèra,
Tot viste, disnar cueit qu'estupèva
l'estèra ;
E quan après sopar
E
m'anèvi crompar
Un pintonòt de lèit
dens la mia botelhòta,
Jamei nosta vielhòta
Bòrd pishant ne metè
En vueitant lo
salè.
Au "Pelòt", la
Paulina, ua hemna fina lama,
Qu'anèva costurèra,
au petit tròt de cama.
Tot matin, ce disèn,
ajulhada au hriston,
Que partiva entau Brun portar lo
paqueton.
- "Mon père, s'èi comprés,
que vs'an hèit la repassa...
"La goja deu
vesin, ger, qu'a hèit la holassa..."
- "Çò
qu'es ?... Parlatz mei hòrt !.. Que vadi drin eishord..."
- "Ah ! mon père, lavetz, tiram viste au mei cort ;
"E qu'anerèi totara, un còp dens la matiada
"Dab vos, au cot deu huec, passar la mia hariada..."
Vecari, sacristènh e surs tot ad arron,
D'arríder
que's hesèn, gratis, un ventoron...
A
l'estrem deu "Hontet" (1), l'Angèla deu Tortigue
De passants beuranhèrs (2) que hesè plenh' botiga.
Los de Haget, los de Mugron
Qu'i gahèvan lo
gron.
E tots los amaturs, tanben, de bona chèra
Que'n sabèn lo camin tà pagà's i hartèra.
Dimenge com diluns, nodat autorn deu còth
Que
portèva un velós color de moricòt (3).
Cap greishut de pomada
E tostemps pomponada,
Qu'escopiva francés, patoas, tot en un còp,
En servint aus cliants, cafè, sopa o siròp.
Quan passèvi pr'aquí, la dent a la mestura,
Que'm dèva un arresim, ua pera, o confitura.
E
puish, que descendí, content, dab lo meiram (4),
Guardar vaca e chivau preu hons deu noste camp.
E que'm
disè : "Siis sage !
"E qu'auràs ua
image !..."
L'Ernèst, lo hilh ainat, qu'èra
un gran caçador
Qui auré corrut d'un trèit
duncò passat l'Ador.
Quan sentivam preu nas un hum
qui e bon flairèva
- "Ah! lo gus, ce disèm,
uei qu'a gahat la lèbe !"
Lo Gaston, hilh
segond, magròt e haut gainut,
Suu gran libre, au
lutrènh, que hesè l'entenut.
E quan entau
"Dixit" prenè l'oficleïde,
Tots, au
"Donec ponam", que dèvan la bornida.
1- Le chenal, descendant de la rue vers la route de
Hagetmau.
2- Qui aiment boire.
3- Couleur brune.
4-
J'allais garder le bétail, en bas du Tortigue, dans le champ
que nous y possédions alors.
Au miei deu borg
qu'èran las Surs, (5)
Nas estujat darrèr los murs.
Aquí, dab la Martà, madama Sent-Nazère
De dauna deu carmalh que portèva la sèra.
L'ua, regenta en permèr, brava e doça entà
tots ;
L'auta, prèsta tostemps tà f...ísher
dus atots.
La Martà, shens jamei véder escut
o pistòla
Qu'ensenhèva ABC, e "pater"
a l'escòla.
Atau, dempuish trenta ans, sietada au
mème emplec
A totas las mamàs qu'avè
balhat lo plec.
Devant l'auta, chacun que hesè plaça
neta,
E mei qu'èra un dragon qu'ua sur dab la
corneta.
A la glèisa, coishòts, vecari,
sacristènh,
Tot qu'at hesè bornir, pire qu'un
chef de trènh.
Malur au qui e gausèva a
desparts tiené'u tèsta !
Entà'u mocar
qu'avè ripòsta vista prèsta...
Pr'ua
messa de Nadau
Tot apelhat de nau
Que m'èri,
sèi pas com, esquiçat la sotana.
- "Tenez
! ça c'est pour vous, ce'm disó, 'spèce d'âne
!"
E que'm do dus cohats... Jo, que'u hesoi lo pam.
- "Que som quites", ce'u dic... E que f...ishoi lo
camp.
Unh aut còp, que l'aví salit un cuenh
de napa.
Que m'arriba austanlèu, dab lo punh que
m'arrapa,
E que m'envià tà pèisher, un
quart d'òra, a genós.
- "Disparaissez !
ce'm dit ; vous n'êtes qu'un hontós !"
E
lavetz, dab malice,
Jo per darrèr lo soïsse,
- "Tè, hòu, ce'u responoi ; tè, hòu,
gran Nazairàs !"
E, tot en destalant, que
l'aloncai lo nas...
Mes, que tornam amics... Que'm dèva
tròç d'ostias,
Un moc de candelon, dus
tronhòcs de bogias ;
E, l'escòla finida, a
noste, au cot deu huec,
Jo que'n disí la messa, en
hà'n lo viraplec.
De la caisha a tanòcs, a
tota la marmalha,
Pendent que la mamà lutzèva
a la henalha,
Que prechèvi, hardit, que dèvi
los avís
Tot parelh com lo Brun, quan pogèva
en surplís.
Los vesins que'm disèn :
"Qu'aneràs lonh, meinatge !
"Que
n'estossis curè, que seré gran domatge !"
E
ne's trompèvan pas... Qu'èi hèit çò
qu'èi podut,
E, gràcias siin a Diu, que m'i
soi escadut.
5- Les soeurs de la Croix.
Tot en faça, a
man dreta,
La cleca guilhereta,
Los còishes,
los coishards, de "Manèc" au "Sandrè"
Que vienèn a l'escòla en çò deu
Sent-Andrè.
Hèit au morle en fabrica,
Magre e long com ua hica,
Que'ns sabè maserar
Se ne volèm tirar.
Quan au trabalh halèva,
Nat moscard ne volèva.
Qu'èram aquí,
lavetz, cauques bons numeròs :
Lo Lòste, lo
Codet, lo Pinton, lo Garròs,
Lo Guilhem, lo Tonat,
lo Tretze, lo Trapeta,
Lo Carrèr, lo Meron, l'Artur,
lo Lagraveta,
Lo Lafitòt d'Arton,
E
l'Ernèst deu Taston.
Mes, nat n'auré pensat a
dançà'u lo quadrilhe,
Pr'amor qu'aurem sabut
d'on nse vienè l'estrilha.
Mèste regent,
pr'aquò,
Mau que'ns serviva lo fricò.
Aus perèrs deu casau que'ns hesè tirar mossa,
Tot parelh en ivèrn qu'aus mes de la lua rossa.
E
quan lo só d'estiu com lo huec e cadè,
Que
ns'envièva entau fresc estallà's au costèr.
Aquí, lo cuu per tèrra e bocats dens la prova,
Que hesèm a la pòca, au saut, au còp
d'escoba.
E pendent aqueth temps, per darrèr lo
flisquet,
Lo poson que tirèva a l'entorn deu
broquet.
Sovent, diluns matin, destraujat de la velha,
Qu'envièva la madama entà'ns díser a
l'aurelha :
- "Monsieur n'a pas dormi... vous voudrez
l'excuser.
"Moi, je tiendrai sa place, et je vais
aviser..."
E quan, laganha a l'uelh, suu vespòt
e'ns tornèva,
Que'ns disè : "Bras
croisés !"... E puish, que'ns colhonèva.
Pensatz, s'èram contents, nosauts, de tirar len
Quan tornèva diluns, lo diluns deu regent !..
D'auts còps, ce m'an jo dit, qu'èran
tres bèras "Grâces"...
Mes, nos
qu'avem ací las tres lèdas amassas ;
E preu
borg de Doasit que hesèn lo triò,
Que pòdetz
créder quiò.
_______
Au hons d'un
colidòr, que's trobèva l'Aneta,
Qui aimèva
com los vielhs a har la cançoneta.
Suu petit
cadeiròt, en avançant lo mus,
En s'escopint
suus dits que virèva lo hus.
Prauba d'èra,
dessús n'avè que perrecalha,
E, dens lo
cabinet, arren tà la chicalha !...
A costat,
la Ducamp veuda d'un medecin
Que vienè sus la rua
avalar lo bocin.
Ua troçanha suu cap, crassuda com
un piente,
Dab la Sofia aquí, que's mingèva
la renta.
Nos, en nse'n mascanhant, e meishants com
pihècs,
N'avèm pas qu'un plaser : plenhar-lè
de gahècs...
En haut, en ua crampeta,
Que vivèn dus : Pampe e Pampeta.
Eth, qu'èra
sale ; era, un gresot
Dus pedolhós au mème
sot.
Eth, qu'èra estat, un temps, lo guarda,
Era, ua hemnòta desbrolharda ;
Mes, chic a chic
dab lo vielhèr
Qu'avèn pres èrt de
canalhèr.
Au conhic deu "Tambor",
qu'avèm un' auta Paulina
Dab sa mair, la Daunina.
Que tienè de costura un petit atalièr
On
tot vagant deu borg vienè har deu pelièr.
Que
l'entenèn de lonh aviar lo shapatoère
E
sisclar (6) mei enqüèra.
Deu curè com
deu maire, aquí, shens nat patron,
Que talhèvan
l'abit, tot com lo baveron.
E quan per las calors preu borg
tot sonegèva,
A l'ompra, la cagèca enlà
que cuiquèva.
6- Rire aux éclats.
Jo, per devant
"Merac" que'm tiri lo chapèu :
Aquí,
maison barrada, estupat lo fornèu...
Lo
Sevrènh (7) deu "Ninòt", aubergista,
espicièr,
Qu'èra tanbenh lo bolangèr.
Dab la Marià, la hemna, au trabalh enquishada,
Que
s'amassèva sòs tà naurir la nishada :
Lo
Leopòl, l'Artur, l'Eloïsa, l'Idà,
L'Adrien,
la Margò - en trènh de's maridar -,
Puish, de
tots lo mei triste,
Lo praube Jan-Baptista.
Pr'un
vespe de Ramèus, preu petit caminòt, (8)
Qu'anai
abans "Tantum" cuélher huec au Ninòt.
Los omiards que pintèvan,
E los gojats, partits
(9), entre eths que plasentèvan.
- "Vien ací,
ce'm ditz l'un ; que't vau balhar carbons ;
"Aquestes,
que van àrder (10) e que seràn deus bons."
E, d'un rebat de man, que'm plenhà l'encensoère,
Pendent que la Margò escopiva au moishoère...
Que torni dens lo cur ; e, tanlèu suu tapís,
Un hum a tot copar que se'm sòrt de l'utís.
Qu'estó pertot la tossiquèra,
L'estorneguet
e la moquèra...
Les chantrusas, las surs, que s'i
gahàn la tos ;
Las hemnas, los coishòts,
que'n perdèn las colors ;
E lo Brun a l'autar com un
taish qu'alentèva,
Pendent que lo Lapègue au
pièno s'esventèva...
"Sèi pas jo,
ce'm disí,
"Açò com va finir
!..."
Shens aténder de mei, qu'anai vessar la
brasa,
E, de paur deus tonhats, que bramai com un ase.
- "Çò qu'as hèit ?.. Vam !.. A tu !.."
ce'm disó lo curè,
- "Ne soi pas jo,
nani... Preu Ninòt qu'atz l'obrèr..."
Que
passà com aquò... Que me'n tornai tranquille,
Shens avè - tant de bon ! - amassat blaus e pille...
Benlèu, qu'at sabón tot... Lo triste garnement,
Que m'avè suus tisòcs barrejat un piment.
7- Séverin Lavie.
8- Le chemin vers la
"Galope".
9- Echauffés par le vin.
10-
Brûler avec ardeur.
Lo Françoès
de "Larriu", dab sa mair la Maria
E dab la sòr,
dab la Zelia,
A la tireta, en trabalhant,
Que
metè sòus au cap de l'an.
Mes, que sabè,
pareish, plan ahrescà's la dala,
Béver au
veire, au veiròt, e mème a la godala ;
Pr'aquò,
shens feniantèr
Semèla que batè.
Lo matin, au soquet, tot bròi que sharisclèva (11)
;
Mes, benlèu, se la set preu còth e l'estranglèva,
Suu shuc deu botelhon
D'un mèrle tot navèth
qu'avèm l'echantilhon.
11- Sifflait comme un merle.
Tot au cuenh de la
plaça,
Gran amatur de caça
Per
camps, lanas e bòscs,
Qu'èra mossur Farbòs.
Marchand drapièr dab la Busqueta (12)
Qu'avè
pecetas en saqueta.
Capvath lo Mont, Haget, Tartàs,
Per tots camins, au tròt, au pas,
Haut apitat
suu quate-arròdas
Que carrejèva las soas
mòdas.
Mes, de l'autar permèr vesin
Jamei ne prenè lo camin...
12- Sa belle-mère.
A la
glèisa de Doasit (1)
Ò glèisa
de Doasit on m'an portat en vàder,
Jamei, benlèu
vielhòt, jo ne t'èi desbrombada.
Qu'ès la
grana Maison on, com aus acossats,
Tant e tan son passats.
Que
t'aimi dab los vius qui carrejan la tralha,
Chaque dimenge ennau,
pietadora auseralha,
E qui, grans e petits, se'n vienen tots
portar
Còr vitèc a l'autar.
Ò
glèisa de Doasit, près deu ton tabernacle
Que's devè
començar lo rèbe, lo miracle,
Qui d'un petit cretièn
com jo partit d'arren
Prêtre, un jorn, e'm heré.
Que
t'aimi, quan jo vei las vertuts arrevíver
E, reina deus
larèrs, la fe damorar viva ;
Missionaris, (2) curès,
trenta-tres en palhat
Suu camp qu'an cabelhat.
Ò
glèisa de Doasit de dret tostemps tinglada
Maugrè
los meishants èrts e deus ans la cinglada,
Pòrta au
còr penitent cadut suu costicòt (3)
De la patz lo
flocòt.
Que t'aimi dab los morts qui dròmen
dens l'arrega
A l'ompra de la crotz on tot dolent e prèga
;
Tu, que'us as benedits, balhé'us donc au mei lèu,
Plaça
au garbèr deu Cèu.
1- Le "15 de heurèr 1948", dédié
"Au canonge Robert en sovenir deus sons vint-e-cinc ans de curè
de Doasit (1923-48).
2- Mgr Sarthou, les RRPP Barbe et Larrieu.
3- Le chemin de la vie.
Lo Felix de "Pinton" com la
prauba auseralha
Qu'avè hujut de casa entà's
cercar brigalha.
A l'endòs deu cluchèr, dens
un cuenh deu "Benquet",
Que tirèva
guinhòrra, en cantant, suu soquet.
Mes, lhèu
pr'amor deu nom, lo Nhafre que pintèva,
E lo veire
rasèr jamei ne l'eishentèva.
- "Ah!
brigand, ce'u disèn, que t'ès plan botelhat!"
- "Caratz-ve, sivoplet ; n'èi pas sonque auelhat"...
Ta plan, lo malurós, que'n prenó la catarra,
E que'n morí tot joen, mei praube que nat coarre.
Dens la mème cahuta, en crampa shens solèr,
Qu'èra ua petita vielha a l'uelh dret cornalèr.
Que l'aperèvan Manatona,
Pegolhassa, mes bona.
Au trang de l'angèlus que partiva au trabalh,
E
que's gahèva a tot, au palòt com au dalh.
Qu'anèva per lo borg har totas las gresadas, (4)
Plantar
pòs e caulets, preparar las brasadas.
Que la prenèm
a noste ; e, per quate o cinc sòus
Tot lo jorn au
casau que's croishiva los òs.
4- Les nettoyages.
Qu'anèvam
cauque còp, - ua dròlla de mamia ! -
Véder
entau "Tarigòish" la prauba Leonia.
A
travèrs lo costèr, pèi-nuda suu beton,
Tostemps espeluhida e bavira (5) au menton,
Que virèva,
barèva, en cridant com ua hòla,
Barrada a
doble torn, jorn e nueit, en caujòla.
"Mainatges,
tornatz-ve'n,
"L'escòla que v'atén",
Ce'ns disè la soa mair, la vielha Victorina.
E
que virèvam cort... de paur de la badina.
Mèste
haur preu quartièr, lo Jantí, dab antrènh
Tot matin en forjant que'ns hesè lo refrènh.
Enter temps, lo dimenge, entà'ns rénder service
A costat de papà que cantèva a l'ofice.
Mes,
quan tà har cordèth vienè lo Sent-Genès,
(6)
Qu'at f...ichèn tot de parts, de pinlas, a l'envèrs.
Dab lo Lapègue bon cantaire,
Lo Bordenave, (7)
un musicaire,
Latin, francés, hesèn bornir
E dens lo cur tot retrenir.
Lo Tarigòish, reglat
com Becut e Monòte
Qu'aimèva sus la rua
viéner largar la nòta.
E lavetz, qu'aurén
dit suu tossit de darrèr,
Qu'èra ua cama de
vèrn qui e's henè preu Tarrèr.
"Vam
véder, ce'u disí... Vam ! 'nh auta tonerrada !..."
E que me'n dèva dus, tres, quate en eslurrada.
Jo
que me n'arridí... Mes, la soa Terinà
Que
s'entenè, dehens, tot' sola, marronar.
5- La bave.
6- Chantre bénévole,
qui habitait au "Bourdillon".
7- Deux des vicaires
successifs de M. Brun.
Qu'èri partit
tot joen dab la tanta Carmèla,
Ua charmanta fumèla
Qui avè tirat deu Barbe un bèth punh de dinèrs,
E, dab l'aunor deu nom, qualitats tot après.
Los
pedits au larèr, l'ivèrn, que'm racontèva
Qu'ua nueit on dens lo cèu la lua e s'entutèva,
Que l'avè semblat véder ua ompra au près deu
putz,
E qui e, de la soa pelha, esbarregèva ua
lutz.
- "Mainada, ce'u disó, hè lo plan
e siis brava ;
"Tà servir lo bon Diu ne't
hiquis pas la trava.
"E Sent Pierre, mei tard, devant
lo portinet
"Que't desvarrolherà, shens
t'espiar lo carnet..."
E, dempuish, que tienó,
dreta com la d'un cierge
L'eslama deu dever, ta complàser
a la Vierge.
Com las daunas deu temps qu'avè lo gran
folard,
E tostemps tà sortir, l'ombrèla o lo
riflard
Que nodèva lo peu suu moishoère en
lustrina,
E lo chale en satin, long com ua pelerina.
N'auré pas hèit un pas shens portar lo cabà
;
Mes jamei ne metè dus escalhs a flambar.
Qu'èri lo son cherit... Que'm dèva la bolhia,
Ahragas e peishics au jus d'aiga de vin.
Tot an, a la
sason deu pòrc, de l'aucaton
Au topin que'm hesè
la saussa d'escauton.
Lavetz, jo, trafalhant, en lo dant la
shagòta, (8)
"Qu'ètz brava, vè, totun !
ce'u disí, Carmelòta !."
Un còp
sopat, l'estiu, qu'anèvam sus la rua
Préner
dab los vesins lo fresc au rai de lua.
Shens ne pèrder
un boçin, deu cadeiron abans,
Qu'escotèvi
parlar, sajolòt, la tatàn.
Mes, quan a
l'arrelòtge anèva sonar l'òra,
"Mainatge,
ce'm disè, qu'as pro cholat dehòra..." (9)
E,
de tira, entau jaç, tau com un lapinòt
En dus
sauts que prení lo petit caminòt.
Un vèspe,
preu salon, que s'avisà de càder,
E que's
copà la cueisha en 'quèra barracada.
Que'n
morí vista après,
E lo long deus ciprès
Un ser de divés-sant qu'anam dab lo Lapègue,
(10)
Shens un truc de batalh portar la dens l'arrega.
8- Les chatouilles.
9- Tu t'es assez acroupi...
10- Le vicaire de l'époque.
De soïsse, lo
Fescaus qu'avè pres lo mestí :
Un òmi
dab lo quau tots podèn compatir.
Eth, ad arreish
jamei n'avè hèit la morala,
E que merquèva
plan com dens ua catedrala.
Que sabè har tinglar
l'espada au casaquin,
Lo bròi pantalon blu, lo
chapèu de satin.
E quan lo curè Brun descendè
dab l'ostia,
Eth, la man au plumet, que croishiva
l'esquia.
Se, lo pòt de travèrs, e'ns hesè
lusir l'uelh
Que'ns disèm que calè tiéner
dret lo cabelh.
Mes, un còp messa dita,
Au
darrèr deu Polita,
En ranjant lo missau
Que
l'anèvam har nhau. (11)
"Qu'atz chança,
ce'ns disè, qu'adara sii amorre, (12)
"Mes, unh aut
còp, praubons, que'vs gaharèi shens córrer."
Un jorn de carnaval, que'm tira los lagasts (13)
Per m'estar
haut coeifat deu son gran chapelàs.
N'i tornai pas
dus còps... E de la soa replica,
Ua setmana de reng
que'n guardai la colica.
La hemna, la Ninòta, un
petit fumelòt,
Qu'anèva entau curè
hòder lo casalòt.
A bèths còps,
dab Frasia, (14) era que petrilhèva
E, per cantèr,
que bornigèva.
Atau chaqu'ua dab bon piulet
Disè lo chapelet...
"Ne las escotis pas
aqueras bròi charmantas,
"Ce'm hesè lo
Vital... Tostemps las mèmas cantas !...
"Estudia
au caièr,
"Shens hum de destraugèr
!..."
Mes, fautas que hesí sus la version
latina,
De tan qu'èri curiós d'enténer
la platina...
11- Faire de grimaces.
12- Impuissant à se
servir des mains.
13- Les tiques.
14- La soeur du curé.
L'Adèla que
tienè petit magazinòt
On trobèvan de
tot, e mens car qu'au Ninòt :
Blu, sablon e
ligueta,
Dentèla e saboneta.
Aquí,
lo medecin, lo chantre, lo barbièr,
Lo regent, lo
talhur, lo haur, lo cordonièr,
Tots que passèvan
a l'usclada,
Au fin sedaç de la nhacada.
Quenh atge avè ? N'at sèi.
Mes, soissanta
ans o mei.
- "Carmèla, disetz-me, se n'ètz
pas ua bestiòla
"Com se hè que lo cap de
'quera gran' gariòla (15)
"E'm pareishi tan vielh
"Dab un peu tant arnelh ?"
- " Meinatge,
qu'es vertat ! Qu'a tots los ans en cluca ;
"Mes,
puish qu'at vòs saber, tè, que pòrta perruca.
"Pr'amor de 'quò qu'a lo joenèr...
"Ès
donc servit, gran cançonèr ?..."
15- Femme déséquilibrée.
A la maison deu cuenh, los "Porics",
las "Poricas" (1)
Amassas que vivèn com praubes
caga-aricas (2) :
Marioneta la mair, shens un crin au
shinhon,
Lo Jantí, la Julià, lo Firmènh,
la Monhon (3).
Madama Capdeviòla
Qu'avè
quitat la piòla (4)
E lo praube maçon shens pan au
vaisherèr,
Alhors qu'avè cercat de que hà's
un porèr.
Tots, que l'aimèvan cru, qu'estossi
blanc o roge,
Hesossi bèth o ploja ;
E
quan avèn l'erbèr (5) content
Entre eths
que's dèvan còp de dent.
La Monhon, tot
vespòt, preu borg que caminèva
E deu "Còi",
braç crotzats, deçoment, que tornèva.
Qu'avè per devath pelha, en penent au sacòt,
Un cinc pintons de vin tirats au barricòt.
Que'u
disèn en arríder : "Atz boçat la caneta ?"
E lo cap baish, shens cançoneta,
Que halèva
de pos, tà tirà's deu poishiu
Deu miei deus
cotilhons lo pes embarrassiu...
1- Du nom de la maison, lou "Pouric".
2-
Ariques = barbe des épis ; cague-ariques = avare.
3- La
Mougnoun, soeur de Mariounete, mère "a parte sinistra"
de Firmin ; Jeanty et Julia, mariés.
4- Ménage
désuni ; elle avait abandonné son mari.
5-
L'estomac.
Pregàrias
potejant, o manejant las bròcas,
A la pòrta
d'après qu'èran las duas "Bellòcas".
Deu sièti deu salon
Preus traucs deu ferneston,
Que comptèvan suus dits gents e cans qui e passèvan,
E mèmes, ce disèn, la vacas qui e hemsèvan...
Chaqu'ua qu'èra un pigaish, (6)
Qui e plan tienè
la rua de Baish. (7)
La Jenní qu'èra tòrta e
Clemença malheta,
Dab, en sus deu vielhèr, lo
mau de la boheta.
La capdèta, en chancant, a mens de
temps plogiu
Tot matin que vienè recéber lo
bon Diu.
E lo vèspe, un moment, lo libre devath
l'aisha (8)
Que tornèva partir tà la cadèira
baisha.
Aquí, l'un après l'aut, qu'enfilèva
shens fin
Oremus e paters en francés, en latin.
L'auta, preu rematisme au fautulh claverada
Cauças,
tricòts, gilets, a lonca punterada
Qu'empeudèva
(9) tendent, en tirar deu gusmeth
Hiu, lan, coton e
cordonet
Bròi parat de dentèlas,
De
flors e de candelas,
Chaqu'ua qu'avè lo son autar,
Lusent com tot, shens lo vantar.
Qu'entrèvi
cauque còp ; e, per darrèr la vitra
De
l'Evangèli Sent que'm legèn un chapitre.
Que'm
disèn d'estar sage, agunhós, shens badalh,
E
tostemps deu plan-har de portar lo flocalh.
Puish, deu
cabinetòt, la Jenní que'm tirèva,
Un
sucre... E, haut ! Bonjorn !... Que hugí com la lèbe...
6- Parasite.
7- La rue du presbytère,
appelée depuis, Rue de la Paix.
8- L'aisselle.
9- Elle
ravaudait.
Vesin, lo Casalèr
que lotgèva au "Calon" ;
Qu'èra un
bèth omiarin, mes lo nas chic tròp long.
Preu
miei deus musiciens de haut que cordejèva
E dab lo
zim-bom-bom, hardit, qu'arpatejèva.
Shens jamei hà's
pregar,
E shens paur d'engorgar (10)
N'avè pas
tau pinton besonh de l'enguisèra,
Qu'estossi
pela-pòrc, o noça o baptisèra. (11)
Que'u
disèn : "Doble ban ! Qu'as l'èrt tot perborit !"
- "Que's pòt... Mes, en tot cas, que soi escalorit
!"
E quan la prauba Ròsa en obrint la porteta
e'u vedè tornar hart en hant la candeleta,
Ne'u
demandèva pas un còp dens la maison,
S'avè
plan malhucat au tòc deu diapason.
10- S'embourber.
11- Dîner de baptême,
"la coque".
Lo Lauquèr que
venè mantes, berrets, culòtas,
E fripas de
devath tà las damiselòtas.
A la glèisa,
pr'aquò, ne hiquèva los pès ;
E
qu'auré lhèu grasit de la véder a l'envèrs.
Las bajaulas (12) suu nas que legè la "Dépêche"
(13)
En se trufant tot hòrt deus curès e deu prêche
:
- "Los feniants !... ce disè. Que seré
miélher pr'eths
"Que plantassin caulets !"
Farçur, lo Bordelana (14) atau de la soa crampa
Qu'aimèva deu bestièr segotí'u la garrampa
:
- "Hèi, vos, lo cançonèr, quan
volhim que vs'auram
"E que'vs convertiram..."
E qu'estó... Pr'un matin, hèit lo gran ramonatge,
Que'u portàn ent'Aulès dab messa de cantatge :
- "As-tu vist, hòu, garçon, com lo nos
vecariòt
"E te l'a maserat, aqueth praube
poriòt !..."
La soa sòr, l'Octavina,
Sola, en ronlar per la cosina,
Diu que n'arremercià
Au lòc, com l'aut, de l'en·hastiar.
12- Les besicles.
13- Le journal de Toulouse,
condamné.
14- Le vicaire d'alors.
Curè, Polita e
la Frasia
Vivèn los tres en companhia.
Era,
gran' cosinèra a l'entorn deu carmalh
Qu'auré
garnit un plat dab lo mendre escarralh.
Mes, tot en
tornejant que s'i deishèva càder
Tà
rossir los adobs ua petita becada.
Qu'anèvi, lo
dimenge, e mème aus jorns obrèrs
Envitat preu
Vital (1) gostar los son aprèsts.
E tot qu'èra
tant bon, adara qu'at poish díser,
Qu'i hesí
chaque còp pecat de gormandisa.
Lo Polita (2)
croishit preus ans, magre e mendròt
Brasoquèr
(3) que's cauhèva au petit cadeiròt.
Qu'i
tienè la Minoisha (4) en lo parar la hauta,
Shens
mancar deu servir leitina a plenha gauta.
N'èra pas
dab la sòr tostemps deus mei galants
E los dus que's
hesèn compliments chic charmants.
Lavetz, quan
entenè lo brut, la nhica-nhaca,
Lo pastor que vienè
trolhar (5) devant la placa,
Hicar òrdre aus
plumats
E predicar la patz.
Eth, qu'avè
hèit l'escòla au vielh colètge d'Aire, (6)
E
puish, deu galopaire
A Bassercles, Donzac, a Saubusse
tanben, (7)
Estacat com curè valent, au ligader.
Qu'avè la pèth arnelha (aquò qu'es de
costuma)
E, tostemps peu de dret, que'u lusiva la pluma.
Tabacaire fenit, m'envièva entà "Merac"
A jorn passat, crompà'u cocuron de tabac.
Que'u
durèva dus jorns... Ah ! com bròi punherèva !
E, com un ase bren, tà plan eth que borrèva !
De la vita, jamèi, n'avè vist medecin
Ni
jamei de cachet desglosit un bocin...
Qu'avèn unh
auta sòr, l'Annà, richa, eleganta,
Qui e, de
Tarbes vienè, sovent, har la vaganta,
E deu hisson
tanben, sus la rua, preu quartièr,
Tot en trempant
dab suenh lo dit au benitièr.
Un jorn, qui èra
en complòt devant la "Pebergèra" (8)
De la
crampa, l'abbè que'u tirà la vermièra.
Aqueste, fatigat, que tornèva deu "Pau",
(9)
Signar lo paperòt en un praube malaut
- "Que
vorrí, ce'u disó, repausà'm ua minuta,
"E
que'vs demanderí de rentrar dens la tuta..."
Arren... Que'us torna díser : - "E'vs vatz benlèu
carar ?..."
Enqüèra arren... Lavetz, deu
cèu que devarà
Suu cap de l'enlencuada ua
doisha d'aiga fresca...
Que podó destalar... Mes,
qu'at sabó, l'avesque !...
Au noste Brun, atau, que
l'envièvan abbès
De tot calibre, e bons, e
trufandèrs.
Mes, com lo qui e's mefida
Que'us
sarrèva la brida :
Lahargou, Casterà,
Dumartenh e Ducòs,
Lapègue e Bordenave, e
mossur lo Desclaus,
Lo cap-virat de Labeirie,
Garralon e Minjòt, tà finir la seria.
Un
jorn, lo Lahargou
A taula, que'u digó :
-
"L'esprit, a cinquanta ans, que s'engorga e que baisha,
"E mei que mens que s'esplumaisha..."
- "Òh!
la, ce'u responó, que'm soi apercebut
"Que lo
vòste, mossur, n'a pas tan atendut..."
Mei
tard, entà Mailís partit dab la maleta, (10)
Lo Brun
que cluishà l'uelh dens ua crampa soleta ;
E, seguit
preus Doasits, un matin de divés,
Que l'anàn
enclotar dens l'arrega d'Aulès.
1- Le prénom du curé, M. Brun.
2-
Le frère.
3- Qui aime se chauffer.
4- La chatte.
5-
Piétiner.
6- Il y avait professé la classe de
seconde.
7- Les divers postes par lui occupés.
8- La
maison d'en face.
9- Maison, à 2 km du bourg, vers
Hagetmau.
10- Il quitta Doazit en 1923, ayant perdu ses parents.
Las tantas deu
Lalaude (11) en ua maison propieta
Com tant d'auts que
vivèn en escarrant l'assieta.
La Maria, aflijada e
plenha de trabucs
Que passèva shens fin pregàrias
a pelucs. (12)
Qu'èra aimabla, graciosa,
Arridenta,
amistosa ;
E quan jo la vedí darrèr lo
contravent
Que cresí qu'èra ua sur sortida
deu convent.
La sòr, la Marcelòta,
Qu'avè bona parlòta.
Tot matin, entau
borg que s'anèva esventar,
Arcuélher la
novèla, e novèlas portar.
Ne sabè pas
çò qu'èra
Lo mau de l'arrauquèra
;
E, chic o mic
A tots que dèva lo
penhic.
En setmana a la messa,
Lo dissabte a
confèssa
Ta lèu trucat "mea culpa"
Venim tornèva destrempar.
Mes, quan dab lo bon
Diu reprenè conferença
A genós, suus
carrèus, que hesè penitença.
Que
reparèva atau
Deu pecat lo domau.
11- Ancien curé de St-Cricq.
12- A
miettes.
Lo Dezest de
"Lassale"
Dab lo pic e la pala,
Tot
jorn aus camps de "Largelèr" (1)
Que se'n anèva
carretèr.
Dab lo son Jan, (2) dab la Celesta, (3)
Ivèrn, estiu, molhant la vèsta
Que
s'apiolèva au sacotòt
Lo rond d'argent de
l'escutòt.
Que'us disèn aganits, sarrats,
caga-tachetas (4)
Duncò crénher en minjant
d'esbrecar las forchetas.
Lo Jan, lo praube d'eth,
secalhòt, (5) magre e prim
Qu'avè passat
contract dab lo jus d'arresim.
Mes, per un jorn noviau, (6)
devath ploja e ventòrra
Que'u devèn trobar
mort, arrecueit de vinòrra.
1- Sa propriété.
2- Son fils.
3-
Sa femme.
4- Grand avare.
5- Très maigre.
6- Jour
de noces.
Lo Paul Lavie, un
petit retreitat
Dab la "Chichí" que
lotgèva a costat.
Com l'auseròt, après
aver hèit viatge
Qu'èra tornat au nid shens
maquilhatge.
Long com un pan, magre com un secalh
Qu'avè guardat gran èrt e bèth plumalh.
Devant Sebastopòl au huec de la batalha
Qu'avè
deus enemics hèit la grana mortalha.
Que'n portèva
a l'olhet (7) lo riban plan ganhat
Shens ne tirar, com
d'auts, mendre hum d'arganhat. (8)
La hemna, la Chichí, sòr
de la Pandelèra,
Que'n shuquèva de bon autorn
de la padèra.
E qu'avè, plan segur, de
grèisha sus l'esquiau
De que sus bassacula apressar
deu quintau.
7- A la boutonnière.
8- D'air suffisant,
hautain.
A Pedaulès, on
huec mei ne humèva
Dempuish longtemps lo gahús
que coquèva.
Mes, que disèn qu'ua lutz au
truc de mieja nueit
Tot ser, devath lo teit,
Preu
grèr que's passegèva en hant la virolèra,
E que la vedèn tots de "Condrina" a "Broquèra".
Que n'aví de sudor lo cuer tot ahroncit
Quan los
anciens me'n hesèn lo recit.
Aquí, las nostas
surs, un còp chanjat de pelha, (9)
Madamas que tornàn
eishamiar com l'abelha :
La Pennes en permèr, l'uelh
viu, shens calanquèr,
E la Nazaire après,
l'èrt tostemps pataquèr.
Tot parelh com
abans, quan hesè la portièra,
- La Solut, ce
disèn - que damorà pelièra.
Tots los
desentenuts hèits a l'arrebohin (10)
Que guardén
mème crin !.
Totun, per Pedaulès a fòrças
de prièras
Que sabó, la carrònha !
escornar las sorcièras...
9- D'après les décrets de
sécularisation.
10- A l'envers.
Au Barbe, la
Franchòta, ua hemna de renom
De la vita benlèu
qu'èra arribada au som.
Que'm sembla de la véder
a l'òra de la missa
Lo dimenge arribar dab la grana
pelissa.
Lo monde que's traquèva en la deishant
passar,
E que'us disè bonjorn a tots, shens se
pressar.
Lo hilh, tirant l'esclòp ta cauçar
la botina
Que partí tà Haget dab hemna e
gojatina ;
E navèth metaièr dens la grana
maison
Que tienó garnison.
Tot an, devant
l'ostia, en haut apitranglada
Qu'anèvam entau Barbe
ajulhà'ns en cordada.
Jo, de blanc abilhat, dab
petits alirons
Que hesí l'anjolet au bec deus
esparrons. (11)
L'an d'après, tà chanjar, la man a
l'anereta
Que sonèvi de pos dab la bròja
esquireta.
Los òmis, los gojats, en rengs de
batalhons
Que marchèvan au pas, au trang deus
carilhons.
Las hemnas en tropèth, chantrusas e
maiòtas
Per darrèr que vienèn har coda
a las devòtas.
E tota la coishalha aus òrdres
deu Fescaus,
En lampant los drapèus que seguiva la
cauç.
Hardits, los musiciens dab lo pair Lartigòla,
(12)
Los uelhs sus lo carton o sus la paperòla,
Pendent que lo curè montèva benedir,
Que
dèvan ua bohada a har tot eishordir.
- "Présentez
!..." ce disè lo "Casòta" o lo "Lire"
;
E quinze grenadièrs au permèr son
d'esquira,
Lo fesilh plan hrobit que hesèn lo
salut,
Lo cap quilhat, l'èrt resolut...
11- On me faisait monter jusqu'au plus haut degré
du reposoir.
12- Léon Lafitte, chef de la musique de
Doazit, clarinette remarquable. Son frère était chef de
musique militaire, à Tarbes.
Gran mèste
regissur deu castèth de Lacaze
Lo "Fabre"
dab orgulh qu'arrondiva la frasa.
Entà choasir lo
vin aus barricòts deu chai
N'avè pas nat
besonh d'amic ni de compair.
La Marià, l'Armantina,
E la mair Celestina
Que cosèn pelhotòts,
Mantes, devantalòts.
En faça, lo
Lespiauc que fabriquèva doèlas,
Barricas e
tonèths, pipas de tots modèles.
Ne l'espudiva
pas... Mes, lo mèste "Tropièr" (13)
Que's
sabè governar : Jamei n'èra pompièr.
E
la Maria "Tropièra"
Que n'èra tota
fièra.
Qu'èri plan dab lo hilh, que'm sovien,
lo Germènh,
Qui e vienè lo dimenge escríver
suu calpènh
Quan me deví cantar, - praube
vutz de crabòta -,
Lo "Libera" d'Aulès,
(14) shens tròp saber la nòta
Qu'i ganhèvi
cinc sòus... E puish, preus camps d'arrós (15)
Que
tornèvam a noste en córrer, e tot urós.
13- Nom de la maison.
14- Les jours "d'offerte".
15- Nous revenions par les champs.
Lo Baptista deu "Pit"
en jornada qu'anèva,
Pr'amor que la mesture a casa
que manquèva.
N'avè pas, lo praubàs,
qu'un semblanç de castèth,
Mes que'u podèn
deishar lo pic o l'arrestèth.
La Daunina tanben
qu'èra determinada,
E tostemps preus vesins de
trabalh escanada.
A bèths còps que vienè
preus nostes camps deu hons,
Carcar hen, arredalh, e
ganhà's l'arditon.
Tot lo quartièr d'Aulès
au temps de la gelada
Que s'arrestèva au "Pit"
tà préner l'irolada ;
E quan lo só
d'aost estariva lo plèish
De la calor tanbenh qu'i
pausèva lo hèish.
Entà finir
Maison
après maison, qu'èi finit la camada,
Amics,
shens tròp de pena e, que crei, shens tumada.
A long
punt, dab ditau, qu'èi cosut un coplet
Qui e tira
com un guant devant chaque portrèt.
Com v'at pòdetz
pensar, qu'èi dat mantua costura,
Trencat, apedaçat,
virat plecs e doblura.
Mes, se'm tròbetz hardit e
mème meishantòt,
Que sauratz que n'èi
pas maliça au paquetòt.
Qu'èi bastit tot
açò shens nada vantardisa
Dab çò
qu'aví longtemps sarrat dens la valisa.
E qu'èi
volut tanben, tà virà'm l'anugèr,
Ací
de l'ancien temps montar navèth chantièr...
Quaranta
ans !... E dempuish, los òmis e la guèrra
Pet
a pet e dus còps qu'an destraujat la tèrra.
Entertant, com los auts, qu'èi ronlat, virolat,
E
ne m'an pas servit ortolans a tot plat.
Uei que soi
scarranshit ; lo nas que se m'alonca,
E que vadi cussoat
tot com ua vielha tronca.
Benlèu, jo que'm carrà,
puish qu'atau Diu qu'at vòu,
Anà'm jàser
au clotòt, shens véder l'arrajòu.
Amics,
rapelatz-ve, quan tot e's descapita
Qu'a Doasit los anciens
n'avèn pas la perpita.
2 de janvièr 1946 - R. Lamaignère, Curè de St-Aubin.
Lo La Ramè
Que
l'aimèva tot cru, lo defunt La Ramè...
E que'm
rapèla plan deu temps on èri còishe
Que vienè
deu "Ninòt", (1) per bèth o per brumèr
Jasé's
dens l'arrelhòt, un còp hèit la bambòisha
Eth,
en soissanta dètz qu'èra partit sordat
E de cap aus
Prussiens qu'avè hèit a la hula ;
E mème a
Gravelòte au jorn deu gran combat
Dab Bazaine qu'avè
recaptat la pilula.
Tornat entà Doasit, que chanjà
de mestí :
Qu'anèva ligar henh, que venè
tabaquèras.
Mes, que s'at minjà tot, lo teit e lo
vestí,
Sentilhon deu broquet, duncò las
perrequèras.
"Siis sage, La Ramè ! pren te
guarda au vin blanc !"
Ce'u disèn a bèths
còps... Mes, eth, de la bohiga
Abans de se'n tornar tau son
"Château Tremblant" (2)
Qu'anèva preu
"Hontet" har lo plenh au "Tortigue". (3)
Un
matin, que tornà, chancant, dab lo gargolh.
-"Qu'ès
aquí, citoyen, ce'u ditz la soa vesia...
"Qu'ès
roi com un limac e hart com un pedolh ;
"Qu'i deisheràs
la pèth, pelieràs, au "Lavie" !
-"Caré't
! ce'u responó... Lo vielh Noè, m'an dit,
"Qui
prenè la pistaisha en esbrotant la vinha,
"Qu'estó
per lo bon Diu sauvat e benedit
"Quan los auts s'estorcèn
dens l'aigueta malinha."
-"Qu'es tot çò
qu'as a'm díser ?" -"O !... Puishque lo bon Diu
"Que
sauvà lo Noè shens tant de chapatoère,
"Hè
com eth !.. De la lenca acapé't lo ton hiu ;
"Jo, deu
blanc, deu palhet, que'n shuquerèi enqüèra..."
1- Lou Ninot, l'auberge du bourg.
2- Il appelait
ainsi sa masure.
3- L'auberge, à moitié côte.
Unh'auta deu
"La Ramè"
Lo La Ramè
per lo "Tresquè" (4)
Ua nueit, en se'n tornant
que hesè de l'auquèr. (5)
Ne cranhè pas, eth,
d'abituda,
Cauhat a blanc, la Cama-cruda. (6)
Mes, aqueth
ser hòrt que priglèva
E, suus camins, tot que
tremblèva.
Los eslambrets en huec qu'enlusivan lo cèu
E
qu'at flambèvan tot, d'Augerin a Marèu. (7)
Tà
benlèu que hesó tant gran pet de tonèrre
Que
lo praubàs, de cuu que'n gorlerà per tèrra.
Que
s'amassa com pòt
E que ditz tot capòt :
-
"Aidatz-me donc, ò bona Vierge,
"Que'vs bruslerèi
un cierge.
"Balhatz-me lutz, se tant voletz,
"Mes,
sivoplet, pas tant de pets !"
4- Les pins qui séparent Doazit de Horsarrieu
et de Dumes.
5- Caçar las aucas, aller en titubant sur les
routes.
6- L'épouvantail des petits enfants.
7- Maison
de divers quartiers de Doazit.
Lo charlic
Après
lo La Ramè, parlam shens desoblic
Deu noste vielh
Charlic.
Eth tanben deu son temps qu'èra un gran
personatge.
Que vienè per lo borg har lo pelerinatge,
Lo
gran peiròu preu braç, lo barròt a la man,
E
cuelhé's, tot diluns, mestura o tròç de pan.
Jo
que me'u vei enqüèra,
Senhor de la macoèrra
Avançar,
tot croishit,
Tot magre, escarranshit.
Sèi pas se,
quan vadó, l'avèn cercat lo chafre ;
Mes, dab un
praube gus, qui aperèvan lo "Nhafre",
Qu'èra
de la frairia on tant de valentins,
An un peu dens la man, e
corren preus camins.
En ivèrn com l'estiu, vestit de la
shamarra,
La tabaquèra au punh tà calmà's la
catarra,
Clic-clòc que se n'anèva en passant per lo
Mus,
Preu "Praubon", "Laubardèr",
duncò'u haur deu "Demús".
(8)
Eth, com lo La Ramè que'u portèva shens
biaça,
E quan tornèva a casa un còp hèita
l'amassa,
N'avè pas lo camin pro large devant eth,
E
qu'i dromiva mème autant plan shens cohet.
Passèva
pas jamei shens demandà-n a noste,
E papà que'u disè
quan lo dèva la crosta :
- "Pelièr !" -
"Caré't, Emond ! Deu borg duncò'u "Galan"
"Qu'i
n'i a mantun com jo, e ne'n parlan pas tant !"
A
l'escòla, jamei, n'èra anat ent'apréner,
E
portant, tot per còr qu'at retienè shens pena.
Se
l'avètz demandat : "Charlic, quan soi vadut ?"
Tostemps
que s'i seré sus lo jorn escadut.
Ent'aquò qu'i
hesè mila còps au son maire,
Mème a l'avesque
d'Aire,
Qui an auta causa a har
E d'aut monde a gahar.
Mes,
lo Charlic sustot, qu'adorèva las clòchas ;
E tot
dimenge dab los còishes
Que prenè la corruda
ent'arribar permèr,
Shens s'eslentar jamei.
Sonque
estossi per viatge,
Tot lo jorn en pipiatge
Atau que l'aurén
vist
A Buglòsa, a Mailís.
Que'u trobàn
per batèras
Defunt, après pintèras,
Capvath
lo "Pariben", (9)
Lo peirolòt au vent.
8- Maisons de Doazit, éloignées les
unes des autres.
9- Chemin raviné, du bourg au Mus.
Ua bròja
deu Charlic
(istoèra vertadèra)
*
Au
Brun, noste curè, lo Charlic vagabond
Per caritat, demanda
ua trancha de jambon
- " Que'm herà lo cuer
tenheron
"E, vente plenh, serèi luron !"
- "Ah
! qu'ès abinle, bròi garçon,
"Entà'm
recitar la leçon.
"Vèn véder la Frasia,
e truca au portilhon,
"Mes, dab era avisé't de har lo
moscalhon !"
- "Mamisèla, adishatz !" ce
ditz, tot bravolon...
"De la part deu Vital, que vieni,
cama-long,
"En v'at pregar, de'm dar brincha, o mème
tronhon
"De vendresca o de lard, sinon de camanhon !"
E,
Frasia, en gronhant, penut au cabiron,
Que destaca lo sac : - "On
ès, hòu, greisheron ?"
Ce ditz au donzelon
Dret
com un candelon.
- "Hatz gahar ! hatz gahar !" Hè
Charlic, shens feiçon.
E la sòr deu curè,
lo mus com l'ariçon,
Que'u tira deu palet un bocin tot
menon :
- "Tè, hòu, bon que serà dab
nhac de paninon !"
- "Ò, ce'u respon lo vielh...
Mes, n'èi pas que guinhon
"De me'u véder atau
prim, com ua bula d'onhon !"
A Noste (24
de seteme 1948)
Preu borg
amistós de Doasit
Nostes pairins s'avèn
chausit
Pas shens sudada,
Au só beròi
espatarnat
Un teit qui hesèn "Au Junat",
Tà la nidada.
Aquí vadón tres
mainadets
Hardits, lurons, frescs e blondets,
Flòcs
de familha ;
Lo papà, qu'èra benedit,
La mair, valenta shens desdit
E shens esquilha.
Nid
estretòt, mes fièr larèr
Dab un casau
sus l'endarrèr
On s'amusèvam ;
E,
com suu brancòt l'auseron
S'espia au cèu en
har ron-ron,
S'aprivausèvam.
Per temps, los
praubets au taulèr
Vienèn dab nos, l'èrt
bravolèr
Copar la crosta ;
E puish, devant
crotz ajulhats
Hesèn pregàrias a palhats
Dab los de noste.
Mes, un jorn, deu teit aimadiu
Partín los hrairs, har tau bon Diu
Samialha
bona.
E, dab la sòr, sola a l'ostau
Mamà
voló, lo còr vitau,
Tiéner, e
respóner.
Temps qu'a corrut... Los dus au clòt
Pr'Aulès que dròmen en pielòt
Man
meritanta ;
Mes, s'an los òs per lo gason
Eths qu'an deishat dens la maison
L'amna
vitanta.
Praube "Junat", ton sovenir
Jamei
ne l'èi, jo vist fanir
Maugrè los atges ;
Mes, quan hèi conde deu ton nom,
Au còr
que'm senti lo rebomb
Com los mainatges.
Nid, on es
morta nosta vutz,
En tu deus vielhs son las vertuts
Tostemps tenhèras...
Amics, qui pàssatz
après nos,
N'oblíditz pas, còr
pietadós,
Los Lamanhèras.